Νικόδημος ο Αγιορείτης: Ερμηνεία της η΄ ωδής του κανόνα της Μ. Δευτέρας

Την ερμηνεία της α΄ ωδής, θα την βρείτε εδώ

(αναρτάται πρώτη φορά στο διαδίκτυο)

Ὠδή η '. Ὁ Εἱρμός. 

Ἔφριξε παίδων εὐαγῶν, τό ὁμόστολον ψνχῆς ἄσπιλον σῶμα, καί εἶξε τό τραφέν, ἔν ἀπείρῳ ὕλῃ ἀκάματον πῦρ. Ἀειζώου δέ ἐκμαρανθείσης φλογός, διαιωνίζων ὕμνος ἀνεμέλπετο. Τόν Κύριον πάντα τά ἔργα ὑμνεῖτε, καί ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τούς αἰώνας.

Τρόμαξε φοβερά και τελικά έσβησε η ακούραστη φωτιά, που την τροφοδοτούσαν με άφθονη καύσιμη ύλη, μπροστά στην καθαρότητα της ψυχής και την αγιότητα του σώματος των τριών νέων παιδιών. Αφού δε μαράθηκε η άσβεστη φλόγα, ψαλλόταν από τα τρία παιδιά αιώνιος ύμνος: Υμνείστε τον Κύριο όλα τα δημιουργήματά Του και υπερυψώστε Αυτόν σ' όλους τους ατελεύτητους αιώνες.   

Ἑρμηνεία. 

Οὖτος ὁ Εἱρμός διηγεῖται τό θαῦμα ὅπου ἔγινεν εἰς τήν Βαβυλωνίαν κάμινον, ὅτι δηλαδή ἡ φωτία, ὡς νά ἐφοβήθη καί ἐντράπη τήν ἀρετήν τῶν ἁγίων ἐκείνων τριῶν Παίδων, καί τήν καθαρότητα τῆς ψυχῆς αὐτῶν καί τοῦ σώματος, δέν ἔγγισεν αὐτούς μέ τελειότητα, οὔτε τούς ἔβλαψεν οὐδέ μέχρι τριχός, ἀλλά ὑπετάγη εἰς αὐτούς καί ἐμαράνθη· καί ὅτι μέσον τοῦ πυρός δροσιζόμενοι οἱ Παῖδες, ἀνέμελπον τόν θαυμαστόν ἐκεῖνον καί παγκόσμιον ὕμνον «Πάντα τά ἔργα τόν Κύριον ὐμνεῖτε καί ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τούς αἰῶνας».

Πρέπει δέ νά ἠξεύρωμεν ὅτι ὁ Εἱρμός οὖτος εἶναι καταπεπυκνωμένος ἀπό μεταφοράς καί ὑπερβολάς, τά δύο σχήματα τῆς ρητορικῆς. Μεταφορά δέ εἶναι, ὅταν ἕνας λόγος ὅπου ἀρμόζει εἰς ἕνα πράγμα κυρίως καί καθ' αὑτό, μεταφέρεται καί εἰς ἄλλο πράγμα οὐ κυρίως, ἀλλά καταχρηστικῶς· οὕτω καθ' ὑπόθεσιν, πόδες μέν λέγονται κυρίως ἐπί τῶν ζώων, μεταφορικῶς δέ λέγονται πόδες καί τοῦ βουνοῦ. Ὑπερβολή δέ εἶναι ἕνας λόγος, ὅπου ὑπερβάλλει τούς ὅρους τῆς φύσεως τοῦ πράγματος, ἔκπληξιν καί θαυμασμόν εἰς τούς ἀκούοντας προξενῶν· οὕτω χάριν παραδείγματος, λέγει ὑπερβολικῶς περί τῶν κυμάτων τῆς θαλάσσης ὁ Δαβίδ· «Ἀναβαίνουσιν ἕως τῶν Οὐρανῶν καί καταβαίνουσιν ἕως τῶν ἀβύσσων» (Ψαλ ρς' 26) οὐδέ ποτε γάρ ἕως τῶν Οὐρανῶν τά κύματα ἀναβαίνουσι.

