"Ομιλία Α΄ εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον"

(του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου)


1. Ἔπρεπε βέβαια ἐμεῖς νά μή ἔχωμεν ἀνάγκην ἀπό τήν βοήθειαν τῶν γραμμάτων ἀλλά νά παρουσιάζωμεν τόσον καθαρόν βίον, ὥστε ἡ χάρις τοῦ Πνεύματος νά λαμβάνῃ τήν θέσιν βιβλίων διά τάς ψυχάς μας, καί ὅπως αὐτά ἔχουν γραφῆ μέ μελάνην, ἔτσι καί αἱ καρδίαι μας νά ἔχουν γραφῆ μέ τό Πνεύμα. Ἀφοῦ ὅμως ἀπεκρούσαμεν τήν χάριν αὐτήν, ἄς ἀποδεχθοῦμεν τουλάχιστον τό «δεύτερον ταξίδι»(1).

Ὅτι τό πρῶτον ἦτο καλύτερον, μᾶς τό ἐφανέρωσεν ὁ Θεός καί μέ ὅσα εἶπε καί μέ ὅσα ἔκαμε. Διότι καί μέ τόν Νῶε καί τόν Ἀβραάμ καί τούς ἀπογόνους ἐκείνου καί μέ τόν Ἰώβ, καί μέ τόν Μωυσῆ ἀκόμη, δέν ἐπεκοινωνοῦσε μέ γράμματα ἀλλ' ὁ ἴδιος αὐτοπροσώπως, ἐπειδή εὕρισκε τόν νοῦν των καθαρόν.

Ὅταν ὅμως ὅλος ὁ Ἰουδαϊκός λαός ἔπεσεν εἰς τόν πυθμένα κυριολεκτικά τῆς κακίας, τότε πλέον χρησιμοποιοῦνται τά γράμματα καί αἱ πλάκες καί ἡ ὑπενθύμισις πού αὐτά παρέχουν. Τοῦτο ὄχι μόνον εἰς τούς ἁγίους τῆς Παλαιᾶς ἀλλά τό βλέπει κανείς νά γίνεται καί εἰς τούς ἁγίους τῆς Καινῆς. Ἀκόμη καί εἰς τούς ἀποστόλους δέν ἔδωσε τίποτε γραπτόν ὁ Θεός ἀλλά ὑπεσχέθη ὅτι θά δώσῃ εἰς αὐτούς τήν χάριν τοῦ Πνεύματος καί ὄχι γραπτά.

Λέγει· «Ἐκείνος γάρ ἀναμνήσει ὑμᾶς ταῦτα»(Ιω. 14, 26). Καί διά νά ἐννοήσῃς ὅτι τοῦτο ἦτο πολύ καλύτερον, ἄκουσε τί λέγει διά τοῦ στόματος τοῦ προφήτου. «Διαθήσομαι ὑμῖν διαθήκην καινήν, διδούς νόμους μου εἰς διάνοιαν αὐτῶν, καί ἐπί καρδίας γράψω αὐτούς, καί ἔσονται πάντες διδακτοί Θεοῦ»(Ιερ. 38, 31-33).

 Καί ὁ Παῦλος θέλων νά δείξῃ αὐτήν τήν ὑπεροχήν ἔλεγεν ὅτι «ἐλάβαμεν νόμους ὄχι εἰς λιθίνας πλάκας ἀλλά εἰς τάς σαρκίνας πλάκας τῆς καρδίας»(Β΄ Κορ. 3,3). Ἐπειδή ὅμως μέ τό πέρασμα τοῦ καιροῦ oἱ νόμοι ἔσβησαν ἄλλοι ἐξ αἰτίας ἀλλαγῆς πεποιθήσεων, ἄλλοι λόγω τρόπου ζωῆς, ἐχρειάσθη πάλιν ἡ ὑπόμνησις μέ γράμματα.Στοχάσου λοιπόν πόσον μέγα κακόν εἶναι ἐμεῖς πού ὠφείλαμεν νά ζοῦμεν βίον καθαρόν, ὥστε νά μήν ἔχωμεν καμμίαν ἀνάγκην γραμμάτων ἀλλά νά προσφέρωμεν εἰς τό πνεῦμα ἀντί βιβλίων τάς καρδίας μας, ἐμεῖς oἱ ἴδιοι, ἀφοῦ ἐχάσαμεν ἐκείνην τήν τιμήν καί ἤλθαμεν εἰς τήν ἀνάγκην τῶν γραμμάτων, νά μή χρησιμοποιοῦμεν ὀρθῶς οὔτε αὐτό τό δεύτερον φάρμακον.

