π. Συμεών Κραγιόπουλος: "Η θύρα της μετανοίας"

Κατανυκτικό και χαρμόσυνο Τριώδιο

Να αναφερθούμε σήμερα στην περίοδο του Τριωδίου, η οποία αρχίζει από την προσεχή Κυριακή, που είναι η Κυριακή του τελώνου και Φαρισαίου. Αρχικά Τριώδιο λεγόταν όλη η περίοδος από την προσεχή Κυριακή μέχρι και την Κυριακή μετά την Πεντηκοστή, που είναι των Αγίων Πάντων. Μέχρι το Μέγα Σάββατο ήταν το κατανυκτικό Τριώδιο και από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι και την Κυριακή των Αγίων Πάντων το χαρμόσυνο Τριώδιο.

Ίσως θα ξέρετε ότι παλαιά γινόταν λόγος για δύο Πάσχα: Η Μεγάλη Εβδομάδα και ιδιαίτερα η Μεγάλη Παρασκευή χαρακτηριζόταν ως Σταυρώσιμο Πάσχα και η Κυριακή της Αναστάσεως και όλη η εβδομάδα που ακολουθεί ως Αναστάσιμο Πάσχα. Τώρα βέβαια ξέρουμε ότι είναι η Μεγάλη Εβδομάδα και μετά είναι το Πάσχα. Επίσης ξέρουμε ότι είναι η περίοδος του Τριωδίου μέχρι το Μέγα Σάββατο, και μετά όλη η άλλη περίοδος είναι αναστάσιμη περίοδος. Πεντηκοστάριο λέγεται το βιβλίο που χρησιμοποιείται από την Κυριακή του Πάσχα και έπειτα. Όμως παλιά η Εκκλησία τα αποκαλούσε Σταυρώσιμο Πάσχα, Αναστάσιμο Πάσχα, κατανυκτικό Τριώδιο, χαρμόσυνο Τριώδιο. Τελείωνε το ένα και άρχιζε το άλλο. Και μάλιστα, εάν προσέξουμε καλύτερα, θα δούμε ότι, όσο κι αν η περίοδος αυτή μέχρι το Μέγα Σάββατο είναι περίοδος του κατανυκτικού Τριωδίου, έχει και στοιχεία του χαρμόσυνου Τριωδίου. Όπως επίσης και η άλλη περίοδος από την Κυριακή του Πάσχα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων, που είναι περίοδος του χαρμόσυνου Τριωδίου, έχει και στοιχεία του κατανυκτικού Τριωδίου. Η Εκκλησία έτσι τα κανόνισε, ώστε να μην είναι το ένα εντελώς μόνο του, αλλά στην καθεμιά περίοδο κάτι να μπαίνει και από την άλλη περίοδο.

Το κύριο χαρακτηριστικό της ορθοδόξου πνευματικής ζωής

Όσο κι αν από τη μια πλευρά τονισθεί η κατάνυξη στην περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου, από την άλλη πλευρά όμως, όπως στο φαγητό μπαίνει το αλάτι, έτσι μέσα στην όλη αυτήν περίοδο της μετανοίας, της κατανύξεως και του πένθους μπαίνει και η χαρά. Δεν μπορεί να πάει μόνο του το ένα. Μπαίνει και η χαρά σαν αλάτι. Και στην άλλη περίοδο τη χαρμόσυνη, όσο και αν από τη μια πλευρά τονίζεται η Ανάσταση και η χαρά που προήλθε από την Ανάσταση, από την άλλη πλευρά όμως η Εκκλησία βάζει, ας επιτραπεί να πω έτσι, και κάποιες σταγόνες κατανύξεως. Παρεμβάλλει δηλαδή μερικά τροπάρια, κατανυκτικά τροπάρια, τροπάρια που ανήκουν στην περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου, αν θέλετε, για να είναι πιο ασφαλής η χαρά της Αναστάσεως. Αν θέλετε, για να είναι πιο νόστιμη η χαρά της Αναστάσεως.