Μεταφορά λοιπόν εἶναι τό νά λέγῃ ἐδῶ ὁ Μελωδός ὅτι τό πῦρ ἔφριξεν: ἤτοι ἐφοβήθη· ἐπειδή φρίκη κυρίως λέγεται ἐπί τῶν ἐμψύχων καί αἰσθητικῶν ζώων, τά ὁποῖα φρίττουν καί φοβοῦνται, ὅταν ἀπό κανένα φοβερόν πράγμα συσταλθῇ μέν τό ἔμφυτον θερμόν μέσα εἰς τήν καρδίαν των, ὀρθωθοῦν δέ αἱ τρίχες τῶν· τό δέ πῦρ, ἄψυχον ὄν καί ἀναίσθητον, ποῖον φόβον ἤ φρίκην τοιαύτην ἠμπορεῖ νά λάβῃ; Βέβαια οὐδεμίαν· ὅθεν μεταφορικῶς λέγεται εἰς αὐτό ἡ φρίκη καί ὁ φόβος. Ὁμοίως λέγεται ἐπί τοῦ αὐτοῦ πυρός καί τό σχῆμα τῆς ὑπερβολῆς· ἵνα γάρ φανέρωσῃ ὁ Μελωδός τήν ὑπερβολικήν συστολήν τοῦ πυρός, εἶπεν ὅτι αὐτό εἶξεν: ἤτοι ὑπετάχθη καί δέν ἐτόλμησε νά βλάψῃ τά σώματα τῶν τριῶν Παίδων. Ὁμοίως δέ καί τό νά εἰπῇ ὁ Ποιητής ὅτι τό σῶμα τῶν τριών Παίδων ἧτον ἄσπιλον καί ὁμόστολον τῆς ψυχῆς ὑπερβολικῶς σχηματίζεται· ποῖον γάρ σῶμα ἠμπορεῖ νά γένῃ ἄσπιλον κατά πάντα, ἐνῷ ἡ Γραφή λέγει «Τίς καθαρός ἔσται ἀπό ρύπου; Ἀλλ' οὐδείς, ἐάν καί μία ἡμέρα ὁ βίος αὐτοῦ ἐπί τῆς γῆς, κατά τόν Ἰώβ» (Ἰώβ. νδ' 4- 5) ἤ πῶς τό σῶμα ἠμπορεῖ νά εἶναι ὁμόστολον τῆς ψυχῆς, τῆς ἀΰλου τό ἔνυλον, καί τῆς ἐκ Θεοῦ ἐμπνευσθείσης ὁ πηλός καί ἡ λάσπη; Κατά σχῆμα λοιπόν ὑπερβολῆς ταῦτα ἐρρέθησαν. Τοῦτο μόνον ἠμπορεῖ νά εἰπῇ τινάς, ὁτι τό σῶμα τῶν τριῶν Παίδων εἶπεν ὁ Μελωδός ἄσπιλον καί ὁμόστολον τῆς ψυχῆς: ἤτοι στολισμένον μέ τήν καθαρότητα καί ἀρετήν τῆς ψυχῆς, καθότι οἱ τρισμακάριοι ἐκεῖνοι Παῖδες ἐφάνηκαν εὐσεβεῖς εἰς τόν Θεόν, ὄχι μόνον κατά τήν ψυχήν, ἀλλά καί κατά τό σῶμα· οὔτε γάρ μέ τήν ψυχήν ἐκαταδέχθησαν νά ἀρνηθοῦν τόν Θεόν, οὔτε μέ τό σῶμα ἔκαμψαν τά γόνατα· καί ἐπροσκύνησαν τήν εἰκόνα τοῦ Ναβουχοδονόσορος, ἀλλ' οὔτε μέ τήν γλώσσαν ὡμολόγησαν ἐκείνη Θεόν, οὔτε τάς χεῖράς των ἐμόλυναν, προσφέροντες εἰς ἐκείνην θυσίαν ἤ λίβανον.

Λέγεται δέ καί ἄλλως τό σῶμα ὁμόστολον τῆς ψυχῆς· καθότι ἡ τοῦ Θεοῦ χάρις, ἡ ἔνδον στολίζουσα καί λαμπρύνουσα τήν ψυχήν, μεταδίδοται καί χύνεται ἔξω καί εἰς τό σῶμα, καί λαμπρύνει αὐτό καί στολίζει· ὅθεν ὁ Θεσσαλονίκης Γρηγόριος γράφων πρός τήν Ξένην, λέγει· «Οἱ μέν τοι τούτων (τῶν θείων χαρισμάτων) εὐμοιρήσας νοῦς, καί πρός τό συνημμένον σῶμα πολλά διαπορθμεύει τοῦ θείου κάλλους τεκμήρια. Διά τοῦτο καί αἱ ἰδέαι (ἤτοι τά πρόσωπα) τῶν τριῶν Παίδων ἐφάνησαν ἀγαθαί, ὡς γέγραπται» (Δαν. α'), «οὐ μόνον διά τήν ἀποχήν τῶν ἀκαθάρτων βρωμάτων, ἀλλά πολλῷ μάλλον διά τήν χάριν τοῦ Θεοῦ, τήν ἔνοικον οὖσαν ἔνδοθεν ἐν ταῖς ψυχαῖς αὐτῶν ἐκχυθεῖσαν δέ ἐκ μέρους καί εἰς τά σώματα».

