"Ομιλία εις την Κυριακή του Θωμά"

(Αγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς)

ΕΙΣ ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

1. Καινή Κυριακή εορτάζομε σήμερα· ή μάλλον τελούμε τα εγκαίνια της καινής Κυριακής. Θέλει λοιπόν ο λόγος μας ν' αποκαλύψη το μυστήριο της Κυριακής προς την αγάπη σας κάπως από παραπάνω, εφ' όσον το επιτρέπει ο καιρός. Αν δε αυτό είναι μεγάλο και υψηλό, και γι' αυτό ούτε η απλούστευσίς του δεν είναι σ' όλους ευκολονόητη, χρεωστούμε ευγνωμοσύνη στον Κύριο των όλων, του οποίου είναι και η ημέρα επώνυμη και ο οποίος διά της παρουσίας του σε σάρκα εχάρισε σε όσους προέρχονται σ' αυτόν διά της πίστεως αυτά που είναι δυσπλησίαστα και με το νου και με το λογικό, έστω και για λίγο.

2. Προσέχετε όμως όλοι στο νόημα των λεγομένων. Και αν κανείς δεν μπορέση να κατανοήση το παν, θα αντιληφθή από τα λίγα όλη την έννοιά του· διότι η διδασκαλία του Πνεύματος έχει θέσι φωτός. Σε έξι ημέρες λοιπόν ο Θεός όχι μόνο κατεσκεύασε και διεκόσμησε όλο το αισθητό τούτο σύμπαν, αλλά και έπλασε κι' εζωοποίησε το μόνο ζώο που σύγκειται από αίσθησι και νου, τον άνθρωπο, και του προσέφερε την ηγεμονία επί των ζώων και φυτών που ζουν γύρω από τη γη. Κατά την έβδομη ημέρα κατέπαυσε από όλα τα έργα του, όπως μας εδίδαξε ο Μωυσής, ο μεταγενέστερος παρατηρητής της πολύ προγενεστέρας συστάσεως του κόσμου, μάλλον δε το άγιο Πνεύμα ενηχώντας στις ακοές και ψυχές φιλανθρώπως διά της γλώσσας εκείνου. Αλλά «και ευλόγησε», λέγει, «ο Θεός την έβδομη ημέρα και την αγίασε». Πώς λοιπόν ευλόγησε κι' αγίασε αυτήν κατά την οποία δεν έπραξε τίποτε, αλλ' όχι μάλλον την πρώτη που είναι υπερεξαίρετη, διό και ο Μωυσής την ειπε «μία» και όχι πρώτη, κατά την οποία ο Θεός παρήγαγε το σύμπαν μονομιάς από το μη ον και το περιέλαμψε με νέο φώς, αν και δεν είχε επιβάλει ακόμη τον κατάλληλο διάκοσμο, φέροντας το καθένα σε τάξι, και είδος; Πως, αν όχι αυτήν την πρώτη, δεν ευλόγησε την έπειτα από αυτήν, κατά την οποία εστερέωσε και ετέντωσε το μεγάλο τούτο κύτος, εννοώ τον γύρω μας πρώτον ουρανό, μετά τον πρώτο δε κι' εκείνον τον δεύτερο; Πώς όχι την έπειτα από αυτή πάλι ή τις επόμενες, κατά τις οποίες και η γη συστάθηκε, αφού υποχώρησαν τα ύδατα κι' έλαβε όλον τον σύμφυτο σ' αυτήν διάκοσμο και ο ουρανός εδέχθηκε τους δύο μεγάλους φωστήρες σαν οφθαλμούς και διά προστάγματος επήραν από τα ύδατα υπόστασι τα πετεινά και τα κολυμβητικά κατά γένος;

