"Περί Θείων Ονομάτων - Κεφάλαιο 13"

Για τα ονόματα τέλειος και ένας. 

(Άγιος Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης)

1. Αρκετά έχουν λεχθεί και γι' αυτά. Ας προχωρήσουμε στη συνέχεια, αν το επιθυμείς, στο κορυφαίο θέμα του λόγου μας. Γιατί η θεολογία αποδίδει στον αίτιο των πάντων όλα τα ονόματα, και μάλιστα συγχρόνως όλα, κι έτσι τον ανυμνεί επίσης ως τον καθαυτό τέλειο και ως ένα .

Τέλειος λοιπόν ονομάζεται όχι μόνο επειδή είναι καθ' εαυτόν τέλειος και καθορίζεται αυτός καθ' εαυτόν από τον εαυτό του κατά τρόπο μονότροπο και είναι ολωσδιόλου τελειότατος, αλλά και επειδή υπερβαίνει το τέλειο κατά την υπεροχή του από όλα τα όντα και επειδή ορίζει κάθε άπειρο, ενώ εκτείνεται υπεράνω κάθε πέρατος.

Τίποτα δεν μπορεί να τον χωρέσει ή να τον περιλάβει, αλλά επεκτείνεται σε όλα συγχρόνως και υπεράνω όλων με τις ανεξάντλητες δωρεές και τις ατελεύτητες ενέργειες. Τέλειος πάλι λέγεται και επειδή δεν αυξάνει και είναι πάντοτε τέλειος και επειδή δεν μειώνεται, καθότι περιλαμβάνει εκ των προτέρων στον εαυτό του τα πάντα και εκχειλίζει σύμφωνα με μία χορηγία, η οποία είναι αστείρευτη και ίδια, υπεράνω πληρότητας και αμείωτη.

Με αυτήν τελειοποιεί όλα τα τέλεια και τα γεμίζει με τη δική του τελειότητα.

2. Ονομάζεται και «ένας» επειδή είναι τα πάντα κατά τρόπο ενιαίο με την υπεροχή της μιας ενότητας και επειδή είναι αίτιος των πάντων χωρίς να εξέρχεται από το ένα. Γιατί κανένα από τα όντα δεν είναι αμέτοχο του ενός, αλλά όπως κάθε αριθμός μετέχει στη μονάδα και μπορούμε να πούμε «μία» δυάδα και «μία» δεκάδα και «ένα» δεύτερο και «ένα» τρίτο και «ένα» δέκατο, έτσι και ολόκληρο το σύμπαν αλλά και κάθε μόριο του σύμπαντος μετέχει στο ένα.

Επειδή υπάρχει το ένα, υπάρχουν και όλα τα όντα. Δεν είναι όμως η μοναδική αυτή αιτία των πάντων μια μονάδα από τις πολλές μονάδες, αλλά υπάρχει πριν από κάθε μονάδα και κάθε πλήθος και καθορίζει κάθε ένα και κάθε πλήθος.

Γιατί δεν υπάρχει πλήθος που να είναι εντελώς αμέτοχο του ενός· αυτό που αποτελείται από πολλά μέρη είναι ένα ως προς το σύνολο, ενώ αυτό που αποτελείται από πολλές ιδιότητες είναι ένα ως προς το υποκείμενο· αυτό που αποτελείται από πολλούς αριθμούς ή δυνάμεις είναι ένα ως προς το είδος και αυτό που αποτελείται από πολλά είδη είναι ένα ως προς το γένος· τέλος, τα πολλά στις εκπορεύσεις είναι ένα ως προς την αιτία.

Επομένως, δεν υπάρχει κανένα από τα όντα που να μη μετέχει με κάποιο τρόπο στο ένα, το οποίο έχει συμπεριλάβει από πριν στον εαυτό του, που αποτελεί κατά τρόπο απόλυτο μονάδα, τα πάντα, και μάλιστα τα πάντα στο σύνολό τους, καθώς και τα αντίθετά τους, κατά τρόπο ενιαίο.

Και χωρίς το ένα δεν μπορεί να υπάρξει πλήθος, ενώ χωρίς το πλήθος υπάρχει το ένα, όπως υπάρχει και η μονάδα πριν από κάθε αριθμό που εκφράζει πλήθος. Και αν κανείς φανταστεί ότι τα πάντα είναι ενωμένα με τα πάντα, τότε τα πάντα θα αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο.


3. Εξάλλου πρέπει να γνωρίζουμε και το εξής· τα συνενωμένα πράγματα λέγεται ότι έχουν ενωθεί σύμφωνα με την προϋπάρχουσα σύλληψη του είδους για το καθένα ξεχωριστά και ότι το ένα είναι αυτό που προσφέρει τα στοιχεία σε όλα τα όντα.