Ἀλλά καί τό νά λέγῃ ὁ Μελωδός ὅτι τό πῦρ τής καμίνου ἧτον ἀκάματον, τουτέστι δέν ὑπέμεινε κάματον: ἤτοι δέν ἐκοπίαζεν, οὔτε ἐκουράζετο, καί ὅτι αὐτό ἐτράφη μέ ἄπειρον ὕλην τῆς νάφθης (ἤτοι τοῦ κοινῶς καλουμένου νευτίου) καί πίσσης, καί στυππίου, καί κληματίδος, καί αυτά, λέγω, εἶναι ὑπερβολικά καί μεταφορικά· ἐπειδή τό πῦρ φυσικῷ τῷ τρόπω κουράζεται καί ἀποκάμνει, ὡς ἐξ ὕλης βαρείας συγκείμενον· μόνου γάρ τοῦ Θεοῦ τό ἀκάματον εἶναι ἴδιον.

Καί τό πῦρ δέν τρέφεται κυρίως, ὡς ἄψυχον ὄν· μόνων γάρ τῶν ἐμψύχων φυτών καί τῶν αἰσθητικῶν ζώων τό τρέφεσθαι εἶναι ἴδιον. Ἀλλά καί ἡ ὕλη ἐκείνη ἡ εἰς τήν Βαβυλωνίαν κάμινον ἐμβληθεῖσα δέν ἧτον ἄπειρος, ἀλλά πεπερασμένη. Ὁμοίως καί τό νά λέγῃ ὅτι ἡ φλόγα τῆς καμίνου ἧτον ἀείζωος, καί αὐτό ὑπερβολή εἶναι ὁμοία μέ τήν τοῦ «Ἀκάματον»· ταῦτα γάρ, ὡς εἴπομεν, κυρίως ἐπί Θεοῦ λέγονται, κατά μετοχήν καί ἐπί τῶν ἀΰλων καί νοερῶν οὐσιῶν, καί ἐπί τοῦ ἀνθρωπίνου καί ἐνεργείᾳ ὄντος νοός. Ἀλλά καί τό νά λέγῃ ὅτι ἡ φλόξ ἐμαράνθη, καί αὐτό μεταφορά καί ὑπερβολή εἶναι· καθότι μαρασμός κυρίως λέγεται ἐπί τῶν φυτῶν καί χόρτων· ταῦτα γάρ λέγονται ὅτι μαραίνονται· ἔξω μόνον ἄν θέλη νά εἰπῇ τινάς ὅτι ἀείζωον καί ἀκάματον λέγεται τό πῦρ, διότι, ὅσην ὕλην δώσῃ τινάς εἰς αὐτό, ὅλην τήν κατακαίει, καί διά μέσου τῆς ὕλης ἠμπορεῖ νά μή σβεσθῇ, ἀλλά νά μένῃ πάντοτε καῖον.

Μερικοί δέ, (ὁποῖος εἶναι καί ὁ ἀνώνυμος ἑρμηνευτής) μή νοήσαντες ὅτι μεταχειρίζεται ἐδῶ ὁ Μελωδός τό σχῆμα τῆς μεταφοράς καί τῆς ὑπερβολῆς, ὡς εἴπομεν, ἐστοχάσθηκαν ὅτι εἶναι ἄτοπον νά λέγεται ἀείζωον τό πῦρ· ὅθεν ἐδιώρθωσαν τήν λέξιν, καί ἀντί ἀειζώου, εἷπον ἀειζώῳ, ἵνα ἀποδοθῇ τοῦτο τῷ Θεῷ: ἤτοι τῷ ἀειζώῳ Θεῷ ὕμνος ἀνεμέλπετο· οὐκ ὀρθῶς δέ τοῦτο καί ἐνόησαν καί ἐδιώρθωσαν· καθότι, ἄν τό πῦρ δέχονται νά λέγεται ἀκάματον, διατί δέν δέχονται νά λέγεται αὐτό καί ἀείζωον; ταυτόν γάρ σημαίνουσι καί τά δύο. Διαιωνίζων δέ ὀνομάζεται ὁ ὕμνος τῶν τριῶν Παίδων, καθότι, ἀφ' οὗ ἐξεφωνήθη παρ' ἐκείνων, διαμένει ἐν ὅλῳ τῷ παρόντι αἰώνι, κατά διαδοχήν ὑπό τῶν γενεῶν τῶν ἀνθρώπων ἀναμελπόμενος.

Τροπάριον.

Ὑμᾶς μου τότε μαθητάς, πάντες γνώσονται, εἰ τάς ἐμάς ἐντολάς τηρήσετε, φησίν ὁ Σωτήρ τοῖς φίλοις, πρός πάθος μολῶν. Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς, καίπάσι· καί ταπεινά φρονοῦντες, ἀνυψώθητε· καί Κύριον γινώσκοντές με ὑμνεῖτε καί ὑπερυψοῦτε, εἰς πάντας τούς αἰῶνας. 

Όλοι θα σας αναγνωρίσουν ως μαθητάς μου, όταν τηρήσετε τις εντολές μου, λέγει ο Σωτήρας στους φίλους Του μαθητάς, πηγαίνοντας προς το εκούσιο Πάθος. Ειρηνεύετε με τους εαυτούς σας και με όλους τους ανθρώπους και όταν έχετε το ταπεινό φρόνημα, τότε θα ανυψωθείτε. Έτσι θα με αναγνωρίζετε, ως Κύριο, θα με υμνείτε και θα με υπερυψώνετε στους ατελεύτητους αιώνες.     