Διότι ἄν ἦτο κατηγορία τό νά χρειασθοῦμεν τά γράμματα καί νά μή σύρωμεν εἰς ἡμᾶς τήν χάριν τοῦ Πνεύματος, σκέψου πόσον μεγάλη κατηγορία εἶναι νά μή θέλωμεν νά ἐπωφεληθοῦμεν μήτε ἀπό τήν βοήθειαν αὐτήν, ἀλλά νά περιφρονοῦμεν τά γράμματα, σάν νά ἔχουν δοθή χωρίς λόγον καί σκοπόν καί νά ἐπισύρωμεν τήν τιμωρίαν μεγαλυτέραν. Διά νά μή γίνῃ τοῦτο ἄς προσέχωμεν μέ ἀκρίβειαν εἰς τάς γραφάς καί ἄς διδαχθοῦμεν πῶς ἐδόθη ὁ παλαιός νόμος καί πῶς ἡ Καινή Διαθήκη.

Πῶς λοιπόν ἐδόθη τότε ὁ νόμος ἐκεῖνος καί πότε καί ποῦ; Ἔπειτα ἀπό τήν καταστροφήν τῶν Αἰγυπτίων εἰς τήν ἔρημον, ἐπάνω εἰς τό ὄρος Σινᾶ, ἐνῷ ἀνυψώνετο ἀπό τό ὄρος καπνός καί πῦρ, ἠχοῦσεν ἡ σάλπιγγα, ἐξεσποῦσαν βρονταί καί ἀστραπαί καί ὁ Μωϋσῆς εἰσήρχετο εἰς αὐτόν τόν γνόφον(2). Δέν συνέβη ἔτσι εἰς τήν Καινήν Διαθήκην. Μήτε εἰς τήν ἔρημον ἐδόθη, μήτε εἰς τό ὄρος οὔτε μέ καπνόν καί σκότος καί αχλύν καί θύελλαν.

Ἀλλά μέσα εἰς τό σπίτι ἐνῷ ἤρχιζε ἡ ἡμέρα καί ἦσαν ὅλοι καθισμένοι μαζί, συνέβησαν τά πάντα μέ πολλήν ἡμερότητα. Δι' ὅσους ἔχουν ἀκαλλιέργητον λογικήν καί εἶναι δυσάγωγοι ἐχρειάζετο κάποια ἱκανοποίησης τῶν αἰσθήσεων μέ τήν ἔρημον, τό ὄρος, τόν καπνόν, τόν ἦχον τῆς σάλπιγγος καί τά ἄλλα ὅμοια. Ἐνῷ διά τούς προχωρημένους καί πειθηνίους, ἄν ἔχουν ὑπερνικήσει τήν δύναμιν τοῦ σώματος, δέν ὑπάρχει χρεία κανενός ἀπό αὐτά. Ἐάν τώρα καί εἰς τήν συγκέντρωσιν αὐτήν ἠκούσθη ἦχος, τοῦτο δέν ἔγινε διά τούς ἀποστόλους ἀλλά διά τούς παρισταμένους Ἰουδαίους, χάριν τῶν ὁποίων ἐφάνησαν καί αἱ γλῶσσαι τοῦ πυρός. Ἄν καί ἔπειτα ἀπό αὐτό ἔλεγαν ὅτι «Γλεύκους μεμεστωμένοι εἰσί»(Πράξ. 2, 13), θά ἔλεγαν περισσότερα, ἄν δέν ἔβλεπαν τίποτε ἀπό αὐτά.

Καί εἰς μέν τήν Παλαιάν Διαθήκην ὅταν ἀνέβη ὁ Μωϋσῆς, κατέβη ὁ Θεός. Ἐδώ ὅμως, ἀφοῦ ἡ ἰδική μας φύσις ἀνυψώθη εἰς τόν οὐρανόν ἤ μᾶλλον εἰς τόν θρόνον τοῦ βασιλέως, τότε κατέρχεται τό Πνεῦμα. Καί ἄν τό Πνεῦμα ἦτο ὀλιγώτερον, δέν θά ἦσαν ὅσα συνέβησαν μεγαλύτερα καί πλέον θαυμαστά. Διότι αἱ νεώτεραι πλάκες είναι πολύ ἀνώτεραι καί λαμπρότερα τά ἔργα. Δέν κατέβαιναν οἱ ἀπόστολοι ἀπό τό ὄρος ἔχοντες εἰς τά χέρια των στήλας ἀπό λίθον, ὅπως ὁ Μωϋσῆς.

