Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου: Το Προπατορικόν Αμάρτημα - Κεφάλαιο Β (β. Η εν τω κόσμω ενέργεια του Θεού)

Οι Σχολαστικοί (και ουκ ολίγοι Προτεστάνται), προπαθούντες δήθεν να προφυλάξουν φιλοσοφικώς την της θείας φύσεως απλότητα και να διατηρήσουν συνάμα ακεραίαν την μεταξύ Θεού και κόσμου διάκρισιν, ταυτίζουν μεν την ενέργειαν του Θεού με την ουσίαν Αυτού, αναγκαστικώς δε εκλαμβάνουν την εν τω κόσμω προνοητικήν ενέργειαν και σωστικήν χάριν του Θεού ως κτιστήν.
Ο Θεός δεν ενεργεί εν χρόνω δια της ιδίας Αυτού ακτίστου ενεργείας, διότι, αφού ουσία και ενέργεια εν Αυτώ είναι ταυτόν, τούτο θα εσήμαινεν ότι ο Θεός έχει προς τα κτίσματα ουσιαστικήν σχέσιν, οπότε ή ο κόσμος είναι της θείας ουσίας, και επομένως άναρχος, ή ο Θεός υπόκειται εις αλλαγάς της θείας Αυτού φύσεως. «Ει κατά τους των εναντίων λήρους και τους κατ’ αυτόν φρονούντας, μηδέν διαφέρει της θείας ουσίας η θεία ενέργεια, και το ποιείν, ό της ενεργείας εστί, κατ’ ουδέν διοίσει του γεννάν και εκπορεύειν, ά της ουσίας εστιν. Ει δε το ποιείν του γεννάν και εκπορεύειν ου διενήνοχε, και τα ποιήματα κατ’ ουδέν διοίσει του γεννήματος και του προβλήματος. ει δε τουθ’ ούτως έχει κατ’ αυτούς, ό τε του Θεού Υιός και το Πνεύμα το Άγιον, κατ’ ουδέν διοίσει των κτισμάτων, και τα κτίσματα πάντα έσται του Θεού, και Πατρός γεννήματά τε και προβλήματα, και θεοποιηθήσεται η κτίσις, και ο Θεός συντάξεται τοις κτίσμασι». Δια να αποφύγουν οι Δυτικοί τας συνεπείας αυτάς αναγκάζονται να παραδεχθούν μίαν περί Θεού διδασκαλίαν παρομοίαν της ελληνικής φιλοσοφίας, ισχυριζόμενοι ότι πραγματικήν σχέσιν κατά την άκτιστον Αυτού ενέργειαν και χάριν δεν έχει προς τον κόσμον ο Θεός. Τα προς τι του Θεού αναφέρονται επομένως μόνον εις τας εντός της θείας ουσίας σχέσεις, αίτινες λέγονται, κατ’ αυτούς, πρόσωπα. Τόσον είναι αντι-ευαγγελική η μέθοδος των Σχολαστικών, ώστε ούτοι φθάνουν μέχρις αρνήσεως πραγματικής θείας αγάπης προς τον εν χρόνω κόσμον. Μάλιστα η λέξις αγάπη του αποστολικού χωρίου «η αγάπη του Θεού εκκέχυται εν ταις καρδίαις ημών...» εκλαμβάνεται ως κτιστή χάρις, δηλαδή η προς τους χριστιανούς αγάπη του Θεού θεωρείται ως κτίσμα. Πάντα ταύτα λόγω της επιμονής εις την ταυτότητα της θείας ουσίας και ενεργείας, παρά την προσπάθειαν να αποφευχθεί ο πασιφανής πανθεϊσμός.

Αφού κατά τον Θωμάν τον Ακινάτην η άκτιστος δημιουργική πρόνοια είναι μόνον της θείας ουσίας και η εκτελεστική πρόνοια είναι κτιστή, έπεται ότι ο Θεός ενεργεί εν τω κόσμω ουχί απ’ ευθείας αλλά δια κτιστών μέσων. Ο κόσμος ούτος κυβερνάται από δευτερεύοντα αίτια, άτινα μετέχουν της πρώτης αιτίας κατά τρόπον απεικονισματικόν, όπως συμβαίνει π.χ. με τον φυσικόν νόμον. Συνεπώς ο Θεός είναι ο εν κόσμω και χρόνω κυβερνήτης όχι κατά την ιδίαν Αυτού άκτιστον ενέργειαν, αλλά καθ’ ότι εν τη ουσία και προγνώσει Αυτού τα πάντα ερρυθμίσθησαν προαιωνίως μέχρι και αυτών των θαυμάτων.

Εντός των πλαισίων των αναφερθεισών περί θείας φύσεως και ενεργείας σχολαστικών προϋποθέσεων δεν έχουν καμμίαν θέσιν αι βιβλικαί διηγήσεις περί των εν τω κόσμω και εν τη Εκκλησία πολυποικίλων, πραγματικών και άμεσων ενεργειών του Θεού. Αι κατά την Θείαν Ευχαριστίαν και εν τοις μυστηρίοις απειράριθμοι και άμεσοι ενέργειαι του Αγίου Πνεύματος όχι μόνον δεν έχουν θέσιν εν των ανωτέρω διαγραφέντι σχολαστικώ σχήματι ιδεών, αλλά συμφώνως προς τας σχολαστικάς περί Θεού προϋποθέσεις είναι εντελώς αδύνατοι. Δια τούτο εξηγών ο Θωμάς ο Ακινάτος πώς το Άγιον Πνεύμα δύναται να κατοικεί εν τοις πιστοίς , γράφει ότι πας άνθρωπος είναι φύσει ναός του Θεού, αφού «το λογικόν κτίσμα δια της λειτουργίας της γνώσεως και αγάπης φθάνει τον ίδιον τον Θεόν...», δηλαδή, ο άνθρωπος είναι φύσει ναός του Θεού, διότι έχει νουν. Το Πνεύμα του Θεού κατοικεί εν τοις πιστοίς κατ’ ιδιαίτερον τρόπον μόνον, εφ’ όσον τούτο γίνεται δια κτιστής θείας Χάριτος.