Ερμηνεία.

Καί εἰς τό παρόν Τροπάριον ἀναφέρει ὁ Μελωδός τόν Κύριον διδάσκοντα τούς φίλους καί Ἁγίους του μαθητάς, ὅταν ἐπήγαινε θεληματικώς εἰς τό πάθος, καί παρακινοῦντα αὐτούς εἰς τό νά φυλάττουν τάς θείας καί ζωοποιούς ἐντολάς του. Ἄν καί ὁ Κύριος εἶπε μερικῶς περί μόνης τῆς ἀγάπης «Ἐν τούτω γνώσονται πάντες ὅτι ἐμοί μαθηταί ἐστέ, ἐάν ἐγάπην ἔχητε ἐν ἐλλήλοις» (Ἰω. ιγ' 35), μ' ὅλον τοῦτο ὁ Ἱεράρχης Κοσμᾶς ἐστοχάσθη ὅτι ἡ ἀγάπη εἶναι τό κεφάλαιον ὅλων τῶν ἐντολῶν, καί ἀκολούθως μέσα εἰς αὐτήν περιέχονται πᾶσαι αἱ ἐντολαί τοῦτε παλαιοῦ Νόμου καί τῆς νέας Χάριτος· ὅθεν εἶπεν ὁ Παῦλος· «Ὁ ἀγαπῶν τόν ἕτερον νόμον πεπλήρωκε, τό γάρ Οὐ μοιχεύσεις, οὐ φονεύσεις, οὐ κλέψεις, οὐ ψευδομαρτυρήσεις, οὐκ ἐπιθυμήσεις, καί εἴ τις ἑτέρα ἐντολή, ἐν τούτῳ τῷ λόγω ἀνακεφαλαιοῦται, ἐν τῷ, Ἀγαπήσεις τόν πλησίον σου ὡς σεαυτόν» (Ρωμ. ιγ' 8-9)· τοῦτο, λέγω, ἐπειδή ἐστοχάσθη ὁ θεσπέσιος Μελουργός, καθολικῶς προσφέρει τόν λόγον διά ὅλας τάς ἐντολάς, καί λέγει ὡς ἐκ προσώπου τοῦ Κυρίου· ὦ φίλοι καί μαθηταί μου, ἐάν ἐσεῖς φυλάττετε ὅλας τάς ἐντολάς μου, ὦν κεφάλαιον ἡ ἀγάπη ἐστί, βέβαια ὅλοι οἱ ἄνθρωποι ἐκ τούτου θέλουν σᾶς γνωρίσει ὅτι εἶσθε μαθηταί ἰδικοί μου. Ἀκολούθως δέ ἐξηγεῖ ὁ Μελωδός, καί ποίας ἄλλας ἐντολάς πρέπει νά φυλάττουν, ἤγουν τήν πρός ἀλλήλους εἰρήνην, τήν ταπεινοφροσύνην καί τήν στερεάν καί μέχρι τέλους πίστιν εἰς τόν Χριστόν καί εὐσέβειαν. Ὅθεν εἰσάγει τόν Κύριον διδάσκοντα τούς αὑτοῦ μαθητάς, καί λέγοντα πρῶτον περί τῆς εἰρήνης· ἔχετε εἰρήνην, ὧ μαθηταί μου, μέ τόν ἑαυτόν σας καί μέ ὅλους τούς ἀνθρώπους. Τοῦτο δέ ἐρανίσθη ἀπό τόν Εὐαγγελιστήν Μάρκον λέγοντα· «Ἔχετε ἐν ἑαυτοῖς ἅλας καί εἰρηνεύετε ἐν ἀλλήλοις» (Μάρ. θ' 50), καί ἀπό τόν Ἰωάννην εἰπόντα· «Εἰρήνην ἀφίημι ὑμῖν· εἰρήνην τήν ἐμήν δίδωμι ὑμῖν» (Ἰω. ιδ' 27).