3. Για να παραλείψωμε λοιπόν κι' αυτές, γιατί δεν ευλόγησε μάλλον την έκτη, κατά την οποία όχι μόνο παρήγαγε από τη γη ψυχές ζωντανές ερπετών καν τετραπόδων, αλλά και επέδειξε έργο άξιο της βουλής του, συγκεφαλαιώνοντας το σύμπαν, συγκεντρώνοντας σ' ένα την αίσθησι και το νου, και το σπουδαιότερο, εμβάλλοντας και τον εαυτό του διά της θείας του χάριτος, ανέδειξε τον άνθρωπο γνωστικό ζώο επάνω στη γη κατ' εικόνα και ομοίωσι; Πώς λοιπόν δεν ευλόγησε και άγιασε αυτήν, αλλά την έβδομη, που είναι ημέρα απραξίας; Θέλοντας λοιπόν να εκθέσω το πράγμα και να λύσω την απορία, είναι αναγκαίο για τους λογιωτέρους μάλιστα από τους συναθροισμένους να ελέγξω πρώτα εκείνους που δεν το εξέθεσαν καλώς. Πραγματικά μερικοί εκθειάζουν τον αριθμό τούτο, ο Ιώσηπος και ο Φίλων, και όσοι, σύμφωνοι με αυτούς, λέγουν ότι είναι αγέννητος, αλλά και παρθένος αφού δεν γεννά, όπως κατ' αυτούς είναι και το θείο· διότι δεν μπόρεσαν να εννοήσουν ότι ο Θεός και γεννώντας δεν αποβάλλει την παρθενία· διότι γεννά χωρίς συνένωσι, αρρεύστως και απαθώς. Άλλοι διατείνονται ότι γι' αυτό μόνο η εβδόμη από τις ημέρες επέτυχε την θεία ευλογία, ψευδολογώντας όχι μόνο κατά του Θεού, του οποίου αθετούν την γονιμότητα αλλά και κατά της ιδίας της εβδόμης· διότι κάθε αριθμός γεννάται από μονάδα, η δε εβδομάς είναι αριθμός, άρα όχι αγέννητος. Αλλά, λέγουν, δεν γεννάται από κάποιον άλλον των μετά την μονάδα πολλαπλασιαζόμενον· αλλά αγέννητος δεν είναι αυτός που δεν γεννάται από πολλούς, αλλ' αυτός που δεν γεννάται από κανένα, πράγμα που δεν έχει η εβδομάς.

4. Έπειτα, αν η ημέρα ευλογήθηκε εξ αιτίας του ότι ο αριθμός αυτός είναι τέτοιος, πολύ περισσότερο θα εταίριαζε τούτο, αν εδεχόταν την ευλογία η πρώτη, και μάλιστα αφού ο Μωυσής την είπε, μία· διότι η μονάς είναι εντελώς αγέννητη. Αλλά αυτή, λέγουν, πολλαπλασιαζόμενη είναι και γεννητική κάθε αριθμού από τους ευρισκομένους μέσα στη δεκάδα, η δε εβδομάς δεν είναι γεννητική κανενός αριθμού μέσα στη δεκάδα, και γι' αυτό είναι παρθένος. Έστω λοιπόν παρθένος αυτή που δεν γεννά καθόλου, όχι βέβαια αναγκαίως, αλλ' έστω· αυτή δε που δεν γεννά ολίγα αλλά πολλά, όσο περισσότερα γεννά τόσο μακρότερα είναι από την παρθενία οπωσδήποτε. Η εβδομάς λοιπόν, πολλαπλασιαζόμενη και συνθετομένη από τους μέσα στην δεκάδα δεν γεννά κανένα, αλλά γεννά πολλούς από τους άνω της δεκάδος· πώς λοιπόν είναι παρθένος; Αλλά ξεφεύγοντας τις λαβές μας ανεβαίνουν κατά κάποιον τρόπο στη σελήνη και τους πλανήτες, λέγοντας ότι οι μεν πλανήτες είναι επτά, η δε σελήνη σ' επτά ημέρες διχοτομείται, σε άλλες επτά γίνεται πανσέληνος και σε ίσα διστήματα επιστρέφει πάλι. Διότι αγνοούν ότι, αν ο επτά είναι γι' αυτά σεπτός, και οι άλλοι αριθμοί είναι εξ ίσου, και περισσότερο από όλους η αρχή των διότι όλος ο αισθητός κόσμος είναι ένας και όλος ο ουρανός ένας, ή όχι παραπάνω από δύο· και ένας είναι ο ήλιος στο σύμπαν και μια η σελήνη, για να μη λέγω ότι τα πάντα συγκροτούνται από το ένα του πρό πάντων και διά πάντων και επί πάντων Θεού, κηρύττοντα σ' αυτούς που κατανοούν ορθώς την αληθινή ενότητα.

5. Αν δε ο καθένας από τους αστέρες και τους πλανήτες είναι σφαιρικός και το σύμπαν τούτο είναι κυκλικό, ο δε κύκλος αποτελείται από δύο, σημείο και γραμμή, και χωρίς αυτά τα δύο δεν θα μπορούσε να υπάρξη κανένα από τα αισθητά, και ο αριθμός δύο λοιπόν είναι χρησιμώτατος στο σύμπαν και αναγκαιότατος. Επειδή όμως στο σύμπαν δεν υπάρχει μόνο γραμμή και επίπεδο, γι' αυτό λοιπόν μεταξύ των αριθμών υπάρχει κατά παρόμοιο τρόπο και η τριάς· παραλείπω δε ν' αναφέρω τα άλλα πλεονεκτήματα του αριθμού τούτου. Επειδή δε πάλι και το καθένα από τα προλεχθέντα δεν είναι μόνο κύκλος, αλλά και στερεό και σφαίρα, αυτά δε χωρίς τετράδα είναι αδύνατο να υφίστανται, διότι κατ' ανάγκη χρειάζονται και άλλη διάστασι, πως δεν είναι και η τετράς εξ ίσου αξιόλογη; Επίσης βέβαια και η πεντάς γι' άλλα παρόμοια, και περισσότερο από τους άλλους ο αριθμός έξι· διότι αυτός είναι πρώτος μεταξύ των τελείων, αφού εξισώνεται πριν από τους άλλους στα μέρη του· γι' αυτό και το σύμπαν τούτο ωλοκληρώθηκε κατ' αυτόν.