Εἶχαν εἰς τόν νοῦν των τό Πνεῦμα καί ξεχειλίζοντες ἀπό κάποιον θησαυρόν καί ἀπό κάποιαν πηγήν διδαχῆς καί χαρισμάτων καί ὅλων τῶν ἀγαθῶν περιήρχοντο ὅλα τά μέρη, καί ἦσαν οἱ ἴδιοι μέ τήν δύναμιν τῆς χάριτος βιβλία ζωντανά καί νόμοι ἔμψυχοι. Κατ' αὐτόν τόν τρόπον ἐκέρδισαν τάς τρεῖς καί τάς πέντε χιλιάδας καί τά πλήθη τῆς γῆς, ἐπειδή ἧτο ὁ Θεός πού ὡμιλοῦσεν εἰς ὅλους τους προσερχομένους μέ τό στόμα ἐκείνων(Πράξ. 2, 41 και 4,4).

Ἀφοῦ καί ὁ Ματθαῖος ἀκόμη, γεμάτος ἀπό τό Πνεῦμα, ἔγραψεν ὅσα ἔγραψεν ὁ Ματθαίος ὁ τελώνης. Δέν ἐντρέπομαι πού τόν ἀποκαλῶ ἀπό τό ἐπάγγελμά του, οὔτε αὐτόν οὔτε τούς ἄλλους. Διότι αὐτά ἀποδεικνύουν καλύτερα καί τήν χάριν τοῦ Πνεύματος ἀλλά καί τήν ἀρετήν ἐκείνων.

* * *

2. Δικαιολογημένα τήν συγγραφήν του αὐτήν τήν ἐκάλεσεν εὐαγγέλιον. Ἦλθε καί ἐκήρυττεν εἰς ὅλους τήν κατάργησιν τῆς κολάσεως, τήν διάλυσιν τῶν ἁμαρτιῶν, τήν δικαιοσύνην, τόν ἁγιασμόν, τήν ἀπολύτρωσιν, τήν υἱοθεσίαν, τήν κληρονομίαν τῶν οὐρανῶν, τήν συγγένειαν πρός τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ, εἰς τούς ἐχθρούς, τούς ἀγνώμονας, εἰς αὐτούς πού κάθηνται εἰς τό σκότος. Τί ἠμπορεί νά ἐξισωθῇ μέ τά εὐαγγέλια αὐτά;

Θεός ἐπάνω εἰς τήν γῆν, ἄνθρωπος εἰς τόν οὐρανόν· καί ὅλα ἔχουν ἀναμιχθῆ, οἱ ἄγγελοι ἐχόρευαν μαζί μέ τούς ἀνθρώπους καί οἱ ἄνθρωποι ἐσυντρόφευαν τούς ἀγγέλους καί τάς ἄλλας δυνάμεις τοῦ οὐρανοῦ. Καί ἦτο δυνατόν νά ἰδῇς εἰρηνευμένον τόν πολυχρόνιον πόλεμον, τήν συμφιλίωσιν τοῦ Θεοῦ μέ ἡμᾶς τούς ἀνθρώπους, ἐξηυτελισμένον τόν διάβολον, τούς δαίμονας νά δραπετεύουν, τόν θάνατον νά ἔχῃ καταργηθῆ, τόν παράδεισον νά ἀνοίγεται, τήν κατάραν νά ἐξαφανίζεται, τήν ἁμαρτίαν ἐξωρισμένην, τήν πλάνην νά ἔχῃ ἐκδιωχθῆ, τήν ἀλήθειαν νά ἔχῃ ἐπανέλθει, τόν λόγον τῆς εὐσεβείας νά σπείρεται παντοῦ καί νά κυματίζῃ, τήν πολιτείαν τοῦ οὐρανοῦ νά φυτεύεται εἰς τήν γῆν, νά ὁμιλοῦν μέ ἐλευθερίαν αἱ δυνάμεις ἐκεῖναι μέ ἡμᾶς, νά ἐπισκέπτωνται συνεχῶς οἱ ἄγγελοι τήν γῆν καί νά ὑπάρχῃ πολλή ἐλπίδα γιά τήν μέλλουσαν ζωήν.