Πόθεν δέ ἔλαβεν ὁ Μελωδός τό «Εἰρηνεύετε ἐν ἑαυτοῖς»; οὐχ οὔτω γάρ γέγραπται ἐν τῷ Εὐαγγελίῳ. Ἀλλ' ἴσως τοῦτο ἐρανίσθη ἀπό τό ἀνωτέρω ρητόν τοῦ Μάρκου, ἤγουν ἀπό τό «Ἔχετε ἐν ἑαυτοῖς ἅλας». Διατί δέ εἶπε νά ἔχουν εἰρήνην μέ τόν ἑαυτόν των; Ἐπειδή ὁ ἄνθρωπος εἶναι διπλοῦς ἐκ ψυχῆς καί σώματος τῶν δύο ἐναντίον συγκείμενος, καί εὑρίσκεται παντοτινός πόλεμος ἀναμεταξύ εἰς αὐτά, κατά τόν Ἀπόστολον· «Ἡ σάρξ ἐπιθυμεῖ κατά τοῦ πνεύματος, τό δέ πνεῦμα, κατά τῆς σαρκός· ταῦτα δέ ἀντίκειται ἀλλήλοις» (Γαλ. ε' 17). Ὅθεν, ἤ ὁ θυμός ἀναβράσας, ἤ ἡ ἐπιθυμία οἰστρηλατήσασα, ἤ τά ἄλλα πάθη ἀτακτήσαντα, στασιάζουσι καί πολεμοῦσιν ἐναντίον τοῦ ἡγεμόνος λόγου καί νοῦ· ὅθεν τόν πόλεμον τοῦτον παριστῶν ὁ μέγας Βασίλειος εἶπε· «Νῦν ὥσπερ ἐπί τρυτάνης ἑστᾶναι νόμιζέ σου τήν ψυχήν, ἔνθεν ὑπό Ἀγγέλων, κακεῖθεν ὑπό Δαιμόνων διελκομένην. Τίσιν ἆρα δώσεις τήν ροπήν τῆς καρδίας; τί παρά σοί νικήσει; ἡδονή σαρκός, ἤ ἁγιασμός Πνεύματος»; Τούτου χάριν καί ὀ Ἅγιος Μάρτυς Εὐστράτιος σοφῶς ἔλεγε τῷ τυραννοῦντι Ἀγρικολάῳ· «Οἴδαμεν τόν ἀκατάλλακτον τῆς ψυχῆς ἡμῶν καί τοῦ σώματος διηνεκῆ πόλεμον». Τοῦτον λοιπόν τόν ἔμφυτον πόλεμον τῶν παθῶν προστάζει ὁ Κύριος τούς μαθητάς τους νά καταπραΰνουσι πρότερον, καί νά φυλάττῃ ὁ καθ' ἕνας τόν ἑαυτόν του εἰρηνικόν. Ἔπειτα προστάζει αὐτούς νά εἰρηνεύουσι καί πρός πάντας τούς ἄλλους ἀνθρώπους· ἐπειδή ἐκεῖνος ὅπου δέν ἔχει εἰρήνην εἰς τόν ἑαυτόν του, πῶς θέλει ἔχει εἰρήνην μέ τούς ἄλλους; τοῦτο γάρ εἶναι ἀνακόλουθον. Πόθεν δέ ἐρανίσθη ὁ Μελωδός τό «Εἰρηνεύετε πᾶσι;» Ἴσως ἀπό τόν Ἀπόστολον Παῦλον γράφοντα πρός Ἑβραίους «Εἰρήνην διώκετε μετά πάντων» (Ἑβρ. ιβ' 14), καί πρός τούς Ρωμαίους ὡσαύτως, «Εἰ δυνατόν, τό ἐξ ὑμῶν μετά πάντων ἀνθρώπων εἰρηνεύοντες» (Ρωμ. ιβ' 18).