6. Εκείνοι λοιπόν που εγκωμιάζουν την εβδομάδα από τέτοια πράγματα χωρίς να το καταλάβουν εγκωμιάζουν όχι μόνο αυτήν αλλά κάθε αριθμό· διότι ο καθένας τους ευλόγως έχει τέτοια προσόντα. Επειδή πραγματικά ο αριθμός εκτίσθηκε από τον Θεό μαζί με όλα τα άλλα όντα, όλα δε τα κτισθέντα από τον Θεό είναι καλά και πολύ καλά, όπως διά του Μωσέως εμαρτύρησε ο ίδιος ο κτίστης, ό,τι μέρος αριθμού και αν λάβη και εξετάση, θα το εύρη καλό και πολύ καλό, θαυμασίως ταιριαστό κατά τις αναλογίες στον εαυτό του και στα άλλα. Δεν διαφέρει όμως η μια ημέρα από την άλλη απλώς και μόνο για τον αριθμό· διότι ο Μωυσής κατά κανένα τρόπο δεν εμφάνισε τον Θεό ως επαινετή του αριθμού, αλλά ιστόρησε ότι τα καθημερινώς παραγόμενα από αυτόν τα επαινούσε κατά σειρά· επομένως ούτε η έβδομη ημέρα δεν είναι άξια επαίνου εξ αιτίας του αριθμού. Λέγομε λοιπόν εμείς για ποιό λόγο ο Θεός ευλόγησε και άγιασε ιδιαιτέρως αυτήν, λαμβάνοντας αφορμές από τους ίδιους τους λόγους του Μωσέως. Διότι λέγει, «κατέπαυσε ο Θεός την έβδομη ημέρα από όλα τα έργα του που εξετέλεσε». Έπειτα προσθέτοντας, ότι «και ευλόγησε ο Θεός την ημέρα την εβδόμη και την αγίασε», αναφέρει ευθύς αμέσως και την αιτία της ευλογίας, λέγοντας πάλι αυτό το ίδιο, ότι «κατ' αυτήν κατέπαυσε ο Θεός από όλα τα έργα του τα οποία άρχισε να εκτελή». Επομένως υπάρχουν έργα του Θεού που ούτε άρχισε να εκτελή ούτε έπαυσε να εκτελή, όπως και ο ίδιος ο Κύριος μάς απεκάλυψε λέγοντας, «ο Πατήρ μου εργάζεται έως τώρα, κι εγώ εργάζομαι».


7. Θέλοντας λοιπόν ο Θεός να μας προσφέρη τη δυνατή γνώσι των έργων αυτής της φύσεως και να δείξη ότι αυτά πρέπει να ζητούνται περισσότερο από όλα τα αισθητά, ευλόγησε και αγίασε την εβδόμη ημέρα κατά την οποία έπαυσε να πράττη τα αίσθητά, σαν είδος επανόδου διά της καταπαύσεως από τα κάτω προς εκείνα τα ανώτερα και υπερκόσμια. Διότι, για να ομιλήσωμε κατά τον μεγάλο Διονύσιο, ο Θεός από υπερβολική αγαθότητα γίνεται έξω εαυτού και από την έξαρσι επάνω από όλα κατέρχεται προς το πολλαπλούν κατά εκστατική υπερούσια δύναμι που δεν εξέρχεται από αυτόν. Συγκαταβαίνοντας λοιπόν φιλάνθρωπος, εφ' όσον αυτός θέλησε και έπρεπε, κατεσκεύασε σε έξι ημέρες τον αίσθητό τούτο κόσμο μας· κατά δε την εβδόμη επανήλθε στο ύψος του θεοπρεπώς, που ποτέ δεν εγκατέλειψε, και υπέδειξε ως ευλογημένη μάλλον την κατ' αυτήν κατάπαυσι, διδάσκοντας κι' εμάς να ζητούμε να εισέλθωμε, κατά δύναμι, σ' εκείνη την κατάπαυσι, που είναι η κατά το νου μας θεωρία και η δι' αυτής ανύψωσις προς τον Θεό. Προς την κατάπαυσι αυτή προτρέπει ζωηρώς και ο απόστολος. Διότι, αφού ανέφερε πρώτο το λεγόμενο από τον Θεό διά του ψαλμωδού περί του γένους των Ιουδαίων, «διότι ορκίσθηκα στην οργή μου ότι δεν θα εισέλθουν στην κατάπαυσί μου», προσθέτει γράφοντας, «κάπου έχει λεχθή περί της εβδόμης ότι ο Θεός κατέπαυσε από όλα τα έργα του», καν λίγο παρακάτω, «ας προσπαθήσωμε κι εμείς λοιπόν να εισέλθωμε στην κατάπαυσί του»· διότι αυτός που εισήλθε κατέπαυσε και αυτός από τα έργα του, όπως ο Θεός από τα δικά του.


