"Ἡ παιδική ἡλικία τοῦ Γρηγόριου Νύσσης"

(Ηλίας Βουλγαράκης)

Τήν ἀταξία αὐτή τοῦ ἁγ. Γρηγορίου μᾶς τή διηγεῖται ὁ ἴδιος. Καί τή διηγεῖται σέ ὁμιλία του μέ ἀφορμή τή μνήμη τῶν Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, ὄχι μόνο ἐπειδή ἡ παιδική του ἀταξία συνδέεται μέ τήν ἐπέτειο αὐτή, ἀλλά καί μέ τόν σκοπό νά τιμήσει τούς Μάρτυρες καί νά οἰκοδομήσει τό πολυάριθμο ἀκροατήριό του.

Ἡ ἀταξία του συνδέεται ἄμεσα μέ τή μητέρα του Ἐμμέλια. Τό μικρό ἱστορικό ἔχει ὡς ἑξῆς: ἡ μητέρα τοῦ Γρηγορίου προερχόταν ἀπό οἰκογένεια πού συνδύαζε τήν εὐσέβεια, τήν κοινωνική προβολή καί τή μεγάλη κτηματική περιουσία, ἕνα μέρος τῆς ὁποίας βρισκόταν στήν Ἀρμενία. Ἡ ζωή της ἦταν ἀφιερωμένη στήν ἐπιτέλεση ἀγαθοεργῶν σκοπῶν, τούς ὁποίους πολλαπλασίασε μετά τόν θάνατο τοῦ συζύγου της.

Άγιος Γρηγόριος Νύσσης: "Λόγοι εις τους μακαρισμούς (περιεχόμενα)"

Λόγος 1ος

Μακάριοι είναι οι ταπεινοί γιατί σ' αυτούς ανήκει η βασιλεία των ουρανών.

Λόγος 2ος

Μακάριοι είναι οι πραείς γιατί αυτοί θα κληρονομήσουν τη γη.

Λόγος 3ος

Μακάριοι είναι όσοι πενθούν γιατί αυτοί θα παρηγορηθούν.

Λόγος 4ος

Μακάριοι είναι όσοι πεινούν και διψούν την δικαιοσύνη γιατί αυτοί θα χορτασθούν.

Λόγος 5ος

Μακάριοι είναι όσοι ελεούν γιατί αυτοί θα ελεηθούν.

Λόγος 6ος

Μακάριοι είναι όσοι έχουν καθαρή την καρδιά γιατί αυτοί θα ιδούν τον Θεό.

Λόγος 7ος

Μακάριοι είναι όσοι ειρηνεύουν γιατί αυτοί θα ονομασθούν παιδιά του Θεού.

 Λόγος 8ος

Μακάριοι, είναι όσοι διώκονται για χάρη μου, γιατί σ' αυτούς ανήκει η βασιλεία των ουρανών.

"Λόγοι εις τους μακαρισμούς - Η΄ λόγος"

(Άγιος Γρηγόριος Νύσσης)

Tο μυστήριο της όγδοης ημέρας 

1. H σειρά των μαθημάτων της υψηλής διδασκαλίας οδηγεί στο όγδοο σκαλοπάτι τη σημερινή εξέταση του ρητού. Κρίνω όμως σκόπιμο να μελετήσουμε πρώτα τι είναι εκείνο το μυστήριο της όγδοης ημέρας, που προτάσσει ο Προφήτης σε δύο ψαλμούς (Ψαλμ. 6 και 11). 

Τι ακριβώς είναι ο μακαρισμός και τι η νομοθεσία για την περιτομή, που και τα δύο αναφέρονται απ' το νόμο κατά την όγδοη ημέρα. Ίσως αυτός ο αριθμός, δηλ. ο 8, να έχει κάποια συγγένεια προς τον όγδοο μακαρισμό, που βρίσκεται κορυφαίος ανάμεσα σ' όλους τους άλλους μακαρισμούς, στο πιο ψηλό σημείο της καλής ανάβασης.

"Λόγοι εις τους μακαρισμούς - Ζ΄ λόγος"

(Άγιος Γρηγόριος Νύσσης)

«Μακάριοι είναι όσοι ειρηνεύουν, γιατί αυτοί θα ονομασθούν παιδιά του Θεού». 