Διά τοῦτο ἐκάλεσε τήν ἱεράν αὐτήν ἱστορίαν Εὐαγγέλιον. Διότι ὅλα τά ἄλλα εἶναι λέξεις μόνον κεναί ἀπό πραγματικόν περιεχόμενον, ἤτοι ὁ πλοῦτος τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν, τό μέγεθος τῆς ἐξουσίας, τά ἀξιώματα, αἱ δόξαι καί αἱ τιμαί καί ὅλα ὅσα θεωροῦνται ἀγαθά ἀπό τούς ἀνθρώπους.

Τά κηρύγματα ὅμως τῶν ἁλιέων θά ἠμποροῦσαν ἀληθινά καί κυριολεκτικά νά ἀποκληθοῦν εὐαγγέλια. Ὄχι μόνον ἐπειδή εἶναι σταθερά καί ἀκλόνητα ἀγαθά καί ἀνώτερα ἀπό τήν ἰδικήν μας ἀξίαν ἀλλά καί διότι μᾶς ἐδόθησαν μέ ὅλην τήν εὐκολίαν. Διότι οὔτε ἐκοπιάσαμεν οὔτε ἱδρώσαμεν, δέν ἐκουρασθήκαμεν καί δέν ἐταλαιπωρήθημεν ἀλλά μόνον ἐπειδή ἠγαπήθημεν ἀπό τόν Θεόν, ἐλάβαμεν αὐτά πού ἐλάβαμεν.

Καί διατί τάχα ἐνῷ ἦσαν τόσον πολλοί οἱ μαθηταί, γράφουν μόνον δύο ἀπό τούς ἀποστόλους καί δύο ἀπό τούς ἀκολούθους των;
Διότι ὁ ἕνας ἦτο μαθητής τοῦ Παύλου καί ὁ ἄλλος τοῦ Πέτρου καί μαζί μέ τόν Ἰωάννην καί τόν Ματθαῖον ἔγραψαν τά Εὐαγγέλια. Ἐπειδή τίποτε δέν ἔκαναν διά νά δοξασθοῦν ἀλλά διά νά ἐξυπηρετήσουν μίαν ἀνάγκην.

Καί λοιπόν δέν ἔφθανεν ἕνας εὐαγγελιστής νά τά ἐξιστορήση ὅλα;
Βεβαίως ἔφθανεν. Ἄν ὅμως πάλιν αὐτοί πού γράφουν εἶναι τέσσαρες ἐνῷ δέν γράφουν κατά τόν ἴδιον χρόνον, οὔτε εἰς τούς αὐτούς τόπους οὔτε ἔπειτα ἀπό συνάντησιν καί συνομιλίαν, ἔν τούτοις ὁμιλοῦν δι' ὅλα σάν ἀπό ἕνα στόμα, γίνεται, τότε αὐτό ἡ μεγίστη ἀπόδειξις τῆς ἀληθείας.

Ναί, ἀλλά συνέβη τό ἀντίθετον, παρατηρεῖ· εἰς πολλά σημεία συλλαμβάνονται νά διαφωνοῦν.
Ἀκριβῶς αὐτό εἶναι ἡ μεγαλυτέρα ἀπόδειξις τῆς ἀληθείας. Ἄν δηλαδή εἶχαν συμφωνήσει δι' ὅλα μέ τήν μεγαλυτέραν ἀκρίβειαν καί διά τόν χρόνον καί διά τόν τόπον καί διά τάς λέξεις τάς ἰδίας, κανείς ἀπό τούς ἐχθρούς δέν θά ἐπίστευεν ὅτι χωρίς συνάντησιν καί συμφωνίαν ἀνθρωπίνην ἔγραψαν ὅσα ἔγραψαν· δέν εἶναι δεῖγμα εἰλικρινείας τόσον μεγάλη συμφωνία. Τώρα ὅμως καί ἡ φαινομενική εἰς τάς λεπτομερείας διαφωνία τούς ἀπαλλάσσει ἀπό κάθε ὑποψίαν καί ὑπεραμύνεται θαυμάσια τοῦ τρόπου τῶν συγγραφέων. Ἐάν ὡμίλησαν διαφορετικά διά τόν χρόνον καί τόν τόπον, τοῦτο δέν ζημιώνει καθόλου τήν ἀλήθειαν τῶν λόγων των.