8. Αλλά ποθείτε να μάθετε ακόμη σαφέστερα ποιά είναι αυτή η κατάπαυσις και πως θα εισέλθωμε κι' εμείς σ' αυτήν; Αν γνωρίσωμε τα έργα τα οποία ο Θεός δεν άρχισε, αφού είναι άναρχα, θ' αντιληφθούμε ακόμη καλύτερα κι' αυτήν την κατάπαυσι και την προς αυτήν είσοδο. Ποιά λοιπόν είναι αυτά τα έργα; Ας μάς δώση την αρχή της απαντήσεως ο ψαλμωδός προφήτης γράφοντας περί του Θεού, «έργα των χεριών του είναι η αλήθεια και η κρίσις»· Άναρχο λοιπόν και άπαυστο έργο του Θεού είναι η γνώσις των όντων και η πρόγνωσις αυτών που θα γίνουν, που δεν θ' αστοχήση κανείς, αν τα ειπή αλήθεια. Άναρχο και άπαυστο έργο του Θεού είναι η κρίσις και η πρόνοια· διότι τα όντα εχρειάζονταν και πριν από τη γένεσί τους κρίσι καν πρόνοια, διότι πρέπει να γίνουν και μετά την γένεσί τους να μη απογίνουν παράκαιρα ή άλλα μεν να μεταγίνωνται κατά καιρό προς ωφέλεια των ίδίων ή του σύμπαντος, άλλα δε να διαμένουν αναλλοίωτα. Άναρχο έργο του Θεού είναι η επιστροφή προς εαυτόν διότι εκινείτο ανάρχως με την θεωρία εαυτού.


9. Αν λοιπόν εξετάση κανείς με σύνεσι, θα μπορούσε να ιδή πολλά σύστοιχα με αυτές τις ενέργειες. Αν δε και ο καθένας μας, αδελφοί, εγκαταλείποντας τις κάτω συνεχείς και πολύμοχθες φροντίδες και τα σχετικά με αυτές έργα, παρακάθεται στρέφοντας τ' αυτιά του στη διδασκαλία του Πνεύματος, πρώτα θα επαινεθή από τον Κύριο, ο οποίος την μεν Μάρθα δεν επεδοκίμασε διότι εφρόντιζε για πολλά, αν και η σπουδή ήταν υπέρ αυτού· η δε Μαρία, λέγει, που παρακάθεται κι' ακούει τους λόγους της διδασκαλίας, εξέλεξε την αγαθή μερίδα, που δεν πρόκειται ν' αφαιρεθή από αυτήν.


10. Βλέπεις το ακατάπαυστο έργο. Έπειτα λαμβάνοντας στο νου τους λόγους τούτους της διδασκαλίας του Πνεύματος και εμμελετώντας τους και προκρίνοντάς τους με το λογικό της ψυχής από κάθε εμπαθή και γήινο λογισμό και ρυθμίζοντας με αυτούς τον βίο σου προς την σωτηρία, θα έχης και συ έργο στην καρδιά σου την αλήθεια και την κρίσι, κατά τον ψαλμωδό προφήτη, λέγοντας την αλήθεια. Αν δε απομακρύνης τον νου σου από κάθε λογισμό, έστω και αγαθόν, και τον στρέψης όλον προς τον εαυτόν του με επίμονη προσοχή και αδιάλειπτη προσευχή, πραγματικά εισήλθες κι εσύ στην θεία κατάπαυσι κι επέτυχες την ευλογία κατά την εβδόμη, βλέποντας ο ίδιος τον εαυτό σου και διά του εαυτού σου ανυψούμενος προς την θεοπτία· διότι το τέλος της προσευχής, λέγει, είναι η αρπαγή προς τον Κύριο. Αυτό είναι το ένα αίτιο της ευλογίας κατά την εβδόμη ημέρα, το οποίο δεικνύοντας και ο Μωυσής παρήγγειλε να τηρήται αργία κατά την εβδόμη, αλλά μόνο από τα έργα που βοηθούν το σώμα, ενώ ως προς κατάλληλα για την ψυχή παρήγγειλε ενέργεια.


