π. Γεώργιος Φλορόφσκι: Το πνεύμα του Μονοφυσιτισμού - μέρος 3ο

Ο ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ 

Και ο Ιουλιανός φαίνονταν στό Σεβήρο ότι ήταν Δοκητιστής. Είναι αλήθεια ότι στην πολεμική του με τον Ιουλιανό ο Σεβήρος δεν ήταν απροκατάληπτος. Μεταγενέστεροι ορθόδοξοι αντιρρητικοί συζητούσαν όχι τόσο πολύ με τον Ιουλιανό όσο με τους απομακρυνθέντας οπαδούς του.

Οπωσδήποτε, oι γνήσιες συνθέσεις του Ιουλιανού δεν περιέχουν εκείνον τον ακραίο Δοκητισμό για τον οποίον oι αντίπαλοί του μιλούσαν τόσο πολύ όταν τον κατηγορούσαν ότι η διδασκαλία του για την έμφυτη «αφθαρσία» του σώματος του Σωτήρος μετέτρεψε το μυστήριο της Απολυτρώσεως σε κάποια «φαντασία και κάποιο όνειρο» (εξ ου και η ονομασία «φαντασιαστές»).

Το σύστημα του Ιουλιανού για την αφθαρσία του σώματος του Χριστού συνδέεται όχι με την κατανόηση από αυτόν της ενότητας του Θε-Ανθρώπου, αλλά με την κατανόηση από αυτόν της προπατορικής αμαρτίας, μαζί με τις γενικές ανθρωπολογικές προϋποθέσεις της. Εδώ ο Ιουλιανός είναι πολύ κοντά στον Άγ. Αυγουστίνο - αυτό είναι, φυσικά, μιά ομοιότητα και όχι μια εξάρτηση από τον Αυγουστίνο. Από τους Μονοφυσίτες θεολόγους ο Ιουλιανός είναι πλησιέστερα προς τον Φιλόξενο.

Ο Ιουλιανός θεωρεί ότι η αρχέγονη φύση του ανθρώπου είναι «άφθαρτη», «α-παθής», «α-θάνατη» και ελεύθερη επίσης από τα καλούμενα «αδιάβλητα πάθη» - δηλαδή, από την αδυναμία ή τις καταστάσεις του «πάθους» γενικά. Η Πτώση βλάπτει ουσιαστικά και κληρονομικά την ανθρώπινη φύση - η ανθρώπινη φύση εξασθένισε, έγινε θνητή και φθαρτή. Στήν Ενσάρκωση ο Θεός Λόγος προσλαμβάνει τη φύση του αρχέγονου Αδάμ, μια φύση που είναι «απαθής» και «άφθαρτη».

Έτσι αυτός γίνεται ο Νέος Αδάμ. Γι' αυτό ο Χριστός έπαθε και πέθανε όχι «εξ αιτίας της αναγκαιότητας της φύσεως» -όχι «εξ ανάγκης φυσικής», αλλά με τη θέλησή του, «χάριν της οικονομίας» - «λόγω οικονομίας», «με τη θέληση της Θεότητας», «μέσω ενός θαύματος».

Εντούτοις, τα πάθη και ο θάνατος του Χριστού ήταν πραγματικά και αυθεντικά, όχι μια «γνώμη» ή «φαντασία». Αλλά αυτά ήταν εντελώς ελεύθερα, αφού αυτός ο θάνατος δεν ήταν θάνατος ενός «φθαρτού» και ενός «εμ-παθούς» («πάσχοντος») ανθρώπου, καί αφού δεν περιλάμβαναν τη θανάσιμη καταδίκη της Πτώσεως.

Δεν υπάρχει ακόμα αίρεση σ' αυτή τη διδασκαλία. Αλλά αυτή πλησιάζει σε μια άλλη (διδασκαλία). Η αντίληψη του Ιουλιανού για την ενότητα του Θε-Ανθρώπου είναι πληρέστερη από την αντίληψη του Σεβήρου. Αυτός αρνείται να «απαριθμήσει» ή να διακρίνει τις «φυσικές ιδιότητες» στη σύνθεση του Θε-Ανθρώπου.

Αρνείται ακόμα να διακρίνει «επί πλέον» «δύο ουσίες» μετά την ένωση. Γι' αυτόν, η έννοια της «ουσίας» είχε το ίδιο συγκεκριμένο («ατομικό») νόημα όπως η έννοια της «φύσεως» ή της «υποστάσεως».

Στην ενσάρκωση του Λόγου η «αφθαρσία» του προσληφθέντος σώματος είναι τόσο εξασφαλισμένη λόγω της στενής του ένωσης με τη Θεότητα, ώστε στο πάθος και τον θάνατο αυτή απομακρύνεται με κάποια οικονομική ανοχή εκ μέρους του Θεού.