Ἀλλά καί αὐτά ὅμως, καθόσον μᾶς παραχωρήσει ὁ Θεός, θά προσπαθήσωμεν προχωροῦντες νά τά διαλευκάνωμεν καί ἔχομεν τήν ἀξίωσιν μαζί μέ τά λεχθέντα νά προσέξετε καί ἐκεῖνο· ὅτι εἰς τά κεφαλαιώδη, πού συγκρατοῦν τήν ζωήν μας καί συνθέτουν τό κήρυγμα, πουθενά δέν εὑρίσκεται κανένας ἀπό αὐτούς νά διαφωνῇ. Ποῖα εἶναι αὐτά; Ὅτι ὁ Θεός λόγου χάριν ἔγινεν ἄνθρωπος, ὅτι ἔκαμε θαύματα, ὅτι ἐσταυρώθη, ἐτάφη, ἀνέστη, ἀνελήφθη, ὅτι πρόκειται νά κρίνῃ, ὅτι ἔδωκε σωστικάς ἐντολάς, ὅτι δέν εἰσήγαγε νόμον ἀντίθετον πρός τήν Παλαιάν Διαθήκην, ὅτι εἶναι Υἱός, Μονογενής, γνήσιος, ὅτι εἶναι τῆς ἰδίας οὐσίας μέ τόν Πατέρα καί ὅσα ὅμοια. Εἰς αὐτά θά εὕρωμεν ὅτι συμφωνοῦν ἀπολύτως.

Ἐνῷ ὡς πρός τά θαύματα, ἄν δέν τά ἀνέφεραν ὅλοι ὅλα, ἀλλά ὁ ἕνας αὐτά καί ὁ ἄλλος ἐκεῖνα, τοῦτο ἄς μή σέ ἀνησυχῇ. Ἄν τά ἀνέφερεν ἕνας ὅλα, οἱ ἄλλοι ἦσαν περιττοί· ἄν πάλιν τά ἀνέφεραν ὅλοι διαφορετικά ἀπό τούς ἄλλους καί μόνον αὐτοί, δέν θά ὑπήρχεν ἀπόδειξις τῆς συμφωνίας. Διά τοῦτον τόν λόγον καί ἀπό κοινοῦ ὡμίλησαν διά πολλά καί καθένας ἀπό αὐτούς ἐπῆρε καί μᾶς διηγεῖται κάτι τό ἰδιαίτερον. Ἔτσι οὔτε περιττός θά φανῇ καί ὅτι συμμετέχει εἰς τήν ἐξιστόρησιν χωρίς λόγον ἀλλά καί κριτήριον ἀκριβές θά προσφέρη διά τήν ἀλήθειαν τῶν λεγομένων.

* * *

3. Ὁ Λουκάς λοιπόν παραθέτει καί τήν αἰτίαν, ἡ ὁποία τόν ὤθησεν εἰς τήν συγγραφήν. Λέγει· «Ἵνα ἔχῃς περί ὧν κατηχήθης λόγων τήν ἀσφάλειαν»(Λουκ.1,4). Δηλαδή, διά νά εἶσαι ἀσφαλισμένος μέ τήν διαρκή ὑπόμνησιν καί νά παραμένης ἀσφαλής. Ὁ Ἰωάννης ἀπό τήν ἄλλην ἀπεσιώπησε τήν αἰτίαν. Διότι ὑπάρχει παράδοσις πού ἔφθασε μέχρις ἡμῶν ἀπό παλαιά, ἀπό τήν ἐποχήν τῶν πατέρων μας, ὅτι μήτε ὁ Ἰωάννης δέν ἤρχισε νά γράφῃ χωρίς λόγον. Ἀλλά ἐπειδή οἱ τρεῖς ἠθέλησαν ν' ἀσχοληθοῦν μέ τήν ἀφήγησιν τῆς θείας οἰκονομίας καί παρ' ὀλίγον ν' ἀποσιωπηθῇ ἡ διδασκαλία περί θεότητος, τόν ἐφώτισεν ὁ Θεός καί ἔτσι ἤρχισε τήν συγγραφήν τοῦ εὐαγγελίου του.

Τοῦτο γίνεται φανερόν καί ἀπό αὐτήν τήν διήγησιν ἀλλά καί ἀπό τό προοίμιον τοῦ εὐαγγελίου. Δέν ἀρχίζει ἀπό τήν γήν κάτω ὅμοια μέ τούς ἄλλους ἀλλά ἀπό τόν οὐρανόν ὑψηλά, ὅπου ἐβιάζετο νά φτάσῃ καί χάριν τοῦ ὁποίου ἔχει συνθέσει τό βιβλίον του ὅλον· καί ὄχι μόνον εἰς τό προοίμιον ἀλλά καί ἀπ' ἀρχῆς μέχρι τέλους τοῦ εὐαγγελίου του εἶναι ὑψηλότερος ἀπό τούς ἄλλους.