11. Άλλο αίτιο είναι ότι, αυτός που συνέστησε το σύμπαν σε έξι ημέρες, προέβλεπε και την εκτροπή του ανθρώπου προς το χειρότερο και την εξ αιτίας αυτής στροφή προς τη γη και την καταστροφή έως τον άδη και την κάθειρξι σ' αυτόν, την παλαίωσι και αχρήστευσι όλου του κόσμου τούτου για τον άνθρωπο, αλλά και τον μελλοντικό ανακαινισμό τούτου διά της αναστάσεώς του. Αυτή δε η ανακαίνισις ενεργήθηκε κατά την κατάβασι του ενανθρωπήσαντος Θεού στον άδη διά του θανάτου και την εκεί μαρτυρουμένη ανάκλησι των ψυχών από αυτόν το Σάββατο· και αυτό λοιπόν προέβλεπε το έργο της εβδόμης ημέρας, και γι' αυτό ευλόγως αυτήν μόνο αξίωσε της ευλογίας αυτής. Αλλά προετοιμάσθηκε μέν τούτο αδήλως κατά την εβδόμη ημέρα, δηλαδή το Σάββατο, εφάνηκε δε κι εκτελέσθηκε το όλο καθαρώς, με ανάκλησι και του σώματος στην αφθαρσία, κατά την ογδόη ημέρα διά της δεσποτικής αναστάσεως, γι' αυτό αυτή ονομάζεται από εμάς καταλλήλως Κυριακή. Ώστε ό,τι είναι η Παρασκευή απέναντι στο Σάββατο, τούτο είναι ως προς την Κυριακή το Σάββατο, διότι υπερέχει αυτού σαφώς· όσο η τελειότης και η αλήθεια υπερέχουν από την αρχή και τον τύπο και την σκιά, τόση υπεροχή και ιερότητα έχει η Κυριακή εξ αιτίας του υπερευλογημένου τέλους κατ' αυτήν και της ελπιζομένης κατ' αυτήν κοινής αναστάσεως όλων, την τελεία είσοδο των αξίων στη θεία κατάπαυσι και την αναστοιχείωσι όλου του κόσμου.


12. Επομένως όσο θα μπορούσε να ειπή κανείς, εγκωμιάζοντας την εβδόμη, αυτά αναφέρονται με το παραπάνω στην ογδόη· διότι αυτή είναι η τελείωσις εκείνης. Αυτής της ογδόης την τιμή, δηλαδή της Κυριακής, εισήγαγε εμμέσως ο Μωυσής. Διότι το Ιωβηλαίο έτος, που από εκείνον θεωρείται και ονομάζεται έτος αφέσεως, δεν αριθμείται στις κατά τον νόμο αριθμούμενες εβδομάδες των ετών, αλλά είναι έπειτα από όλες εκείνες και όγδοο, αναφαινόμενο μετά την τελευταία εβδομάδα των ετών εκείνων. Τούτο πράττει ο Μωυσής και στις εβδομάδες των εβδομάδων των ημερών. Ο νομοθέτης όμως δεν εισήγαγε μόνο έτσι εμμέσως την τιμή της ογδόης ημέρας, που εμείς ονομάζομε Κυριακή ως αφιερωμένην στην ανάστασι του Κυρίου, αλλά και κατά την εορτή που ονομάζει «των Σαλπίγγων» την καλεί εξόδιον, δηλαδή τέρμα και τελείωσι όλων των εορτών". Κατ' αυτήν λοιπόν λέγει φανερά ότι και η ογδόη ημέρα θα είναι για μας, προκαταγγέλλοντας τον θείο και ένδοξο και σεβάσμιο χαρακτήρα της Κυριακής που θα πραγματοποιηθή μετά την παρέλευσι όλων των μωσαϊκών θεσμών.