Κι αν αφαιρέσεις το ένα, δεν μπορεί να υπάρχει ούτε ολότητα ούτε μέρος ούτε τίποτα άλλο από τα όντα. Γιατί το ένα έχει λάβει εκ των προτέρων και έχει συμπεριλάβει στον εαυτό του τα πάντα κατά τρόπο ενιαίο.

Με αυτή λοιπόν την επωνυμία του ενός η θεολογία υμνεί την καθολική και ύψιστη αρχή της θεότητας ως αιτία των πάντων και λέει «ένας Θεός ο Πατέρας και ένας Κύριος Ιησούς Χριστός και ένα και το αυτό Πνεύμα», εξαιτίας της εξαιρετικής αμέρειας της συνολικής θεϊκής ενότητας, μέσα στην οποία έχουν συγκεντρωθεί τα πάντα κατά τρόπο ενιαίο και είναι απολύτως ενωμένα και συνυπάρχουν κατά τρόπο υπερούσιο.

Γι' αυτό και δικαιολογημένα τα πάντα αναφέρονται και αποδίδονται σ' αυτήν, από την οποία και εξαιτίας της οποίας και διά της οποίας και μέσα στην οποία και προς την οποία τα πάντα υπάρχουν και έχουν συνταχθεί και διαμένουν και συγκρατούνται και ολοκληρώνονται και στρέφονται. Και δεν μπορείς να βρεις κανένα από τα όντα, το οποίο να μην είναι αυτό που είναι και να μην τελειοποιείται και να μη διασώζεται μέσα στο ένα, με το οποίο όλη η θεότητα ονομάζεται κατά τρόπο υπερούσιο.

Πρέπει λοιπόν και εμείς να επιστρέψουμε από τα πολλά στο ένα με τη δύναμη της θεϊκής ενότητας και κατά τρόπο ενιαίο να υμνούμε την καθολική και μία θεότητα, το ένα που είναι αίτιο των πάντων.

Γιατί αυτό το ένα βρίσκεται πριν από κάθε ένα και πλήθος ή μέρος και σύνολο ή όριο και αοριστία ή πέρας και απεραντοσύνη. Αυτό το ένα ορίζει όλα τα όντα και το καθαυτό είναι και είναι το μοναδικό αίτιο όλων των όντων και όλων στο σύνολό τους και συγχρόνως όλων και πριν απ' όλα και υπεράνω όλων.

Αυτό το ένα υπάρχει υπεράνω του καθαυτό όντος ενός και ορίζει το καθαυτό ον ένα, επειδή βέβαια το ον ένα, που υπάρχει μέσα στα όντα, εμπεριέχει την έννοια του αριθμού και ο αριθμός μετέχει στην ουσία.

Αλλά το υπερούσιο ένα ορίζει τόσο το ον ένα όσο και κάθε αριθμό, ενώ το ίδιο είναι αρχή και αιτία και αριθμός και τάξη και του ενός και κάθε αριθμού και κάθε όντος. Γι' αυτό και η θεότητα που είναι υπεράνω όλων, αν και υμνείται και ως μονάδα και ως τριάδα, δεν είναι ούτε μονάδα ούτε τριάδα, όπως εμείς ή κάποιο άλλο ον μπορεί να την συλλάβει με το νου του, αλλά για να υμνήσουμε με τρόπο αληθινό τόσο την απόλυτη ενότητά της όσο και τη θεία γονιμότητα, ονομάζουμε την υπεράνω ονομάτων θεότητα με τις ονομασίες της τριάδας και της μονάδας, δηλαδή ονομάζουμε με τα όντα αυτήν που είναι υπερούσια.

Καμιά όμως μονάδα ή τριάδα, κανένας αριθμός ή ενότητα ή γονιμότητα, κανένα άλλο από τα όντα ή κάτι που αποτελεί διανόημα κάποιου όντος δεν είναι σε θέση να αποκαλύψει την υπεράνω κάθε λόγου και νου απόλυτη μυστικότητα της απόλυτης θεότητας, η οποία είναι υπεράνω όλων κατά τρόπο απόλυτο και υπερούσιο.

Ούτε όνομα μπορεί να την περιγράψει ούτε μπορεί να κατανοηθεί με τη λογική, αλλά είναι υπερυψωμένη στην περιοχή του άβατου. Ακόμα και αυτό καθαυτό το όνομα της αγαθότητας δεν το απευθύνουμε σ' αυτήν επειδή της ταιριάζει, αλλά από πόθο να εννοήσουμε και να εκφράσουμε κάτι για την άρρητη εκείνη φύση της αφιερώνουμε πρώτο το πιο σεβάσμιο από τα ονόματα.