Ο άνθρωπος εδώ, σ' αυτόν τον κόσμο, έως ότου φύγουμε απ' αυτόν τον κόσμο -στον άλλο κόσμο είναι όλα τέλεια- είναι αδύνατος και πάντοτε κινδυνεύει, και γι' αυτό η Εκκλησία για να προλαμβάνει τον άνθρωπο και να προφυλάσσει τον άνθρωπο από κάθε κίνδυνο, δεν τον αφήνει μόνο στο πένθος, αλλά του προσφέρει και σταγόνες χαράς· δεν τον αφήνει μόνο στη χαρά, αλλά του προσφέρει και σταγόνες κατανύξεως και πένθους. Και όπως θα ξέρετε, γι' αυτό στην Ορθόδοξη Εκκλησία, στην ορθόδοξη πνευματική ζωή, στην πιο τέλεια πνευματική ζωή, τονίζεται πάρα πολύ ή αν θέλετε το κύριο χαρακτηριστικό της πνευματικής ζωής, της ορθοδόξου πνευματικής ζωής, είναι το χαροποιό πένθος, η χαρμολύπη. Πένθος, αλλά χαροποιό πένθος. Λύπη, αλλά με χαρά μαζί. Χαρά, αλλά μαζί με λύπη, με πένθος. Ποτέ το ένα μόνο του εντελώς. Μόνο που τονίζεται στη μια περίοδο περισσότερο το ένα και στην άλλη περίοδο τονίζεται περισσότερο το άλλο.

Όταν οι χριστιανοί αληθινά διανύσουν την περίοδο του κατανυκτικού Τριωδίου -υποτίθεται ότι θα τη διανύσουν αληθινά- δηλαδή όχι απλώς θα εκκλησιάζονται τακτικά, όχι απλώς θ' ακούν αυτά τα οποία θα διαβάζονται και θα ψάλλονται στους ναούς, αλλά θα τα προσέχουν και θα τα εφαρμόζουν στη ζωή τους, όταν λοιπόν έτσι ζήσει ο χριστιανός, δεν μπορεί μετά· θα μπει στη χαρά του Κυρίου, θα μπει στη χαρά της Αναστάσεως. Όντως θα μπει σ' εκείνη την περίοδο του χαρμόσυνου Τριωδίου. Γι' αυτό ακολουθεί εκείνο. Δεν προηγείται εκείνο. Πάντοτε προηγείται το κατανυκτικό Τριώδιο και ακολουθεί το χαρμόσυνο, το αναστάσιμο Τριώδιο.

Εισαγωγή στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή

Από την ερχόμενη λοιπόν Κυριακή, που είναι Κυριακή του τελώνου και Φαρισαίου, η Εκκλησία μας εισάγει σ' αυτήν την περίοδο που λέγεται περίοδος Τριωδίου. Νομίζω δεν χρειάζεται να σας πω γιατί λέγεται Τριώδιο· τα έχουμε πει αυτά κι άλλες φορές. Αν τυχόν μερικοί δεν ξέρουν, ας ρωτήσουν άλλους, διότι δεν έχουμε χρόνο, για να πούμε γιατί η περίοδος αυτή μέχρι το Μέγα Σάββατο ονομάζεται περίοδος Τριωδίου. Παλαιότερα έτσι ονομαζόταν κι από το Μέγα Σάββατο μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Πάντως, όπως το λέει και η λέξη, είναι κατανυκτικό Τριώδιο. Επομένως, κατανυκτική περίοδος.