Ἀκολούθως δέ διδάσκει ὁ Κύριος τούς μαθητάς του νά φρονούν ταπεινά καί νά μή ὑπερηφανεύονται· ἐάν γάρ ταπεινοφρονῶσι, θέλουν ὑψωθῇ ἐκ Θεοῦ τοῦ εἰπόντος «Πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτόν ταπεινωθήσεται, ὁ δέ ταπεινῶν ἑαυτόν ὑψωθήσεται» (Λουκ. ιδ' 11), καί ὁ Ἀπόστολος· «Μή τά ὑψηλά φρονοῦντες, ἀλλά τοῖς ταπεινοῖς συναπαγόμενοι» (Ρωμ. ιβ' 16)· καί πάλιν «Μηδέν κατά ἐριθείαν ἤ κενοδοξίαν, ἀλλά τῇ ταπεινοφροσύνῃ ἀλλήλους ἡγούμενοι ὑπερέχοντας ἑαυτῶν» (Φιλ. β' 3). Ἀφ' οὗ δέ ὁ Κύριος ἐδίδαξε τούς μαθητάς του νά ἔχουν εἰρήνην καί ταπεινοφροσύνην, τελευταῖον διδάσκει αὐτούς νά έχουν καί στερεάν πίστιν πρός αυτόν καί εύσέβειαν αύτη δέ είναι τό νά ἐπιγινώσκουν αὐτόν Κύριον καί ἀληθῆ Θεόν, καί ἀκολούθως νά ὑμνοῦν αὐτόν Θεοπρεπῶς, καί νά ὑπερυψοῦν εἰς πάντας τούς αἰῶνας μετά της Ὠδής τῶν τριῶν Παίδων. Διά τοῦτο ἔλεγε πρός τόν Πατέρα ὁ Κύριος «Αὕτη ἐστίν ἡ αἰώνιος ζωή, ἵνα γινώσκωσί σε τόν μόνον ἀληθινόν Θεόν καί ὅν ἀπέστειλας Ἰησοῦν Χριστόν» (Ἰω. ιζ' 3), καί πάλιν ἔλεγε πρός τούς μαθητάς του «Πιστεύετε εἰς τόν Θεόν, καί εἰς ἐμέ πιστεύετε» (Ἰω. ιδ' 1). Ἀλλά καί ὁ Σολομών εἶπε «Τό γάρ ἐπίστασθαί σε ὁλόκληρος δικαιοσύνη, καί τό εἰδέναι τό κράτος σου ρίζα ἀθανασίας» (Σοφ. ιε' 3). Καλή μέν λοιπόν εἶναι καί ἡ εἰρήνη, καλή δέ εἶναι καί ἡ ταπείνωσις, αἱ τῶν ἀρετῶν κορυφαιόταται· ἄν ὅμως αἱ ἀρεταί αὖται δέν θεμελιώνονται ἐπάνω εἰς τήν εὐσέβειαν καί τήν εἰς Θεόν πίστιν, καί ἄν ἀπό αὐτήν δέν κυβερνᾶται τό ἱερόν ζεῦγος τῶν ἀρετῶν αὐτῶν, οὐδεμία ὠφέλεια προξενεῖται ἐκ τοῦτων εἰς τήν ψυχήν. Τοῦτο δέ ἐδίδαξε τούς μαθητάς του ὁ Κύριος· διότι τό νά μένῃ τινάς μέχρι τέλους στερεός καί ἀκλόνητος ἐν τῇ εὐσεβείᾳ καί πίστει εἶναι δύσκολον πρᾶγμα καί σπάνιον ὅθεν χρειάζεται τῆς ἄνωθεν βοηθείας καί χάριτος εἰς τό νά κατορθωθῇ. Διά τοῦτο οἱ μέν Ἀπόστολοι, ὕστερον ἀπό τά πολλά θαύματα ὅπου ἐποίησαν, παρεκάλουν τόν Κύριον νά προσθέσῃ εἰς αὐτούς πίστιν «Καί εἶπον οἱ Ἀπόστολοι τῷ Κυρίῳ· πρόσθες ἡμῖν πίστιν (Λουκ. ιζ' 5), ὁ δέ Κύριος ἔλεγεν ἀπορητικῶς διά τό σπάνιον τῆς πίστεως· «Ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου ἐλθών, ἆρα εὑρήσει τήν πίστιν ἐπί τῆς γῆς;» (Λουκ. ιη' 8) ὅθεν καί ὁ Θεοφύλακτος εἶπεν «Ἐλθών μέν οὖν ὁ Κύριος ἐν νεφέλαις, οὐχ εὑρήσει τήν πίστιν ἐπί τῆς γῆς, εἰμή ἄρα ἐν ὀλίγοις».

Διά τοῦτο καί οἱ θεῖοι Πατέρες ἐπαινοῦσι τήν πίστιν, καί διαφόρως αὐτήν ὁρίζουσιν· ὁ μέν γάρ θεῖος Βασίλειος λέγει· «Πίστις ἐστί συγκατάθεσις ἀδιάκριτος τῶν ἀκουσθέντων, ἐν πληροφορίᾳ τῆς ἀληθείας τῶν κηρυχθέντων Θεοῦ χάριτι» (Τόμος β' Λόγος περί Πίστεως)· ὁ δέ Ἀλεξανδρείας Κύριλλος· «Πίστις ἐστί θύρα καί ὁδός εἰς ζωήν, καί ἀπό φθορᾶς εἰς ἀφθαρσίαν ἀναδρομή» (Βιβλ. δ' κεφ. ς' εἰς τόν Ἰωάννην)· καί πάλιν, «Διττόν δέ τῆς Πίστεως τό εἶδος· τό μέν, δογματικόν, συγκατάθεσιν τῆς ψυχῆς ἔχον περί τοῦ δε τινός, ὡς τό «Ὁ πιστεύων εἰς τόν Υἱόν οὐ κρίνεται»· τό δέ, ἐν χάριτος μέρει παρά τοῦ Χριστοῦ δωρούμενον· «Ὧ μέν γάρ, φησί, διά τοῦ Πνεύματος δίδοται λόγος σοφίας, ἑτέρω δέ πίστις, ἥτις οὐ δογματική μόνον ἐστίν, ἀλλά καί τῶν ὑπέρ ἄνθρωπον ἐνεργητική, ὡς καί ὄρη μεθιστάνειν»· ὁ δέ Δαμασκηνός Ἰωάννης «Πίστις, φησίν, ἐστίν ἀδίστακτος πληροφορία καί ἀδιάκριτος ἐλπίς τῶν τε ὑπό Θεοῦ ἡμῖν ἐπηγγελμένων, καί τῆς τῶν αἰτήσεων ἡμῶν ἐπιτυχίας» (Βιβλ. δ' περί Πίστεως κεφ. πζ'), ὁ δέ Πηλουσιώτης Ἰσίδωρος· «Θεῖον μέν τοι χρῆμα ὁ λόγος, θειότερον δέ ἡ ἀρετή, θειότατον δέ ἡ εὐσέβεια. Ὁ μέν οὖν καί λόγῳ καί ἔργῳ καί πίστει κεκοσμημένος, ἀνυπέρβλητος καί ἀοίδιμος καί τῆς ἀκροτάτης μακαριότητος ἄξιος· ὁ δέ καθ' ὁπότερον τούτων λειπόμενος, τοσοῦτον ἐλαττοῦται, ὅσον ἡ ἀναλογία τοῦ ἐλλειφθέντος ἀπαιτεῖ» (Ἐπιστολή ριη' βιβλ. γ' Ἰσιδώρῳ Διακόνῳ), καί πάλιν γράφων Ὠφελίῳ Γραμματικῷ λέγει· «Ἡμεῖς ἀληθῆ φιλοσοφίαν ὁριζόμεθα τήν μηδέν τῶν ἡκόντων εἰς εὐσέβειαν καί ἀρετήν παρορώσαν».