Όπως το κατάλαβε ο Ιουλιανός, αυτό δεν παραβίασε την ανθρώπινη «ομοουσιότητα» του Σωτήρος. Οπωσδήποτε, όμως, αυτό σαφώς μεγαλοποίησε την «δυνητική αφομοίωση» του ανθρωπίνου από το Θείον δυνάμει της ίδιας της Ενσαρκώσεως.

Και πάλιν, αυτό σχετίζεται με μια έλλειψη αισθήματος για ελευθερία και με μια παθητική κατανόηση της «θεώσεως». Ο Ιουλιανός αντιλήφθηκε την «αφθαρσία» της αρχέγονης ανθρώπινης φύσεως ως αντικειμενική κατάστασή της μάλλον παρά ως μια ελεύθερη δυνατότητα, και κατάλαβε την «απάθεια» και την «αφθαρσία» στο Χριστό πολύ παθητικά.

Είναι αυτός ο ησυχασμός που παραβιάζει την ισορροπία του συστήματος του Ιουλιανού. Αυτός δεν ξεκινά από μια ανάλυση των μεταφυσικών εννοιών. Στο σύοτημά του αισθάνεται κανείς καθαρά την αποφασιστική σημασία του σωτηριολογικού ιδεώδους.

Οι οπαδοί του Ιουλιανού προχώρησαν ακόμα πιο πέρα. Ονομάζονταν «αφθαρτοδοκήτες» («aphtartodocetists» ή imperishable valetudinarians») και «φαντασιαστές». Αυτά τα ονόματα περιγράφουν εκεΐνον τον ησυχασμό - μάλλον παρά τον «Δοκητισμό»- που είναι τόσο χτυπητός στον τρόπο σκέψεώς τους. Το ανθρώπινο μεταμορφώνεται παθητικά. Άλλοι από τους οπαδούς του Ιουλιανού αισθάνονταν ότι ήταν αδύνατο να το ονομάσουν αυτό μεταμόρφωση και αδύνατο να πουν ότι η θεωθείσα ανθρωπότητα μέσα στην ενότητα του Θεανθρώπου ανήκει σε δημιούργημα (ότι είναι «creatural»).

Έτσι εμφανίστηκε η αίρεση των Ακτιστιτών (εκείνων που δεν παραδέχονταν ως «κτίσμα» την ανθρώπινη φύση του Χριστού). Μερικοί από τους οπαδούς του Σεβήρου, στις συζητήσεις τους για την ανθρώπινη διαγωγή του Χριστού, κατέληξαν επίσης σε ένα τέτοιο συμπέρασμα. Στην ενότητα του Θε-Ανθρώπου, το περιορισμένο της ανθρώπινης γνώσεως πρέπει να εξαφανιστεί αμέσως και κατά έναν παθητικό τρόπο. Διαφορετικά, εμφανίζεται ο διχασμός της ανθρώπινης «άγνοιας» και της Θείας παγγνωσίας, και η «ενότητα της φύσεως» καταστρέφεται.

Έτσι σκέφτονταν oι οπαδοί κάποιου Στέφανου στην Αλεξάνδρεια. Αυτός ο τρόπος σκέψεως μας θυμίζει εν μέρει τα επιχειρήματα -όχι το συμπέρασμα- του Απολιναρίου σχετικά με το αδύνατο μιας ενώσεως «δύο τελείων πραγμάτων» εξαιτίας ακριβώς του περιορισμένου και της έσχατης ασυνέπειας του ανθρώπινου νου. Εντούτοις, oι οπαδοί του Στεφάνου βρήκαν έναν άλλον τρόπο να βγουν από τη δυσκολία - αρνήθηκαν κάθε διαφορά στο Χριστό μετά την ένωση, στην οποία ακόμα και ο ανθρώπινος νους αμέσως ανυψώθηκε στη Θεία Παγγνωσία.

Εντούτοις, εδώ πάλι αναγγέλλεται μια ησυχαστική κατανόηση της ανθρώπινης σκέψεως. Σ' αυτό το θέμα η πλειονότητα των οπαδών του Σεβήρου ήταν «κρυπτικοί» - η παγγνωσία του Χριστού απλώς δεν φανερώνονταν στην ανθρώπινη φύση. Φαίνονταν ασεβές να υποθέσουν ότι η ανθρώπινη «άγνοια» του Χριστού -ιδιαίτερα για την Ημέρα της Κρίσεως- μπορούσε να ήταν πραγματική και όχι μια σκόπιμη μόνο αποσιώπηση.

Διαβάστε επίσης: 
π. Γεώργιος Φλορόφσκι: Το πνεύμα του Μονοφυσιτισμού - μέρος 1ο

π. Γεώργιος Φλορόφσκι: Το πνεύμα του Μονοφυσιτισμού - μέρος 2ο

Αύριο, το τέταρτο και τελευταίο μέρος