Μας εισάγει η Εκκλησία σ' αυτήν την περίοδο και μας καλεί να σκεφθούμε σοβαρά και να μπούμε πραγματικά σ' αυτήν την περίοδο. Να το νιώσουμε ότι μπαίνουμε σ' αυτήν την περίοδο. Μπαίνουμε σε μια περίοδο, που δεν θα είναι όπως θα είναι μέχρι το προσεχές Σάββατο. Από το απόγευμα του Σαββάτου, που αρχίζει ο εσπερινός της Κυριακής, κάτι άλλο πρέπει να γίνει. Και γιατί όχι να μην αρχίσει από τώρα; Κάτι άλλο πρέπει να γίνει μέσα μας, στην ψυχή μας. Και όχι μόνο την πρώτη μέρα, όχι μόνο τη δεύτερη μέρα, αλλά όλη αυτήν την περίοδο. Μάλιστα, καθώς περνούν οι ημέρες, καθώς προχωρούν οι ημέρες, όλο και περισσότερο μέσα μας να έρχεται η κατάνυξη, η μετάνοια, το πένθος, αυτό το χαροποιό πένθος, να έρχεται η ωφέλεια, να έρχεται η Χάρις του Θεού, η οποία σκηνώνει στις ψυχές εκείνες που έχουν κατάνυξη, που έχουν μετάνοια, που έχουν ταπείνωση, που αγαπούν τον Θεό, που ποθούν και ζητούν τον Θεό.

Τρεις είναι οι εβδομάδες πριν από τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή και αυτές οι τρεις εβδομάδες θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι σαν μια εισαγωγή. Μας προετοιμάζουν αυτές οι εβδομάδες σιγά σιγά. Την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου έχει κατάλυση όλες τις ημέρες. Τη δεύτερη εβδομάδα έχει νηστεία Τετάρτη και Παρασκευή, ενώ όλη την τρίτη εβδομάδα, την εβδομάδα της Τυρινής, έχει λευκή νηστεία. Επειδή ακριβώς πλησιάζουμε στην Τεσσαρακοστή, την τελευταία εβδομάδα φεύγει από τη μέση το κρέας και προετοιμαζόμαστε ακόμη περισσότερο. Πάντως οι εβδομάδες αυτές είναι εβδομάδες προετοιμασίας για τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή τα πράγματα είναι ακόμη πιο αυστηρά. Μόνο που όταν ακούμε τη λέξη αυστηρά να μην ξαφνιαζόμαστε, να μη μας καταλαμβάνει φόβος κλπ.

Όποιος δοκιμάσει τι είναι η Μεγάλη Τεσσαρακοστή...

Όποιος θα θελήσει να προσέξει όλα αυτά τα οποία γίνονται στην Εκκλησία, όλα αυτά τα οποία ψάλλονται στην Εκκλησία, όλα αυτά τα οποία λέγονται με τα ευαγγελικά αναγνώσματα, τα αποστολικά αναγνώσματα, όλα αυτά που λέγονται με τα τροπάρια, όποιος λοιπόν τα προσέξει και μυηθεί κάπως -όχι αν ακούει από άλλους-και ειδικότερα μέσα στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή και δοκιμάσει τί είναι αυτή η Μεγάλη Τεσσαρακοστή, τί θα πει να νηστεύεις, να ζορίσεις λιγάκι τον εαυτό σου, να προσευχηθείς λίγο παραπάνω, ν' αγρυπνήσεις, να μετανοήσεις περισσότερο, να είσαι πιο προσεκτικός στη ζωή σου, όποιος λοιπόν τα δοκιμάσει αυτά, βλέπει ότι είναι κάτι άλλο. Τόσο πολύ γλυκαίνεται η ψυχή, τόσο πολύ ευφραίνεται ο άνθρωπος, τόσο πολύ βλέπει κανείς ότι ωφελείται, ώστε -μη σας φανεί παράξενο- υπάρχουν πολλοί οι οποίοι θα εύχονταν όχι μία φορά τον χρόνο να έχουμε Μεγάλη Τεσσαρακοστή αλλά περισσότερες φορές, ακριβώς διότι όλο αυτό που φαίνεται στην αρχή να είναι κάτι καταθλιπτικό, λίγο δύσκολο κλπ., κρύβει μεγάλο θησαυρό. Χαρά σ' εκείνους που τον ανακάλυψαν τον θησαυρό. Όσοι βέβαια δεν έχουν κουράγιο και λυπούνται τον εαυτό τους κλπ. ή δεν ξέρουν και δεν ανακάλυψαν ακόμη τον θησαυρό, αυτοί τρομάζουν· ακούν Μεγάλη Τεσσαρακοστή και τρομάζουν. Και φυσικά και την καταπατούν κιόλας αντί να την εφαρμόσουν. Τι να πούμε; Βρίσκουμε και χίλιες δυό δικαιολογίες. Να τα αφήσουμε στην άκρη αυτά.