Τροπάριον.

Τάξεως ἔμπαλιν ὑμῖν, ἐθνικῆς ἔστω τό κράτος ὁμογενῶν· οὐ κλῆρος γάρ ἐμός, τυραννίς δέ γνώμη αὐθαίρετος. Ὁ οὖν πρόκριτος ἐν ὑμῖν εἶναι θέλων, τῶν ἄλλων ἔστω πάντων ἐσχατώτερος· καί Κύριον γινώσκοντές με ὑμνεῖτε, καί ὑπερυψοῦτε εἰς πάντας τούς αἰώνας. 

Ακριβώς αντίθετη με τη συμπεριφορά των ειδωλολατρών ας είναι η εξουσία σας επάνω στους ομογενείς σας (=συνανθρώπους). Γιατί κάτι τέτοιο δεν είναι δική μου εντολή, αλλά είναι η αυθαίρετη γνώμη και βίαιη διαγωγή των τυράννων. Όποιος λοιπόν θέλει από σας να είναι πρώτος, ας είναι ο πιο τελευταίος και κατώτερος από όλους. Έτσι, θα με αναγνωρίζετε ως Κύριο, θα με υμνείτε και θα με υπερυψώνετε στους ατελεύτητους αιώνες.   

Ἑρμηνεία.

Τό Τροπάριον τοῦτο ἐρανίσθη ὁ Μελωδός ἀπό τόν Εὐαγγελιστήν Μάρκον· ἀφ' οὖ γάρ αὐτός ἐδιηγήθη τήν ὑπόθεσιν τῶν Υἱῶν Ζεβεδαίου, τοῦ Ἰακώβου, λέγω, καί Ἰωάννου, πῶς ἐζήτουν πρωτοκαθεδρίας, ὕστερον ἐπιφέρει τά λόγια ὅπου εἶπεν ὁ Κύριος εἰς τούς δέκα Ἱερούς Ἀποστόλους, ἵνα ἐξαλείψῃ ἀπό τήν καρδίαν των τοιαύτας φιλοδοξίας· οὕτω γάρ φησίν· «Οἴδατε ὅτι οἱ δοκοῦντες ἄρχειν τῶν Ἐθνῶν κατακυριεύουσιν αὐτῶν, καί οἱ μεγάλοι αὐτῶν κατεξουσιάζουσιν αὐτῶν (ἤ κατά τόν Λουκᾶν, «Καί οἱ ἐξουσιάζοντες αὐτῶν εὐργέται καλοῦνται» (κβ' 25)· οὐχ οὕτω δέ ἔσται ἐν ὑμῖν, ἀλλ' ὅς ἐάν θέλῃ γενέσθαι μέγας ἐν ὑμῖν, ἔσται ὑμῶν διάκονος. Καί ὅς ἄν θέλῃ ὑμῶν γενέσθαι πρώτος, ἔσται πάντων δοῦλος» (Μάρ. ι'. 42-44). Λέγει λοιπόν ὁ Ἱερός Μελωδός ὁτι ὁ Δεσπότης Χριστός, παρακινῶν τούς Ἁγίους του μαθητάς εἰς τήν ἀρετήν τῆς ταπεινώσεως, ἔλεγεν εἰς αὐτούς ὅτι εἰς μέν τάς ἐξουσίας καί τυραννίας τῶν ἐξωτερικῶν βασιλέων καί Ἔθνῶν ἐκεῖνος ὅπου εἶναι μεγαλήτερος ἄρχει τούς μικρότερους, καί ὁ δυνατώτερος κατεξουσιάζει τούς ἀδυνάτους· εἰς ἐσᾶς δέ τούς ἰδικούς μου μαθητάς τό κράτος καί ἡ ἐξουσία τῶν ὁμογενῶν σας πρέπει νά εἶναι ἔμπαλιν: ἤτοι ἐναντία μέ τήν τάξιν καί συνήθειαν τῶν Ἐθνικῶν· ἐπειδή ἡ τυραννική ἐξουσία δέν εἶναι κλῆρος καί μερίδιον, οὔτε προσταγή καί νόμος ἰδικός μου, ἀλλά ἡ γνώμη ἡ αὐτεξούσιος καί αὐτοπροαίρετος, μέ τήν ὁποίαν ἐτιμήθη ἐξ ἀρχῆς τό γένος τῶν ἀνθρώπων, τουτέστι μέ ταπείνωσιν καί πραότητα πρέπει νά ἄρχετε τούς ἄλλους, θέλοντας καί προαιρουμένους, καί ὄχι μέ ὑπερηφάνειαν καί τυραννικήν ἐξουσίαν, χωρίς ἐκεῖνοι νά θέλουσιν. Ὅθεν ὅποιος ἀπό ἐσᾶς θέλει νά εἶναι πρώτος καί ἄρχων, ἄς μή ἀγαπᾷ τά πρωτεῖα, μηδέ ἄς ἐξουσιάζῃ τούς ἄλλους μέ τυραννίαν καί ὑπερηφάνειαν, ἀλλά ἄς εἶναι ἀπό ὅλους μικρότερος, καί ἄς ταπεινώνεται ὑπηρετῶν διά τῆς ἀγάπης εἰς τούς ἄλλους, καί τήν ὑψοποιόν ταπείνωσιν ἀσπαζόμενος· οὕτω γάρ καί ἐγώ εἰμί ἐν μέσῳ ὑμῶν ὡς ὁ διακονῶν.