13. Ώστε και αυτός ετίμησε έτσι την εβδόμη, διότι οδηγεί στην ογδόη την πραγματικά τιμία. Και, όπως ο δοσμένος δι' αυτού νόμος είναι τίμιος, απλώς ως εισηγητής στον Χριστό, έτσι και η εβδόμη είναι τιμία διότι εισάγει στην ογδόη, κατά την οποία έγινε η ανάστασις του Κυρίου, σαν να είναι και αυτή ογδόη. Καθώς δηλαδή μετά την εβδόμη αριθμείται η ογδόη ημέρα, έτσι εξετάζοντας θα εύρης, μετά την εβδόμη των αναστάσεων νεκρών ανέκαθεν, ότι ογδόη είναι η ανάστασις του Κυρίου, όχι μόνο διότι ετελέσθηκε την ογδόη ημέρα, αλλά και διότι αυτή είναι η ογδόη στον αριθμό ως προς εκείνες που συνέβηκαν πριν από αυτήν, η ίδια δε και πρώτη ως προς την ελπιζομένη ανάστασι όλων των πιστών στο Χριστό ή εξανάστασι, εξ αιτίας της οποίας ο Χριστός ανυμνείται ως απαρχή των κοιμημένων και πρωτότοκος των νεκρών. Κατά τον ίδιο δε τρόπο η Κυριακή ημέρα δεν είναι μόνο ογδόη από τις αριθμούμενες πριν από αυτήν, αλλά και πρώτη των έπειτα από αυτήν, ώστε αυτή να είναι εκ περιτροπής εκείνη η ιδία, η καινή και πρώτη όλων των ημερών, την οποία εμείς μεν καλούμε Κυριακή, ο δε Μωυσής ωνόμασε όχι 'πρώτη' αλλά «μία», ως υπερυψωμένη από τις άλλες και ως προοίμιο της μιας και ανέσπερης ημέρας του μέλλοντος αιώνος.


14. Θ' αντιληφθής δε καλύτερα την υπεροχή της Κυριακής απέναντι στις άλλες εορτάσιμες ημέρες και από το εξής. Κάθε άλλη εορτάσιμη ημέρα το έτος φέρει μόνο μια φορά, ενώ την Κυριακή μας την επαναφέρει και ο κάθε μήνας μόνος του τέσσερις φορές· έτσι αυτή με την τόσο συχνή επάνοδο μάς καθιστά όλο το έτος της αληθινής αφέσεως, έτος ευπρόσδεκτο από τον Κύριο. Γι' αυτό και ο Κύριος διδάσκοντάς μας να την εορτάζωμε εμπράκτως με το πέρασμα κάθε εβδομάδος ημερών, εμφανίσθηκε πρώτα στους μαθητάς σε οικία, ενώ απουσίαζε ο Θωμάς, και παρουσίασε τον εαυτό του ζωντανόν, τους πρόσφερε την ειρήνη και με το εμφύσημα εχάρισε τη χάρι του θείου Πνεύματος· ενέβαλε σ' αυτούς θεία δύναμι να δένουν και να λύουν τις αμαρτίες και τους κατέστησε συμμετόχους της ουράνιας κυριαρχίας, λέγοντάς τους, «λάβετε άγιο Πνεύμα, αν συγχωρήσετε τις αμαρτίες κάποιων, τους συγχωρούνται, αν τις κρατήτε, κρατούνται».


15. Αυτήν λοιπόν τη δύναμι και χάρι παρέσχε ο Κύριος, εμφανισθείς κατά την ιδία την ημέρα της αναστάσεώς του, που πάντως ήταν Κυριακή· έπειτα παραλείποντας τις ενδιάμεσες ημέρες της εβδομάδος, κατά την ογδόη, δηλαδή την Κυριακή που έχομε σήμερα, έρχεται πάλι στην ίδια οικία, για να εγκαινιάση την πανήγυρί του και οδηγήση τον διστακτικό Θωμά προς την πίστι· διότι κατά τον αγαπημένο ευαγγελιστή και μαθητή του Σωτήρος, «έπειτα από οκτώ ημέρες οι μαθηταί ήσαν πάλι μέσα και ανάμεσά τους ο Θωμάς· έρχεται ο Ιησούς, ενώ οι θύρες ήσαν κλειστές, εστάθηκε στη μέση τους και λέγει σ' αυτούς, ειρήνη σ' εσάς».


16. Βλέπετε ότι Κυριακή συνέβηκαν και η συνάθροισις των μαθητών του Χριστού και ο ερχομός του Κυρίου προς αυτούς; Διότι Κυριακή ήταν, όταν για πρώτη φορά ήλθε σε συνάθροισί τους, και μετά οκτώ ημέρες πάλι Κυριακή έρχεται σε σύναξί τους. Εκείνες τις συνάξεις εικονίζει διαρκώς η Εκκλησία του Χριστού με το να επιτελή κυρίως κατά Κυριακή τις συνάξεις, όπου κι' εμείς ευρισκόμαστε ανάμεσά σας και κηρύττομε δημοσία τα χρήσιμα για την σωτηρία και οδηγούμε προς την ευσέβεια και τον ευσεβή βίο.