Αν θέλουμε να γίνουμε χριστιανοί, μπορούμε να γίνουμε. Θα μας βοηθήσει ο Θεός. Ό,τι και αν χρειάζεται να κάνουμε, θα μας βοηθήσει ο Θεός. Τι να κάνουμε; Μήπως ο Θεός θέλει να πάρει τίποτε από μας; Όχι. Ο Θεός αν θέλει λίγο να ζοριστούμε, το θέλει, για να φύγει το κακό από πάνω μας. Το φίδι ζορίζεται, όταν αλλάζει το δέρμα, αλλά βγαίνει το δέρμα. Βγαίνει το παλιό δέρμα και έχει πλέον καινούργιο δέρμα. Ζορίζεται λίγο ο χριστιανός, αλλά φεύγουν από πάνω του λέπια, φεύγουν από πάνω του αμαρτίες, και μετά λέει: «Πώς τα κρατούσα τόσο καιρό; Γιατί ήμουν τόσο ανόητος; Γιατί τόσο καιρό άκουα, μου έλεγαν, διάβαζα και δεν καταλάβαινα;» Όταν έλθει η ώρα, δηλαδή όταν το νιώσει ο άνθρωπος και πετάξει αυτό το άχαρο φορτίο, το βαρύ φορτίο, το ακάθαρτο φορτίο, όταν πετάξει όλη τη βρωμιά της αμαρτίας, δοξάζει και ευλογεί τον Θεό που επιτέλους ήλθε και γι' αυτόν η ώρα και το έκανε.

Πώς μπαίνουμε στο Τριώδιο;

Μπαίνουμε λοιπόν στο Τριώδιο. Όλοι να προσπαθήσουμε, αν όχι κάθε Κυριακή, τουλάχιστον αυτήν την πρώτη Κυριακή του Τριωδίου, να είμαστε στον ναό την ώρα που θα αναγνώσει ο ιερέας το εωθινό ευαγγέλιο. Το πρωί στον όρθρο αμέσως μετά τις καταβασίες και πριν από την «Τιμιωτέραν» αναγινώσκει το ευαγγέλιο και έπειτα βγαίνει και το προσκυνεί ο λαός. Την ώρα ακριβώς που θα βγει ο ιερέας, για να προσκυνήσει ο λαός, ψάλλεται βέβαια πρώτα ο πεντηκοστός ψαλμός και μετά ψάλλονται από την ερχόμενη Κυριακή τρία κατανυκτικά τροπάρια, τα οποία ψάλλονται κάθε Κυριακή μέχρι και την πέμπτη Κυριακή των Νηστειών. «Της μετανοίας άνοιξόν μοι πύλας Ζωοδότα. Ορθρίζει γαρ το πνεύμα μου προς ναόν τον άγιόν σου, ναόν φέρον του σώματος όλον εσπιλωμένον...» Παρακαλούμε δηλαδή τον Θεό να μας ανοίξει την πόρτα της μετανοίας.

Για να μπούμε μέσα στον ναό, μπαίνουμε από την πόρτα. Για να μπούμε στο σπίτι, μπαίνουμε από την πόρτα. Για να πάμε σε μια αίθουσα, μπαίνουμε από την πόρτα. Όπου κι αν πάμε, όπου κι αν εισέλθουμε, θα εισέλθουμε από την πύλη, από τη θύρα, από την πόρτα. Όσο κι αν φαίνεται ότι η μετάνοια είναι η πόρτα, και τονίζεται, ας πούμε, κάθε Κυριακή, θα μπορούσαμε να πούμε ότι κάτι άλλο προηγείται της μετανοίας. Είναι η ταπείνωση. Και γι' αυτό την πρώτη Κυριακή που μπαίνουμε στο Τριώδιο και ψάλλουμε αυτά τα τροπάρια «τα πλήθη των πεπραγμένων μοι δεινών έννοών ο τάλας, τρέμω την φοβεράν ημέραν της κρίσεως...» και παρακαλούμε τον Θεό ν' ανοίξει τις πύλες της μετανοίας, η Εκκλησία μάς εισάγει με την παραβολή του τελώνου και Φαρισαίου. Και από την παραβολή αυτή η Κυριακή ονομάσθηκε Κυριακή του τελώνου και Φαρισαίου.

Τα δύο πρόσωπα της παραβολής

Στην παραβολή μάς παρουσιάζει ο Κύριος τον τελώνη από το ένα μέρος, τον Φαρισαίο από το άλλο μέρος. Και επαινεί ο Κύριος την ταπείνωση του τελώνου και τη μετάνοια του τελώνου που είναι μαζί με την ταπείνωσή του. Και λέει ότι δικαιώθηκε ο τελώνης, ενώ κακίζει ο Κύριος την υπερηφάνεια του Φαρισαίου. Και οι δύο πηγαίνουν να προσευχηθούν. Και οι δύο. Στον ναό πηγαίνουν. Όχι αλλού. Πηγαίνουν να προσευχηθούν. Μιλούν με τον Θεό. Και ο Φαρισαίος και ο τελώνης είναι μπροστά στον Θεό. Δεν είναι πουθενά αλλού.

Ο Φαρισαίος

Δεν πήγε ο Φαρισαίος να κάνει αμαρτίες. Δεν πήγε ο Φαρισαίος μακριά από τον ναό του Θεού. Ο Φαρισαίος δεν είπε «δεν πιστεύω σε Θεό, δεν παραδέχομαι Θεό, τα αρνούμαι όλα αυτά». Όχι. Είναι θρησκευτικότατος και πηγαίνει στον ναό, για να προσευχηθεί. Και προσεύχεται αρκετή ώρα. Αλλά ο Φαρισαίος όμως πηγαίνει με πολλή υπερηφάνεια. Με πολλή αυτοδικαίωση. Με πολλή αυτοπεποίθηση. Με πολλή έπαρση πηγαίνει στον ναό ο Φαρισαίος. Και μολονότι είναι στον ναό, μολονότι προσεύχεται πολλή ώρα -μιλάει με τον Θεό, όχι με κανέναν άλλο· δεν πάει να μιλήσει με τον διάβολο- επιστρέφει στο σπίτι του, όχι μόνο χωρίς να έχει γίνει τίποτε στην ψυχή του, αλλά σε χειρότερη κατάσταση.

Διότι όταν πας στον Θεό να προσευχηθείς, και τελικά δεν γίνει τίποτε σ' αυτή σου τη συνάντηση με τον Θεό, δεν φεύγεις από κει όπως πήγες, αλλά χειρότερα. για να μη σ' ανοίξει ο Θεός τις πόρτες του, για να μη σκύψει ο Θεός να σε προσέξει, για να μη σου δώσει ο Θεός την Χάρι του, για να μη σε ελεήσει ο Θεός, αυτό σημαίνει ότι σε αποστρέφεται. Αυτό σημαίνει ότι δεν σε δέχεται. Αυτό σημαίνει ότι μεταξύ σού και του Θεού υπάρχει ένα εμπόδιο, κάποιος τοίχος. Και αυτό είναι πολύ, πάρα πολύ άσχημο. Είναι πολύ χειρότερη αυτή η στερνή κατάσταση, από την κατάσταση εκείνη που ήσουν πριν προσευχηθείς.

Ο τελώνης

Από την άλλη πλευρά ο τελώνης, ο οποίος μπαίνει στον ναό και αυτός όπως ο Φαρισαίος, για να προσευχηθεί. Ο Κύριος το τονίζει, ανέβηκαν δύο άνθρωποι στο ιερό, για να προσευχηθούν. Μπαίνει και ο τελώνης στον ναό. Στέκεται σε μια γωνιά και ούτε τα μάτια θέλει να σηκώσει προς τα πάνω ούτε να πει πολλά λόγια. Τίποτε. «Ο Θεός, ιλάσθητί μοι. τω αμαρτωλώ». Ο τελώνης έχει συναίσθηση της αμαρτίας του. Έχει συναίσθηση της άσχημης καταστάσεώς του. Έχει συναίσθηση της αναξιότητός του. Ο τελώνης έχει συναίσθηση μέσα του ότι δεν έχει τίποτε καλό. Τίποτε. Και είναι βεβαρυμένος. Θέλει να μετανοήσει. Οπωσδήποτε, για να πάει στο ιερό ο τελώνης σημαίνει ότι έχει αποφασίσει να μετανοήσει. Έχει αποφασίσει ν' αφήσει την αμαρτωλή ζωή του. Αλλά αν απλώς έλεγε «θα μετανοήσω· θα πάω εκεί στον Θεό, θα παρακαλέσω να με βοηθήσει» και έμενε μόνο σ' αυτό ο τελώνης, δεν θα ερχόταν στην ψυχή του μετάνοια αληθινή, δεν θα ερχόταν η Χάρις του Θεού στην ψυχή του. Και τελικά δεν θα κατέβαινε δικαιωμένος. Όπως είπε ο Κύριος, κατέβηκε «δεδικαιωμένος».

Ο τελώνης ερχόμενος στον ναό μαζί με τη σκέψη που έχει και τη διάθεση που έχει να μετανοήσει και να εξομολογηθεί τις αμαρτίες του -και τί αμαρτίες!- έχει μέσα του ταπείνωση. Ταπεινώνεται ενώπιον του Θεού και καθόλου ο τελώνης δεν προσπαθεί να δικαιολογηθεί, καθόλου ο τελώνης δεν προσπαθεί να παρουσιάσει τάχα αρετές. Τίποτε, τίποτε! Ταπεινώνεται. Παίρνει την τελευταία θέση. Πιο κάτω από κει δεν υπάρχει. Και αν υπήρχε, αυτός θα πήγαινε. Πήγε στο έσχατο σκαλοπάτι. Μετέφερε τον εαυτό του εκεί δια της ταπεινώσεως. Αλλά όσο ταπεινώθηκε, όσο κατέβηκε, όσο μέσα του συνετρίβη, όσο μέσα του κατενύσσετο συναισθανόμενος τις αμαρτίες του και συγχρόνως δεν ήθελε να υψώσει, λέει, τα μάτια του κλπ., τόσο είχε ελπίδα, είχε μια κρυφή ελπίδα στον Θεό. Είχε μια κρυφή εμπιστοσύνη στον Θεό. Και γι' αυτό δεν σηκώνεται να φύγει. Διότι μόλις μπήκε στον ναό ο τελώνης και ένιωσε έτσι, το πρώτο που θα είχε να κάνει είναι να φύγει. «Δεν είμαι εγώ για εδώ. Εγώ είμαι χαμένος. Δεν σώζομαι εγώ. Δεν μ' ακούει εμένα ο Θεός. Για μένα, μ' αυτά που έχω κάνει και έτσι όπως είμαι, δεν υπάρχει σωτηρία». Όχι. Όχι.

Η προσευχή του τελώνου και το αποτέλεσμά της

Όσο πιο πολύ νιώθει την αμαρτία του, όσο πιο πολύ νιώθει το βάρος των αμαρτιών του, την όλη κατάστασή του, τόσο ο τελώνης ελπίζει στον Θεό. Ελπίζει στην ευσπλαγχνία του Θεού, ελπίζει στην αγαθότητα του Θεού. Και γι' αυτό λοιπόν εκεί στη γωνιά κρυμμένος, όπου δεν τον βλέπει κανένας, δεν τον λογαριάζει κανένας, ούτε περιμένει αυτός να τον προσέξει κανένας, έχοντας όμως αυτήν την ελπίδα στον Θεό, έχοντας αυτήν την εμπιστοσύνη στον Θεό, λέει: «Ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ». «Θεέ μου, είμαι αμαρτωλός· είμαι ο πιο ανάξιος άνθρωπος που υπάρχει στη γη. Έχω κάνει τόσα που δεν έκανε κανένας άλλος. Αισθάνομαι αυτό το βάρος να με πιέζει και αισθάνομαι ν' ανοίγει η γη να με καταπιεί. Αλλά πιστεύω ότι είσαι αγαθός Θεός, ελεήμων Θεός, σπλαγχνικός Θεός. Σε παρακαλώ, όχι επειδή το αξίζω, αλλά επειδή εσύ είσαι αγαθός, επειδή εσύ είσαι Θεός εύσπλαγχνος, επειδή εσύ αυτό κάνεις: τρέχεις να βρεις τον άνθρωπο, τον αμαρτωλό άνθρωπο, τον ανάξιο άνθρωπο, αυτόν για τον οποίο δεν μπορεί να γίνει τίποτε. ούτε ο ίδιος μπορεί να κάνει τίποτε ούτε κανένας άλλος μπορεί να κάνει τίποτε. Εσύ αυτόν τον άνθρωπο αναζητείς, αυτό το απολωλός ζητάς. Σε παρακαλώ, έλα, Θεέ μου. Έλα. Το πιστεύω ότι θα έλθεις». Όταν το λέει αυτό ο τελώνης δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι ο Θεός θα τον ακούσει. «Έλα, Θεέ μου, πρόσεξέ με και ελέησέ με. Συγχώρησέ με, σπλαγχνίσου με. Λύτρωσέ με από την αμαρτία, πάρ' το αυτό το βάρος. Καθάρισε την ψυχή μου. Παραδίδομαι σ' εσένα. Κάνε με όπως εσύ ξέρεις, Θεέ μου». Και γι' αυτό ο τελώνης δικαιώθηκε.

Τί θα πει δικαιώθηκε; Όχι ότι μπορούσε να σταθεί μπροστά στον Θεό και, όπως έλεγε ο Φαρισαίος -ο οποίος ακριβώς επειδή είπε αυτά που είπε, δεν δικαιώθηκε- να πει είμαι δίκαιος, είμαι ενάρετος, κάνω τούτο και κάνω εκείνο, αλλά ο Θεός δίνοντας την Χάρι του στον τελώνη, δίνοντας τη συγχώρηση, δίνοντας το έλεός του, το πλήθος του ελέους του, καθάρισε τον τελώνη, συγχώρησε τον τελώνη, αναγέννησε τον τελώνη και έδωσε δικαιοσύνη, έδωσε αρετή, πολλή αρετή στον τελώνη· τον έκανε άγιο. Διότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να γίνει άγιος μόνος του. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να καθαρισθεί μόνος του. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνει τίποτε μόνος του, όσο κι αν κοπιάσει, αν δεν βοηθήσει ο Θεός, αν δεν του το κάνει ο Θεός. Από τον τελώνη ο Θεός περίμενε αυτήν την ταπείνωση, αυτήν τη μετάνοια, για να του δώσει όλα αυτά που του έδωσε και του τα έδωσε, και κατέβηκε δεδικαιωμένος.

Η Εκκλησία μάς λέει...

Η Εκκλησία λοιπόν, αδελφοί μου, μας καλεί να μπούμε σ' αυτήν την περίοδο του Τριωδίου, που είναι περίοδος κατανύξεως, μετανοίας, πένθους, περίοδος προσευχής και ασκήσεως. Αλλά λέει η Εκκλησία στον καθένα μας: «Πρόσεξε. Πρόσεξε που πηγαίνεις. Πρόσεξε τι πας να κάνεις. Δεν είναι παιχνίδια αυτά. Δεν είναι παιχνίδια. Ούτε απλώς διότι σου ήλθε η όρεξη τάχα να μετανοήσεις ή να προσευχηθείς, θα γίνει κιόλας. Μην παίζεις με πράγματα που δεν μπορείς να παίζεις.

Το πρώτο πρώτο που έχεις να κάνεις, άνθρωπέ μου -είναι σαν να λέει η Εκκλησία και γι' αυτό μας εισάγει στο Τριώδιο μ' αυτήν την Κυριακή- το πρώτο πρώτο που έχεις να κάνεις, είναι να συναισθανθείς την αναξιότητά σου, την όλη άσχημη κατάστασή σου, να συναισθανθείς την αμαρτία σου, τις αδυναμίες σου, την υπερηφάνεια που έχεις μέσα σου, την αυθάδεια και το θράσος που έχεις μέσα σου, να συναισθανθείς ότι είναι ανόητη όλη αυτή η ζωή που κάνεις. Να τα συναισθανθείς πάρα πολύ και να ταπεινωθείς ενώπιον του Θεού. Να ταπεινωθείς.

Μην τυχόν τολμήσεις να μπεις στον ναό, να μπεις στην περίοδο αυτήν την αγία, μην τυχόν τολμήσεις να πλησιάσεις τον Θεό με υπερηφάνεια, με κενοδοξία, τάχα με ψηλά το κεφάλι και τάχα με άσπρο πρόσωπο και τάχα ότι έχεις κάποιες αρετές. Μην τυχόν τολμήσεις έτσι. Δεν θα γίνει τίποτε. Όχι μόνο αυτό. Αλλά εσύ θα προσπαθείς τάχα κάτι να κάνεις, και ο Θεός θα σε αποδοκιμάσει. Για να μπεις στη μετάνοια, για να βρεις τη μετάνοια, για να ζήσεις τη μετάνοια, θα περάσεις απ' αυτήν την πύλη· την πύλη της ταπεινώσεως.

Και η πύλη της ταπεινώσεως δεν είναι κάτι που το πέρασε κανείς και τέλειωσε, αλλά συνέχεια πρέπει να έχει κανείς μέσα στην καρδιά του την ταπείνωση».

Ταπεινώσου

Και θα έλεγα -γιατί πρέπει να τελειώσουμε· δεν έχουμε άλλη ώρα σήμερα, θα συνεχίσουμε την άλλη φορά- όσες φορές θυμηθείς ότι μπήκαμε στο Τριώδιο και καταλάβεις, συναισθανθείς ότι δεν άρχισες ακόμη, ότι δεν έκανες τίποτε, να μη χάνεις τον καιρό σου ψάχνοντας να βρεις τι έγινε. Ταπεινώσου. Ταπεινώσου. Είσαι στην τρίτη ημέρα, είσαι στην ογδόη ημέρα του Τριωδίου, είσαι στην εικοστή ημέρα του Τριωδίου, είσαι στην τεσσαρακοστή ημέρα του Τριωδίου; Έφθασες στο Μέγα Σάββατο και δεν έγινε τίποτε; Και τότε, αν θέλεις να μπεις στη μετάνοια, αν θέλεις να μπεις στην κατάνυξη, αν θέλεις να βρεις το έλεος του Θεού, να βρεις την Χάρι του Θεού, ταπεινώσου.

Ας είσαι ένας άνθρωπος που κανένας δεν σε λογαριάζει, κανένας δεν σε υπολογίζει· δεν πειράζει αυτό. Δεν είναι θέμα ανθρώπινο εδώ. Ο Θεός θα έλθει να σε βρει, όπου κι αν είσαι, θα σκύψει επάνω σου και σαν να σου λέει: «Ναι, παιδί μου, ναι, παιδί μου, αυτό ήθελα. Όλη τη Σαρακοστή -αν υποθέσουμε κανείς έφθασε στο Μέγα Σάββατο- όλη τη Σαρακοστή, παιδί μου, αυτό περίμενα να κάνεις και δεν το 'κανες. Έστω τώρα. Σε δέχομαι παιδί μου». Και καθώς ταπεινώνεσαι και συντρίβεσαι ενώπιον του Θεού, μετανόησε αληθινά. Ο Θεός θα δει αυτήν τη στάση σου, θα δει αυτήν τη διάθεσή σου, θα το προσέξει ο Θεός, όπου κι αν είσαι κρυμμένος.

Να σταματήσουμε εδώ, αδελφοί μου, και εύχομαι σ' όλους καλώς να μπούμε στο Τριώδιο και καλώς να το διανύσουμε.

08/02/1984