Παιδί του Θεού γίνεται η στάχτη και το χορτάρι 

1. Ο Μωυσής ήταν για τους Ισραηλίτες ο νομοθέτης που κατασκεύασε την ιερή σκηνή του μαρτυρίου, σύμφωνα με το υπόδειγμα που του έδειξε ο Θεός στο όρος. Σ' αυτήν ήταν άγιο κι ιερό το καθένα στοιχείο από όσα περικλείονταν μέσα με το σχοινί. Στο εσώτατο απ' αυτά δεν επιτρεπόταν η είσοδος. 

Ήταν άβατο και λεγόταν Άγια αγίων. Νομίζω ότι η ονομασία αυτή που λέγεται με τόση επίταση, δείχνει πως το τμήμα εκείνο της σκηνής δε μετέχει στην αγιότητα εξίσου με τα αλλά, αλλά πόσο διέφερε το αφιερωμένο κι άγιο, από το κοινό και το προορισμένο να πατιέται απ' όλους. 

Τόσο πολύ καθαρότερο κι ιερότερο ήταν το άβατο από τα άγια που ήταν γύρω από αυτό. Εξίσου άγια κι ιερά νομίζω πως είναι όλα, όσα μας παρουσίασε σ' αυτό το όρος των μακαρισμών ο Λόγος του Θεού πριν από λίγο. Αυτό όμως που πρόκειται τώρα να μελετήσουμε είναι πραγματικά άβατο κι άγιο των αγίων.

"Λόγοι εις τους μακαρισμούς - Στ΄ λόγος"

(Άγιος Γρηγόριος Νύσσης)

«Μακάριοι είναι όσοι έχουν καθαρή την καρδιά, γιατί αυτοί θα ιδούν το Θεό».

«Ιλιγγιά μου η ψυχή»

1. Ό,τι είναι φυσικό να παθαίνουν όσοι σκύβουν από κάποια ψηλή κορυφή προς το αχανές πέλαγος, αυτό έπαθε κι ο νους μου από την υψηλή φωνή του Κυρίου, που βλέπει σαν από κάποια κορυφή βουνού στο αδιαπέραστο βάθος των νοημάτων.


Όπως επίσης και σε πολλά παραθαλάσσια μέρη μπορεί να δεις βουνό κομμένο στα δύο και το μέρος που είναι προς τη θάλασσα να έχει αποσχισθεί από την κορυφή προς το βάθος στα ίσα, κι από το πάνω μέρος μιά άκρη που προεξέχει να έχει κλίση προς το βυθό.

Ό,τι ακριβώς είναι φυσικό να πάθει, όποιος στέκεται σ' αυτή την υψηλή και προεξέχουσα κορυφή και σκύβει προς τη θάλασσα, η οποία βρίσκεται στο βάθος, αυτό παθαίνει τώρα κι η ψυχή μου.

"Λόγοι εις τους μακαρισμούς - Ε΄ λόγος"

(Άγιος Γρηγόριος Νύσσης)

«Μακάριοι είναι όσοι ελεούν, γιατί αυτοί θα ελεηθούν». 

Μια ακόμη βαθμίδα 

1. Ίσως κάτι τέτοιο να ήταν αυτό που διδάχθηκε ο Ιακώβ με όραμα παραβολικά, όταν είδε μιά κλίμακα να φτάνει από τη γη στο ύψος τ' ουρανού κι αντίκρυσε το Θεό να πατάει πάνω σ' αυτή.


Όπως ακριβώς κάνει και τώρα για μας η διδασκαλία με τους μακαρισμούς, που ανεβάζει διαρκώς προς τα ψηλότερα νοήματα, όσους ανέρχονται μ' αυτή. Γιατί νομίζω ότι κι εκεί με τη μορφή της κλίμακας υποδηλώνεται στον πατριάρχη ο ενάρετος βίος, ώστε κι ο ίδιος να μάθει, και τους μεταγενέστερους να διδάξει τούτο.

Ότι δηλ. δεν είναι δυνατόν να ανυψωθεί κανείς προς το Θεό διαφορετικά, παρά μόνον όταν βλέπει συνεχώς προς τα άνω κι έχει άσβεστη την επιθυμία των υψηλών.

"Λόγοι εις τους μακαρισμούς - Δ΄ λόγος"

Σινασός-Η επιγραφή στην είσοδο του ναού Κωνσταντίνου και Ελένης, σήμερα μουσείου

(Άγιος Γρηγόριος Νύσσης)

«Μακάριοι είναι όσοι πεινούν και διψούν τη δικαιοσύνη, γιατί αυτοί θα
χορτασθούν».