17. Κανένας λοιπόν να μη απουσιάζη από αυτές τις ιερές και θεοπαράδοτες συνάξεις είτε από ραθυμία είτε από την συνεχή ασχολία με τα γήινα, ώστε να μη εγκαταλειφθή δικαίως από τον Θεό και πάθη κάτι παρόμοιο με τον Θωμά που δεν ήλθε στην ώρα του· κι' αν πνιγμένος από τις φροντίδες απουσιάση μια φορά, να ανταποδώση την επομένη, φέροντας τον εαυτό του στην Εκκλησία του Χριστού, για να μη μείνη αμείωτος, αφού, ενώ ασθένησε κατά την ψυχή στην απιστία με έργα και λόγια, δεν προσήλθε στο ιατρείο του Χριστού και δεν εδέχθηκε την ιερά ιατρεία, όπως ο θείος Θωμάς. Υπάρχουν πραγματικά, υπάρχουν όχι μόνο λογισμοί και λόγοι, αλλά και έργα και πράξεις πίστεως (διότι, λέγει, «δείξε μου την πίστι σου από τα έργα σου»), από τα οποία αν εκπέση κανείς τελείως απομακρυνόμενος από την Εκκλησία του Χριστού και επιδιδόμενος αποκλειστικώς στα μάταια, έχει την πίστι νεκρά, δηλαδή ανύπαρκτη, γινόμενος κι' αυτός νεκρός διά της αμαρτίας.


18. Αλλ' απορούν μερικοί, πώς με κλειστές θύρες εισήλθε ο Χριστός έχοντας σώμα; Διότι, όπως φαίνεται, δεν γνωρίζουν να συγκρίνουν τα πνευματικά με τα πνευματικά και να τα κατανοούν δι' αλλήλων, όπως λέγει ο θείος απόστολος. Διότι, αν δεν έφθειρε τη μήτρα της Παρθένου που τον εγέννησε κατά σάρκα, αφού δεν την έθιξε κατά την γέννησί του αλλά διετήρησε σώα τα σημεία της παρθενίας, μ' όλο που τότε έφερε παθητό και θνητό σώμα, τι το παράδοξο, αν τώρα, που απαθανάτισε το ανθρώπινο πρόσλημμα και έχει αθάνατο σώμα, εισήλθε από κλειστές θύρες; Αλλά επειδή πάντως είχε αθάνατο και απαθές σώμα, πώς λοιπόν είχε τις ουλές και τα τρυπήματα στα χέρια και την πλευρά; Διότι λέγει ο ευαγγελιστής ότι ο Κύριος είπε προς τον Θωμά· «φέρε εδώ τον δάκτυλό σου και ιδέ τα χέρια μου και φέρε το χέρι σου και βάλε το στην πλευρά μου· και να μη είσαι άπιστος, αλλά πιστός». Πώς είχε λοιπόν τις ουλές; Βέβαια θνητό και παθητό σώμα δεν θα μπορούσε να επιδείξη ουλές και τρυπήματα και παρ' όλα αυτά να μένη σώο και υγιές· το δε απαθές και αθάνατο μπορεί και ουλές να δείξη και τρυπήματα, που έπαθε πρωτύτερα, σε όσους θέλει, και παρ' όλα αυτά να μένη απαθές και αθάνατο.


19. Εμενα δε τούτο μου επιτρέπει ν' αντιληφθώ και αυτό, ότι δηλαδή τις ουλές φέρουν ως αιώνιο στολίδι όσοι έπαθαν για τον Χριστό. Όπως δηλαδή οι φωταγωγοί των παραθύρων χωρίς να μειώνουν κατά τίποτε την ασφάλεια της οικοδομής, δεν αποτελούν ασχήμια αλλά στολίδι αναγκαιότατο στις οικίες,αφού στέλλουν μέσα το φως και προσφέρουν την προς τα έξω θέα των ενοίκων, κατά τον ίδιο τρόπο τα πάθη επί του σώματος γιά τον Χριστό και τα τρυπήματα από αυτά είναι γι' αυτούς, που τα έχουν φωταγωγοί του ανεσπέρου φωτός και κατά τον καιρό της εκφάνσεως του φωτός εκείνου αυτοί αναγνωρίζονται μάλλον από το θείο κάλλος και την λαμπρότητα, αλλ' όχι μόνο δεν φθείρονται από την απάθεια, αλλά μάλλον είναι πρόξενοι της αθανασίας.