Ὅθεν ὁ μέν Κορυφαῖος Πέτρος οὕτω γράφει πρός τούς Ἀρχιερεῖς καί Ποιμένας· «Πρεσβυτέρους τούς ἐν ὑμῖν παρακαλῶ ὁ συμπρεσβύτερος καί μάρτυς τῶν τοῦ Χριστοῦ παθημάτων... Ποιμάνατε τό ἐν ὑμῖν ποίμνιον τοῦ Θεοῦ, ἐπισκοποῦντες μή ἀναγκαστῶς, ἀλλ' ἑκουσίως, μηδέ αἰσχροκερδῶς, ἀλλά προθύμως, μήδ' ὡς κατακυριεύοντες τῶν κλήρων, ἀλλά τύποι γινόμενοι τοῦ ποιμνίου» (α' Πέτρ. ε' 1-3), καί ὁ Παῦλος ἔγραφε πρός τούς Γαλατάς νά δουλεύουν καί νά ὑπηρετοῦν ἕνας εἰς τόν ἄλλον, τόσον οἱ μικρότεροι πρός τούς μεγαλητέρους, ὅσον καί οἱ μεγαλήτεροι εἰς τούς μικρότερους· οὕτω γάρ φησίν· «Ὑμεῖς ἐπ' ἐλευθερίᾳ ἐκλήθητε ἀδελφοί· μόνον μή τήν ἐλευθερίαν εἰς ἀφορμήν τῇ σαρκί, ἀλλά διά τῆς ἀγάπης δουλεύετε ἀλλήλοις» (Γαλ. ε' 13). Οἱ γάρ μέ τυραννίαν ὑποτασσόμενοι λαοί εὐκόλως ἀποστατοῦσιν ἀπό τούς ἰδικούς των ἄρχοντας· ὅθεν ὁ μέν Θεολόγος Γρηγόριος εἶπε· «Τό βίᾳ ὑποταττόμενον στασιάζει καιροῦ λαβόμενοι»· ὁ δέ Συνέσιος οὖτως έἔφη· «Θαυμαζόμενος ἄρχων, οὐχ ὅν δεδίασιν, ἀλλ' ὑπέρ οὗ δεδίασιν οἱ ὑπήκοοι».

Οὕτω μέν ἐξήγησε τό «Οὐ κλῆρος γάρ ἐμός τυραννίς, γνώμη δέ αὐθαίρετος» ὁ ἀνώνυμος ἑρμηνευτής· ὁ δέ Θεόδωρος οὕτως αὐτό ἐρμηνεύει· ἡ αὐθαίρετος γνώμη, ἤγουν τό νά κάμνῃ τινάς ὅλα του τά ἔργα κατά τήν ἰδικήν του θέλησιν καί ἀρέσκειαν, αὐθεντικῶς δηλαδή καί δεσποτικῶς, χωρίς νά πείθεται καί νά ὑπακούῃ εἰς κανένα, τοῦτο δέν εἶναι κλῆρος, οὐδέ νομοθεσία καί διάταγμα τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ, ἀλλά εἶναι τυραννίς βαρβαρική καί ὠμή καί ἀπάνθρωπος.

Συμφώνως δέ καί ὁ Ζωναρᾶς λέγει ἐν τῷ η' ἤχῳ τῆς ὀκτωήχου· «Βασιλεία ἔννομος ἐστιν ἐπιστασία, τυραννίς δέ γνώμη αὐθαίρετος, καί τά οἰκεῖα θελήματα βιαζομένη πληροῦν, καί νόμον τιθεμένη αὐτά».