Ἐπίσης λέγεται ὅτι καί ὁ Ματθαῖος, ἀφοῦ ἦλθαν καί τόν παρεκάλεσαν, ἄφησε γραπτά εἰς τούς Ἰουδαίους πού ἐπίστευσαν ὅσα ἐδίδαξε προφορικά καί ὅτι συνέγραψε τό εὐαγγέλιόν του εἰς τήν ἑβραϊκήν γλῶσσαν. Ἀλλά καί ὁ Μάρκος εἰς τήν Αἴγυπτον ἔκαμε τό ἴδιο ἔπειτα ἀπό παράκλησιν τῶν μαθητῶν.

Διά τοῦτο λοιπόν ὁ μέν Ματθαῖος, ἐπειδή γράφει πρός Ἐβραίους, δέν ἠθέλησε νά δείξῃ τίποτε περισσότερον παρά ὅτι κατήγετο ἀπό τόν Ἀβραάμ καί τόν Δαυίδ, ὁ δέ Λουκᾶς ἐπειδή ἐπευθύνεται εἰς ὅλους τούς ἀνθρώπους ἀπό κοινοῦ, ὁδηγεῖ τόν λόγον πιό πέρα καί προχωρεῖ μέχρι τού Ἀδάμ. Καί ὁ ἕνας ἀρχίζει ἀπό τήν καταγωγήν· ἐπειδή τίποτε δέν ἱκανοποιοῦσε τόσον τόν Ἰουδαῖον, ὅσον νά μάθῃ ὅτι ὁ Χριστός ἦτο ἀπόγονος τοῦ Ἀβραάμ καί τοῦ Δαυίδ. Ὁ τρόπος αὐτός δέν εἶναι καί τοῦ ἄλλου· ἀναφέρει πρώτον πολλά ἄλλα πράγματα καί τότε προχωρεῖ εἰς τήν γενεαλόγησιν.

Τήν συμφωνίαν των θά τήν δείξωμεν καί ἀπό τήν οἰκουμένην πού ἐδέχθη τό κήρυγμα ἀλλά καί ἀπό τούς ἰδίους τούς ἐχθρούς τῆς ἀληθείας. Διότι ἔπειτα ἀπό αὐτούς ἐγεννήθησαν πολλαί αἱρέσεις μέ ἀντιθέτους δοξασίας πρός τά κηρυχθέντα καί ἄλλαι μέν ἀπό αὐτάς ἐδέχθησαν ὅλα τά λεχθέντα, ἄλλαι ὅμως ἀπέσπασαν καί πρεσβεύουν ὡρισμένας ἀπόψεις τῆς διδασκαλίας.

Ἐάν ὅμως ὑπάρχῃ κάποια ἀντίθεσις εἰς τά λεχθέντα, οὔτε ὅσαι διδάσκουν τά ἀντίθετα θά τά ἐδέχοντο εἰς τό σύνολόν των ἀλλ' ἕνα μέρος μόνον πού θά ἐσυμφωνοῦσε μέ αὐτάς· οὔτε πάλιν ὅσαι ἀπέσπασαν ἕνα μέρος μόνον θά ἠλέγχοντο ἀπό τό μέρος αὐτό, ὥστε μήτε τά ἴδια τά ἀποκόμματα αὐτά νά μένουν ἀπαρατήρητα ἀλλά νά βοοῦν τήν συγγένειαν πρός ὅλον τό σῶμα.

Καί ὅπως, ὅταν πάρῃς ἕνα μέρος ἀπό πλευράν, θά ἔχῃς τά πάντα εἰς τό μέρος αὐτό ἀπό ὅσα εἶναι συγκροτημένον τό ζῶον, καί νεῦρα δηλαδή καί φλέβας, καί ὀστᾶ καί ἀρτηρίας καί αἶμα καί θά ἔλεγε κανείς θά ἔχῃς ἕνα δεῖγμα ἀπό ὁλόκληρον τήν ζύμην, ἔτσι καί προκειμένου διά τάς Γραφάς, εἰς ἕκαστον σημεῖον τῶν λεχθέντων εἶναι δυνατόν νά διακρίνῃς φανεράν τήν συγγένειαν μέ τό σύνολον.