20. Το δε σώμα του Χριστού που έχει μέσα του την πηγή του φωτός, εκλάμποντας από εκεί εφώτισε νοερώς τον διστάζοντα, ώστε ο Θωμάς να φωνάξη αμέσως με τελεία θεολόγησι, «ο Κύριός μου και ο Θεός». Ο δε Κύριος είπε προς αυτόν, «επειδή με είδες επίστευσες; μακάριοι αυτοί που επίστευσαν χωρίς να ιδούν», δεικνύοντας ότι οι αυτόπτες δεν έχουν περισσότερα δικαιώματα στη δόξα από εκείνους που οδηγούνται δι' αυτών στην προς τον Κύριο πίστι. Αν δε δεν είπε 'πιστεύοντες' αλλά «πιστεύσαντες», το είπε με την θεία και προγνωστική δύναμι του γνωρίζοντος τα πάντα πριν από τη γένεσί τους, ότι τα εσόμενα είναι γεγονότα.


21. Κάτι που μόλις τώρα μου ήλθε στο νου, θα το ειπώ προς την αγάπη σας. Πραγματικά βλέπω ότι ο Θωμάς, όταν ήταν απών, έγινε άπιστος, όταν δε ήλθε μαζί με τους πιστεύοντας, δεν αστόχησε καθόλου στην πίστι. Γι' αυτό έβαλα στο νου μου ότι, και ο αμαρτωλός άνθρωπος, μόνο αν αποφύγη την συναναστροφή με τους φαύλους και συναναστρέφεται τους δικαίους δεν θα αστοχήση ποτέ στη δικαιοσύνη και στη γι' αυτήν ψυχική σωτηρία. Κι' αυτό νομίζω ότι υπαινίσσεται και ο ψαλμωδός προφήτης, όταν μακαρίζη τους παρεκκλίνοντας από την συμπαράστασι και συνοδοιπορία με τους διεφθαρμένους, και άλλος προφήτης όταν λέγη, να μη είσαι με πολλούς στην κακία, και ο παροιμιαστής, «στη συνάθροισι των αμαρτωλών θα γίνη πυρκαϊά, ενώ αυτός που συμπορεύεται με σοφούς θα είναι σοφός».


22. Επομένως, αδελφοί, ας συναθροιζώμαστε και ας επισκεπτόμαστε συχνά την Εκκλησία του Θεού· διότι κάθε πραγματικά ευλαβής παρευρίσκεται και παραμένει σ' αυτήν χωρίς απουσίες. Και όταν ο καθένας σας έλθη σ' αυτήν, ας παρατηρή τους ευλαβέστερους, που μπορεί να τους διακρίνη και μόνο με τη θέα της παραστάσεως σε σιωπή και προσοχή. Ας παρατηρή λοιπόν τους ευλαβέστερους και σεβόμενους τον Κύριο περισσότερο από τους άλλους, και πλησιάζοντας ας προσκολλάται σ' αυτούς και ας συμπαραστέκεται στον Θεό μαζί με αυτούς. Κι αν εξέλθη από εδώ μετά την απόλαυσι, σε ημέρα Κυριακή, σχολάζοντας από τα επίγεια έργα για τον Κύριο, του οποίου επώνυμος είναι αυτή, ας αναζητή με επιμέλεια, μήπως κάποιος μιμούμενος τους Αποστόλους εκείνους μένη τον περισσότερο χρόνο κατάκλειστος, ποθώντας να επικοινωνήση προς τον Κύριο διά της προσευχής και της ψαλμωδίας σε ησυχία, καθώς και διά της άλλης διαγωγής. Ας προσέλθη λοιπόν και αυτός σ' εκείνον, ας εισέλθη στην οικία του με πίστι, σαν σε ουράνιο χώρο που έχει μέσα την αγιαστική δύναμι του Πνεύματος· ας παρακάθεται με τον ένοικο, ας παραμένη μαζί του, όσο μπορεί, και ας συνομιλή μαζί του περί Θεού και θείων πραγμάτων, ερωτώντας, μαθαίνοντας με ταπείνωσι κι επικαλούμενος την βοήθεια δι' ευχής. Πράττοντας έτσι θα έλθη και προς αυτόν αοράτως - το γνωρίζω καλά - ο Χριστός και θα προσφέρη την ειρήνη μέσα στο λογικό της ψυχής, θ' αυξήση την πίστι, θα δώση μεγαλύτερη δύναμι στον στηριγμό και στον καιρό του θα τον κατατάξη μαζί με τους εκλεκτούς του στη βασιλεία των ουρανών.


23. Αυτήν είθε να επιτύχωμε όλοι εμείς, στο όνομα αυτού που τώρα απέθανε για μας και αναστήθηκε και ύστερα θα έλθη με δόξα, του βασιλέως των αιώνων Χριστού· διότι σ' αυτόν πρέπει δόξα στους αιώνες των αιώνων. Γένοιτο.