Από τα υλικά στα πνευματικά 

1. Οι γιατροί λένε πως όσοι υποφέρουν από το στομάχι και δεν τρέφονται καλά, πάντοτε νιώθουν γεμάτοι και χορτάτοι, όταν συγκεντρωθούν στην άνω κοιλιακή χώρα μερικά βλαβερά υγρά και περιττώματα. 

Γι' αυτό και δε δέχονται την ωφέλιμη τροφή, επειδή τους κόπηκε η φυσική όρεξη από τον πλασματικό χορτασμό. Αν όμως επιδειχθεί γι' αυτούς κάποιο ιατρικό ενδιαφέρον και με το κατάλληλο φάρμακο που θα πιουν, αποβληθούν όσα είχαν εναπομείνει στις στομαχικές κοιλότητες, παύει το ξένο να ενοχλεί πια τη φύση, κι επανέρχεται σ' αυτούς η όρεξη για την ωφέλιμη και θρεπτική τροφή. 

Κι αυτό είναι η απόδειξη της υγείας, το να παίρνεις δηλ. την τροφή όχι αναγκαστικά, αλλά με προθυμία κι όρεξη. Τι μου χρειάζεται τούτο το προοίμιο; Όπως προχωρεί ο λόγος των μακαρισμών με τη σειρά της κλίμακας, μας χειραγωγεί προς τα ψηλότερα.

"Λόγοι εις τους μακαρισμούς - Γ΄ λόγος"

(Άγιος Γρηγόριος Νύσσης)

«Μακάριοι είναι όσοι πενθούν, γιατί αυτοί θα παρηγορηθούν».

Συμβιβάζονται τα ασυμβίβαστα;

1. Ως τώρα δεν έχουμε ανεβεί στην κορυφή του βουνού, αλλά βρισκόμαστε ακόμα στους πρόποδες των νοημάτων. Γιατί μόλις δυο λόφους ξεπεράσαμε, αφού ανεβήκαμε με τους μακαρισμούς προς την ευλογημένη πτωχεία και την πραότητα, που είναι πάνω απ' αυτήν. 

Μετά απ' αυτούς τους δύο μακαρισμούς ο Κύριος μάς οδηγεί στα ψηλότερα και στη συνέχεια μας παρουσιάζει τρίτο σκαλοπάτι των μακαρισμών. Σ' αυτό πρέπει χωρίς άλλο ν' ανέβουμε, απορρίπτοντας κάθε δισταγμό και την αμαρτία, που εύκολα μας κυκλώνει, όπως λέγει ο Απόστολος (Εβρ. 12, 1). 

Έτσι, όταν φτάσουμε ανάλαφροι κι άνετοι στην κορυφή, θα μπορέσουμε να πλησιάσουμε με την ψυχή προς το καθαρό φως της αλήθειας. Τι είναι, λοιπόν, αυτό που λέγει: «Μακάριοι όσοι πενθούν, γιατί αυτοί θα παρηγορηθούν»; Σίγουρα θα γελάσει εκείνος που σκέπτεται κοσμικά και θα πει τα εξής, ειρωνευόμενος τον Κύριο: Αν είναι μακάριοι, δηλ. ευτυχείς, όσοι λιώνουν μέσα σε κάθε είδους συμφορά στη ζωή, θα είναι κατά συνέπεια δυστυχείς οπωσδήποτε, εκείνοι που η ζωή τους είναι χωρίς λύπες και ευτυχισμένη.

"Λόγοι εις τους μακαρισμούς - Β΄ λόγος"

Καππαδοκία

(Άγιος Γρηγόριος Νύσσης)

«Μακάριοι είναι οι πραείς γιατί αυτοί θα κληρονομήσουν τη γη» 

Η γη των ζώντων 

1. Όσοι ανεβαίνουν προς τα ψηλότερα χρησιμοποιώντας κάποια σκάλα, αφού ανεβούν το πρώτο σκαλοπάτι, πατούν σ' αυτό και ανέρχονται στο παραπάνω, και πάλι το δεύτερο προωθεί τον ανερχόμενο στο τρίτο κι αυτό πάλι στο επόμενο κι αυτό στο μετά απ' αυτό. Έτσι ο ανερχόμενος από εκεί που βρίσκεται, ανεβαίνοντας συνεχώς προς το παραπάνω, φθάνει στο ανώτατο σημείο της ανάβασης.