Κατ' αυτόν τον τρόπο βέβαια θα βρισκόμαστε και σ' αυτό το θέμα σε συμφωνία με τους θεολόγους, θα υστερήσουμε όμως έναντι της αλήθειας των πραγμάτων. Γι' αυτό και εκείνοι προτίμησαν την άνοδο μέσω της αποφατικής μεθόδου, επειδή εξάγει την ψυχή από ό,τι συγγενεύει με τη φύση της, την οδηγεί διαμέσου όλων των θεϊκών νοήσεων, από τις οποίες υπέρκειται το όνομα του Θεού, « το υπεράνω κάθε ονόματος» και κάθε λογικής και κάθε γνώσης, και τις ενώνει στο έσχατο όριο των πάντων με τον Θεό, όσο τουλάχιστον είναι δυνατόν σε μας να ενωθούμε μ' εκείνον.

4. Αυτές τις νοητές θεωνυμίες συγκεντρώσαμε και όσο ήταν δυνατόν αναπτύξαμε. Υπολειπόμαστε όμως, όχι μόνο ως προς την ακριβή απόδοση της σημασίας τους (γιατί αυτό, αλήθεια, θα το έλεγαν και οι άγγελοι) και ούτε μόνο σε σχέση με την υμνωδία των αγγέλων γι' αυτές (ακόμα και οι επιφανέστεροι θεολόγοι μας υπολείπονται από τις έσχατες αγγελικές τάξεις)· είμαστε επίσης κατώτεροι όχι μόνο από τους ίδιους τους θεολόγους ούτε από τους μαθητές τους ή τους συνακόλουθους, αλλά η ανάπτυξή μας είναι κατώτερη και υποδεέστερη και από αυτή των ομότιμών μας.

Επομένως, αν βέβαια όσα έχουμε πει είναι ορθά και αν πραγματικά προσεγγίσαμε, όσο μας ήταν δυνατόν, την έννοια της ανάπτυξης των θείων ονομάτων, ας αποδώσουμε το γεγονός στον αίτιο όλων των αγαθών, που δωρίζει πρώτα την ίδια τη δυνατότητα να ομιλούμε και ύστερα τη δυνατότητα να ομιλούμε ορθά.

Κι αν έχει παραλειφθεί κάποιο από τα ισοδύναμα ονόματα, θα πρέπει κι εκείνο να το κατανοήσουμε με τις ίδιες μεθόδους. Αν τώρα αυτά είναι ή λανθασμένα ή ελλιπή κι αν έχουμε απομακρυνθεί από την αλήθεια ή ολικά ή μερικά, επαφίεται στην δική σου φιλανθρωπία να επανορθώσει αυτόν που αγνοεί ακουσίως και να μεταδώσει λογική σ' αυτόν που έχει ανάγκη μάθησης και να υπερασπιστεί αυτόν που δεν έχει αυτάρκεια δυνάμεων και να θεραπεύσει αυτόν που δεν επιθυμεί να είναι άρρωστος.

Αφού ανακαλύψεις αλλά από μόνος σου και αλλά από τους άλλους (όλα όμως θα τα έχεις λάβει από τον αγαθό), να τα μεταδώσεις και σε μας. Και ποτέ να μην κουραστείς να ευεργετείς φίλο άνθρωπο.

Γιατί βλέπεις ότι κι εμείς δεν κρατήσαμε για τον εαυτό μας καμιά από τις ιεραρχικές διδασκαλίες που μας παραδόθηκαν,αλλά τις μεταδώσαμε ανόθευτες και σε σένα και σε άλλους ιερούς άνδρες και θα συνεχίσουμε να τις μεταδίδουμε, όσο τουλάχιστον εμείς έχουμε τη δύναμη να ομιλούμε και αυτοί, στους οποίους ομιλούμε, να ακούνε.

Σε τίποτα δεν θα αδικήσουμε την παράδοση, εκτός κι αν παρουσιαστούμε ασθενείς στην κατανόηση ή τη διατύπωση αυτών των πραγμάτων. Αλλά αυτά ας έχουν και ας λέγονται έτσι, όπως είναι αγαπητό στον Θεό.

Ας είναι αυτό το τέλος στο έργο μας για τις νοητές θεωνυμίες. Θα μεταβώ τώρα με οδηγό τον Θεό στη Συμβολική θεολογία.