Ἄν ὅμως ἦσαν διαφορετικά, οὔτε ἡ συγγένεια θά ἐφαίνετο ἀλλά καί ἡ διδασκαλία ἡ ἰδία θά εἶχε πρό πολλοῦ διαλυθῆ. «Πᾶσα γάρ βασιλεία», λέγει, «ἐφ' ἑαυτῆς μερισθεῖσα οὐ σταθήσεται»(Λουκ. 11, 17). Τώρα ὅμως καί εἰς αὐτό τό σημεῖον λάμπει ἡ ἰσχύς τοῦ Πνεύματος· ἔπεισε τούς ἀνθρώπους νά ἀσχολοῦνται μέ τά πλέον ἀπαραίτητα καί κατεπείγοντα πράγματα ἀλλά καί ἀπό τά μικρά αὐτά νά μή ζημιώνεται καθόλου(3).

* * *

4. Δέν πρέπει νά ἐπιμείνωμεν ὑπερβολικά εἰς ὅσα ὁ καθείς ἔγραψεν ἰδιατέρως. Ἀλλ' ὅτι δέν ἐστάθησαν ἀντιμέτωποι, τοῦτο θά προσπαθήσωμεν νά ἀποδείξωμεν μέ ὅλην τήν ἀνάπτυξίν μας.

Σύ ὅταν κατηγορῇς τήν διαφωνίαν των, κάμνεις τό ἴδιο ὅπως ἄν διέταζες νά χρησιμοποιήσουν τάς ἰδίας λέξεις καί τήν ἰδίαν σύντάξιν. Δέν σοῦ ἀντιτάσσω ἀκόμη ὅτι καί ὅσοι κομπάζουν πολύ διά τήν ρητορικήν καί τήν φιλοσοφίαν των, μολονότι εἶναι πολλοί καί ἔγραψαν πολλά βιβλία διά τά ἴδια πράγματα, ὄχι μόνον διεφώνησαν ἀλλά καί εἶπαν μεταξύ των τά ἀντίθετα. Εἶναι διαφορετικόν πράγμα ἡ διαφωνία ἀπό τήν ἀντίθεσιν.

Δέν ἀναφέρω τίποτε ἀπό αὐτά. Ἄς μή μοῦ τύχῃ ἀπό τήν παράκρουσιν ἐκείνων καί συνθέσω ἐγώ τήν ὑπεράσπισίν μου· οὔτε ἐπιθυμῶ νά συγκροτήσω τήν ἀλήθειαν ἀπό τό ψεύδος. Θά ἐρωτήσω ὅμως εὐχαρίστως ἐκεῖνο· πῶς ἔγιναν πιστευτά τά συγκρουόμενα; Πῶς ἐπεκράτησαν; Πῶς μολονότι ἔλεγαν πράγματα ἀντίθετα, ἐθαυμάζοντο, ἐγίνοντο πιστευτοί καί διελαλοῦντο εἰς ὅλην τήν οἰκουμένην; Ὑπῆρχον ἐν τούτοις πολλοί μάρτυρες τῶν λεγομένων, καθώς ἐπίσης πολλοί ἐχθροί καί ἀντίπαλοι.

Διότι βέβαια, ἀφοῦ ἔγραψαν τά γραπτά των δέν τά ἔχωσαν εἰς μίαν γωνίαν ἀλλά τά διέδωσαν εἰς κάθε σημεῖον γῆς καί θαλάσσης, εἰς τάς ἀκοάς ὅλων. Τά ἐδιάβαζαν ἐπί παρουσίᾳ τῶν ἐχθρῶν των, ὅπως καί τώρα, καί κανένα σημεῖον τῶν λεχθέντων δέν ἐσκανδάλισε κανένα καί πολύ εὐλόγως. Διότι ἡ θεία δύναμις ἦτο ἐκείνη πού ἤρχετο καί ἐπετύγχανε τά πάντα εἰς αὐτούς.