Σε τι αποβλέπω κάνοντας τούτο εδώ το προοίμιο; Νομίζω πως η σειρά των μακαρισμών είναι βαλμένη σαν τα σκαλοπάτια και με τον καθένα από αυτούς κάνει εύκολη την ανάβαση με τη βοήθεια του λόγου.

"Στη Φωτοφόρο και Αγία Ανάσταση του Κυρίου"

(Άγιος Γρηγόριος Νύσσης)

1. «Εὐλογητός ὁ Θεός» (Λουκ. 1, 68). Ἄς ἐπαινέσομε σήμερα τόν Μονογενή Θεό τόν δημιουργό τῶν οὐρανίων, αὐτόν πού ἔσκυψε πάνω στίς μυστικές λαγόνες τῆς γῆς καί μέ τίς φωτοφόρες ἀκτίνες του φώτισε ὅλη τήν οἰκουμένη. Ἄς ὑμνήσομε σήμερα τήν ταφή τοῦ Μονογενοῦς, τήν ἀνάσταση τοῦ Νικητῆ, τή χαρά τοῦ κόσμου, τή ζωή τῶν λαῶν (Ἰω. 16, 20. Λουκ. 2, 10). Ἄς ὑμνήσομε σήμερα αὐτόν πού φόρεσε τήν ἁμαρτία (Β´ Κορ 5, 21). 

Ἄς εὐφημήσομε σήμερα τόν Θεό Λόγο, πού ντρόπιασε τή σοφία τοῦ κόσμου (Α´ Κορ. 1, 20), ἐπιβεβαίωσε τήν ἀναγγελία τῶν προφητῶν, συγκέντρωσε τήν ὁμάδα τῶν ἀποστόλων, διάδωσε τήν κλήση τῆς Ἐκκλησίας καί τή χάρη τοῦ Πνεύματος. Γιατί νά, ἐμεῖς πού κάποτε ἤμαστε ξένοι ἀπό τήν ἐπίγνωση τοῦ Θεοῦ (Ἐφ. 2, 13.19), γνωρίσαμε τό Θεό καί ἐκπληρώθηκε ὅ,τι ἔχει γραφεῖ: «θά θυμηθοῦν καί θά στραφοῦν στόν Κύριο ὅλα τά πέρατα τῆς γῆς καί θά πέσουν νά τόν προσκυνήσουν ὅλες οἱ φυλές τῶν λαῶν» (Ψαλμ. 21, 28).

"Λόγοι εις τους μακαρισμούς - Α΄ λόγος"

(Άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης)

 

ΛΟΓΟΣ Α΄

«Ὅταν ὁ Ἰησοῦς εἶδε τὰ πλήθη, ἀνέβηκε στὸ ὄρος, κι ὅταν κάθισε, πλησίασαν οἱ μαθητές Του, κι ἄρχισε νὰ τοὺς διδάσκει, λέγοντας: Μακάριοι εἶναι οἱ ταπεινοί, γιατί σ' αὐτοὺς ἀνήκει ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν».


Ἐλᾶτε νὰ ἀνεβοῦμε στὸ ὄρος τοῦ Κυρίου
1. Ποιὸς ἄραγε εἶναι ἄξιος ἀπὸ τοὺς ἐδῶ συναγμένους ὥστε καὶ μαθητὴς τοῦ Κυρίου νὰ γίνει καὶ ν' ἀνεβεῖ μαζί Του ἀπὸ τὶς ταπεινὲς καὶ χαμηλὲς σκέψεις στὸ πνευματικὸ ὄρος τῆς ὑψηλῆς θεωρίας; Τὸ ὄρος αὐτὸ εἶναι ἀπαλλαγμένο ἀπὸ κάθε σκιά, ποὺ ρίχνουν οἱ ὑπερυψωμένοι λόφοι τῆς κακίας, καὶ συγχρόνως καταυγάζεται ἀπὸ τὴ λάμψη τοῦ ἀληθινοῦ φωτός. Καὶ μέσα στὴ διαύγεια τῆς καθαρῆς ἀλήθειας κάνει θεατὰ ἀφ' ὑψηλοῦ ὅλα ἐκεῖνα, ποὺ εἶναι ἀθέατα γιὰ ὅσους βρίσκονται δεμένοι στὰ χαμηλά. Ποιὰ καὶ πόσα εἶναι αὐτά, ποὺ ἀπὸ τὸ ὕψος φαίνονται κάτω, ἐξηγεῖ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος.