"Γνωστικά Κεφάλαια"

 (Όσιος Ηλίας ο Πρεσβύτερος)


Φωτίζεται ο νους που ανέβηκε στο ύψος

Της γνωστικής θεωρίας μελετώντας τους λόγους.

Σκοτίζεται όμως πάλι, όταν κυλιστεί σε πάθος.

1. Είναι ανάγκη να γνωρίζει ο γνωστικός πότε ο νους του βρίσκεται στον χώρο των νοημάτων, πότε στο χώρο των λογισμών και πότε στο χώρο της αισθήσεως. Και σ' αυτόν τον τελευταίο, αν είναι σε πράγματα του καιρού, ή σε παράκαιρα μάλλον.

2. Όταν ο νους δε βρίσκεται σε νοήματα, βρίσκεται οπωσδήποτε σε λογισμούς. Όταν βρίσκεται σε λογισμούς, δε βρίσκεται σε νοήματα. Όταν βρίσκεται με την αίσθηση, βρίσκεται με όλα.

3. Με το νόημα, ο νους περνάει στα νοητά. Με το λογισμό, το λογικό περνάει στα λογικά. Η αίσθηση μέσω της φαντασίας περνάει στα πρακτικά.

4. Όταν ο νους μαζεύεται στον εαυτό του, δε θεωρεί τίποτε ούτε από τα αισθητά, ούτε από τα λογικά, αλλά μόνο γυμνά νοερά πνεύματα και θεϊκές λάμψεις που αναβλύζουν ειρήνη και χαρά.

5. Άλλο είναι το περιεχόμενο του πράγματος, άλλο η έννοιά του και άλλο εκείνο που γίνεται αντιληπτό με την αίσθηση. Το πρώτο είναι ουσία, το δεύτερο συμβεβηκός, το τρίτο είναι η διαφορά του υποκειμένου.

6. Ο νους, καθώς ανοίγεται σε πολλούς δρόμους, γίνεται αχόρταστος. Όταν μαζεύεται σε ένα μόνο, στο δρόμο της προσευχής, πριν από την τελειότητα στενοχωρείται, και παρακαλεί μ' επιμονή αυτόν, στο οποίον ανήκει, ν' αφεθεί και να πάει σ' εκείνα από τα οποία ήρθε.

7.Ο νους, ενώ προέρχεται από ψηλά, δε θα επιστρέψει πάλι εκεί, αν δεν καταφρονήσει τελείως τα κάτω με την ασχολία στα θεία.

8. Αν δεν μπορείς να κάνεις την ψυχή σου να περιοριστεί στους λογισμούς που την αφορούν, τουλάχιστον ανάγκασε το σώμα σου να μονάζει σκεπτόμενος πάντα την αθλιότητά του. Γιατί έτσι, με τον καιρό και με το έλεος του Θεού, θα μπορέσεις να επιστρέψεις στο αρχικό αξίωμα της θείας ευγένειας.

9. Ο πρακτικός εύκολα μπορεί να υποτάξει το νου του στην προσευχή, ενώ ο θεωρητικός την προσευχή στο νου. Ο πρώτος με το να συμμαζεύει την αίσθηση από τα φαινόμενα σχήματα, ο δεύτερος με το να μεταφέρει την ψυχή προς τους κρυμμένους μέσα στα σχήματα λόγους. Ο πρώτος κάνει το νου του να αγνοεί τους λόγους των σωμάτων, ενώ ο δεύτερος τον κάνει να κατανοεί τους λόγους των ασωμάτων. Ασώματα είναι οι λόγοι των σωμάτων, οι ιδιότητες και οι ουσίες τους.

10. Όταν ελευθερώσεις το νου σου από την ηδυπάθεια των σωμάτων, των πραγμάτων και των φαγητών, τότε οποιοδήποτε δώρο κάνεις στο Θεό θα σου λογαριαστεί καθαρό. Ως ανταπόδοση θα λάβεις ν' ανοίξουν τα μάτια της καρδιάς σου για να μελετάς καθαρά τους λόγους του Θεού που είναι γραμμένοι εκεί που θα φανούν πιο γλυκοί από μέλι και κηρήθρα(25) στο νοητό λάρυγγά σου, από τη γλυκύτητα που βγαίνει απ' αυτούς.

11. Δεν θα μπορέσεις να κάνεις το νου σου ανώτερο από την επιθυμία των σωμάτων, των πραγμάτων και των όχι απαραίτητων φαγητών, εκτός αν τον εισαγάγεις στην καθαρή χώρα των δικαίων, οπότε θα αναπηδήσει η μνήμη του θανάτου και η μνήμη του Θεού και θα σβήσει από τη γήινη καρδιά κάθε βλάστημα επιθυμίας.

12. Τίποτε άλλο δεν είναι πιο φοβερό από τη μνήμη του θανάτου, ούτε πιο θαυμάσιο από τη μνήμη του Θεού. Η πρώτη προξενεί σωτήρια λύπη, ενώ η άλλη χαρίζει ευφροσύνη(26), όπως λέει ο Προφήτης: «Σκέφτηκα το Θεό και ένιωσα ευφροσύνη». Και ο σοφός λέει: « Έχε στο νου σου τα τελευταία σου, και δε θα αμαρτήσεις»(27). Είναι αδύνατο να κάνει κάποιος κτήμα του το δεύτερο, αν δε λάβει προηγουμένως πείρα της στρυφνότητας του πρώτου.

13. Έως ότου ο νους αντικρύσει τη δόξα του Θεού με ακάλυπτο πρόσωπο(28), δεν μπορεί η ψυχή να λέει με συναίσθηση: «Εγώ θα νιώσω αγαλλίαση εξαιτίας του Κυρίου, θα ευφρανθώ για τη σωτηρία που θα μου στείλει»(29). Γιατί το κάλυμμα της φιλαυτίας της σκεπάζει την καρδιά, για να μην της φανερωθούν τα θεμέλια της οικουμένης, τα οποία είναι οι λόγοι των δημιουργημάτων. Το κάλυμμα αυτό δεν αφαιρείται από την καρδιά χωρίς θεληματικούς και αθέλητους κόπους.

14. Ούτε μετά τη φυγή από την Αίγυπτο, η οποία είναι η έμπρακτη αμαρτία, ούτε μετά τη διάβαση της Ερυθράς Θαλάσσης, η οποία είναι η δουλεία στα αισθητά, αλλά μετά τη διαμονή στην έρημο, που βρίσκεται ανάμεσα στα ενεργήματα και τα κινήματα της κακίας, μπορεί ο οδηγός του Ισραήλ να κατασκοπεύει τη γη της επαγγελίας, η οποία είναι η απάθεια, αποστέλλοντας ως κατασκόπους(30) την οπτική και τη θεωρητική του δύναμη.

15. Εκείνοι που κάθονται στην έρημο, δηλαδή στην απραξία των παθών, εξ ακοής μαθαίνουν τα αγαθά της μακαρίας εκείνης γης της επαγγελίας. Εκείνοι που τα κατασκόπευσαν, πήραν κάποια απλή ιδέα με τη θεωρία των ορατών. Εκείνοι όμως που καταξιώθηκαν να μπουν σ' αυτήν, χόρτασαν με όλη την αίσθησή τους απ' όσα ρέουν μέλι και γάλα(31) απ’ αυτήν δηλαδή από τους λόγους της πρώτης και της δεύτερης θεωρίας.

16. Δεν σταυρώθηκε ακόμη μαζί με το Χριστό εκείνος που εξακολουθεί να έχει φυσικές κινήσεις στη σάρκα του, ούτε έχει ταφεί μαζί Του εκείνος που σέρνει μαζί του κακές ψυχικές ενθυμίσεις. Πως λοιπόν θα αναστηθεί αυτός μαζί με το Χριστό για να ζήσει την καινούργια ζωή(32);

17. Επειδή τρεις είναι οι πιο περιεκτικές αρετές της ψυχής, η νηστεία, η προσευχή και η σιωπή, είναι ανάγκη εκείνος που πρόκειται να σταματήσει την προσευχή, να αναπαύεται σε κάποια φυσική θεωρία. Εκείνος που πρόκειται να λύσει τη σιωπή, να ασχοληθεί σε κάποια ηθική ομιλία. Κι εκείνος που θα καταλύσει τη νηστεία, να λάβει κάποια τροφή που επιτρέπεται.

18. Όσο ο νους βρίσκεται στα θεία, διατηρεί τη θεία ομοίωση, παραμένοντας αγαθός και σπλαχνικός. Όταν όμως βρεθεί στα αισθητά, αν μεν κατεβαίνει προς αυτά στον καιρό και με τον τρόπο που πρέπει, δίνοντας και παίρνοντας εμπειρία, επιστρέφει πάλι στον εαυτό του ξαναβρίσκοντας την ευρωστία του. Αν όμως κατεβαίνει σε ακατάλληλο καιρό και χωρίς ανάγκη, τότε θα βρεθεί σαν κάποιος στρατηγός απερίσκεπτος που χάνει στη μάχη την περισσότερη δύναμή του.

19. Ο παράδεισος της απάθειας που είναι κρυμμένος μέσα μας, είναι εικόνα του παραδείσου που μέλλει να υποδεχθεί τους Δικαίους. Αλλά δε θα βρεθούν έξω από αυτόν όλοι όσοι δεν μπόρεσαν να μπουν στον παράδεισο που περιέχεται μέσα μας.

20. Ο αισθητός ήλιος κρατάει τις ακτίνες του έξω από κλειστά σπίτια. Ο νοητός όμως ήλιος δε θα ρίξει τις γλυκές του ακτίνες στην ψυχή, η οποία τον περιμένει, αλλά δεν έχει κλειστές τις αισθήσεις για τα ορατά.

21. Γνωστικός είναι αυτός που ενεργεί με μεγαλοσύνη τις καταβάσεις του στα αισθητά, και με ταπείνωση τις αναβάσεις της ψυχής του στα νοητά.

22. Η μέλισσα γυρίζοντας στα λιβάδια, βρίσκει εκεί από πού θα μαζέψει το μέλι. Η ψυχή περιδιαβάζοντας τους ποικίλους αιώνες, από εκεί χύνει τη γλυκύτητα στη διάνοια.

23. Το ελάφι που έφαγε φίδια τρέχει στις πηγές για να σβήσει ο κάψιμο του δηλητηρίου. Η ψυχή που πληγώθηκε από θεϊκά βέλη, έχει ακατάπαυστο έρωτα προς το Θεό που την πλήγωσε.

24. Στη μοναχική ζωή γεννιούνται ψιλοί λογισμοί, ενώ στην έγγαμη, γεννιούνται και πρόσθετοι λογισμοί. Στην πολυσχιδή όμως ψυχή, οι λογισμοί εκδιώκονται. Την πλησιάζουν μόνο ασώματοι νόες και της αποκαλύπτουν τους λόγους περί προνοίας και κρίσεως, σαν κάποια θεμέλια της γης.

25. Στην έγγαμη ζωή, το αρσενικό και το θηλυκό δεν μπορούν να βλέπονται απαθώς. Αυτό συμβαίνει μόνο στη μοναχική ζωή, όπου χάρη στον Ιησού Χριστό, δεν αναγνωρίζεται διαφορά αρσενικού και θηλυκού(33), λόγω της θείας ομοιώσεως.

26. Οι λογισμοί δεν προέρχονται ούτε από το άλογο μέρος της ψυχής (γιατί δεν υπάρχουν λογισμοί στα άλογα όντα), ούτε από το νοερό (γιατί ούτε στους αγγέλους υπάρχουν). Είναι γεννήματα της λογικής της και χρησιμοποιούν σαν σκάλα τη φαντασία. Ανεβαίνουν δηλαδή στο νου από την αίσθηση και του μεταφέρουν τα σχετικά με αυτή, και κατεβαίνουν από το νου στην αίσθηση, υποβάλλοντας τα σχετικά με το νου σ' αυτήν.

27. Σαν κάποιοι που ανεβαίνουν από το βυθό και προσπαθούν να πιαστούν από κάπου για να σωθούν, θα παρουσιαστούν οι πονηροί λογισμοί, όταν η κακία κινδυνεύει σαν πλοίο να βυθιστεί στον κατακλυσμό των δακρύων.

28.Ανάλογα με την ποιότητα της ψυχής, μαζεύονται γύρω από αυτήν οι λογισμοί ή ως πειρατές να την βυθίσουν, ή ως κωπηλάτες να τη βοηθήσουν όταν κινδυνεύει. Οι πρώτοι την τραβούν προς το πέλαγος των απρεπών λογισμών, ενώ οι δεύτεροι, προτιμώντας την πλησιέστερη ακτή, κάνουν το πλοίο ν' αράξει σε γαλήνιες ακτές.

29. Η ψυχή που επιθυμεί να αποβάλλει τον έβδομο και τελευταίο λογισμό της κενοδοξίας, αν δεν ξεντυθεί τους έξι προηγούμενους, δεν θα μπορέσει να ντυθεί τον όγδοο, τον οποίο ο θείος Απόστολος ονομάζει «ουράνιο κατοικητήριο»(34). Που εξαιτίας των στεναγμών τους γίνονται ικανοί να το φορούν εκείνοι που για χάρη του γυμνώθηκαν από τα υλικά πράγματα.

30. Στην τέλεια προσευχή έρχονται αγγελικοί λογισμοί. Στη μέση προσευχή, πνευματικοί, και στην εισαγωγική, οι φυσιολογικοί.

31.Όπως η καλή ποιότητα του σπόρου φανερώνεται με το στάχυ, έτσι και η γνησιότητα της θεωρίας φανερώνεται με την προσευχή. Το στάχυ, για να εμποδίζει τα πουλιά που τρώνε σπόρους, έχει γύρω του σαν δόρατα τα άγανα. Αντίστοιχα, ο προσευχόμενος έχει τους λογισμούς που φιλοσοφούν την ώρα των πειρασμών, για να τους αφανίσουν.

32. Όσα από την ψυχή μπορούμε να δούμε επειδή συνδέονται με την πράξη, μοιάζουν ασημένια φτερά περιστεριού. Οι πλάτες της, δηλαδή όσα δεν φαίνονται επειδή συνδέονται με τη θεωρία, αλλά τα νοούμε, έχουν τη λάμψη του χρυσαφιού(35). Η ψυχή που δεν έγινε έτσι ωραία, δεν μπορεί να πετάξει και ν' αναπαυθεί(36) εκεί όπου, όλοι όσοι κατοικούν, έχουν διαρκή ευφροσύνη(37).

********************************

25. Ψαλμ. 118, 103.

26. Ψαλμ. 76, 4.

27. Σ. Σειράχ 7, 36.

28. Β΄ Κορ. 3, 18.

29. Ψαλμ. 34, 9.

30. Ι. Ναυή 2, 1-3.

31. Εξ. 3, 8.

32. Ρωμ. 6, 4-6.

33. Γαλ. 3, 28.

34. Β΄ Κορ. 5, 2-4.

35. Ψαλμ. 67, 14.

36. Ψαλμ. 54, 7.

37. Ψαλμ. 86, 7.

----------------------------------------------
πηγή: "Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών" τόμος Γ΄, εκδόσεις "Το Περιβόλι της Παναγίας". Μετάφραση Αντώνιος Γαλίτης, σελ.43-46, 1997.