Ἄν δέν συνέβαινε τοῦτο, πῶς ὁ τελώνης, ὁ ἁλιεύς, ὁ ἀγράμματος διετύπωνε τάς σκέψεις αὐτάς; Ὅσα οἱ ἔξω σοφοί μήτε νά τά φαντασθοῦν δέν ἠμπόρεσαν ποτέ, αὐτοί μέ πολλήν ἐνημέρωσιν τά κηρύττουν καί πείθουν εἰς αὐτά· καί ὄχι μόνον ὅσον ἦσαν ἐν τῇ ζωῇ ἀλλά καί μετά θάνατον καί ὄχι πέντε ἤ δέκα ἀνθρώπους, οὔτε ἑκατό καί χιλίους ἤ δέκα χιλιάδας ἀλλά ὁλοκλήρους πόλεις, φυλάς καί λαούς, τήν γῆν καί τήν θάλασσαν, τήν Ἑλλάδα καί τήν βαρβαρικήν, τήν κατοικημένην καί τήν ἀκατοίκητον, καί μάλιστα ὁμιλοῦντες διά πράγματα πού υπερβαίνουν κατά πολύ τήν φύσιν μας. Διότι ἄφησαν τήν γῆν καί ὁμιλοῦν διά τά οὐράνια καί μᾶς προτείνουν μίαν ἄλλην ζωήν καί ἕναν ἄλλον βίον καί πλοῦτον καί πτωχείαν καί ἐλευθερίαν καί δουλείαν καί ζωήν καί θάνατον καί κόσμον καί πολιτείαν ὅλα διαφοροποιημένα. Ὄχι ὅπως ὁ Πλάτων(4), πού συνέθεσε τήν καταγέλαστον ἐκείνην πολιτείαν καί ὁ Ζήνων(5) καί ὅποιος ἄλλος συνέγραψε πολιτείαν καί συνέθεσε νόμους.

Διότι μόνοι των ἔδειξαν ὅλοι αὐτοί, ὅτι ἕνα πονηρόν πνεῦμα καί ἕνας ἄγριος δαίμων πού μάχεται τήν φύσιν μας, καί εἶναι ἐχθρός τῆς σωφροσύνης καί πολέμιος τῆς κοσμιότητος, ἔκαμε τά πάντα ἄνω κάτω καί ἐξέσπασε μέσα εἰς τήν ψυχήν των. Διότι ὅταν κάμνουν τάς γυναῖκας κοινάς εἰς ὅλους, καί ὁδηγοῦν τάς νέας, ἀφοῦ τάς γυμνώσουν, εἰς τάς παλαίστρας εἰς τήν θέαν τῶν ἀνθρώπων, ὅταν θεσπίζουν κρυφούς γάμους καί ἀναμειγνύουν καί συγκινοῦν τά πάντα μαζί καί ἀνατρέπουν τούς ὅρους τῆς φύσεως, τί ἄλλο ἠμποροῦμεν νά εἰποῦμεν; Ὅτι ὅλα αὐτά τά λεγόμενα εἶναι δαιμονικά καί παρά φύσιν ἐφευρήματα, θά τό μαρτυρήση καί ἡ ἰδία ἡ φύσις μας, πού δέν ἠνέχθη τά λεχθέντα. Καί μάλιστα ἐνῷ ἔγραψαν ὄχι μέ τήν βίαν τῶν διωγμῶν, ὄχι μέ κινδύνους καί πολέμους, ἀλλά μέ κάθε εὐχέρειαν καί ἐλευθερίαν καί ἐνῷ ἐστόλιζαν τά γραφόμενά των μέ λογῆς σχήματα.

Τά κηρύγματα τώρα τῶν ἁλιέων, ἄν καί τούς κατεδίωκαν, τούς ἐκτυποῦσαν, ἄν καί ἐκινδύνευαν ὅλοι, καί δοῦλοι καί ἐλεύθεροι, καί βασιλεῖς καί στρατιῶται, καί βάρβαροι καί Ἕλληνες, ὅλοι μέ κάθε προθυμίαν τά ἐδέχθησαν.

* * *

5. Καί δέν ἠμπορεῖς νά εἰπῇς ὅτι ἐπειδή αὐτά εἶναι μικρά καί χαμαίζηλα δι' αὐτό καί γίνονται ἀπό ὅλους εὔκολα παραδεκτά. Διότι αὐτά εἶναι πολύ περισσότερον ὑψηλά ἀπό ἐκεῖνα. Τῆς παρθενίας - νά εἰποῦμεν - ἐκεῖνοι οὔτε εἰς τό ὄνειρόν των δέν ἐφαντάσθησαν τό ὄνομα· οὔτε τῆς ἀκτημοσύνης, οὔτε τῆς νηστείας, οὔτε κάποιο ἄλλο ἀπό τά υψηλά. Ἐνῳ οἱ ἰδικοί μας δέν ἐξορίζουν μόνον τήν ἐπιθυμίαν , δέν τιμωροῦν τήν πράξιν μόνον ἀλλά καί τήν ἀκόλαστον θέαν, καί τούς ὑβριστικούς λόγους καί, τό ἄκαιρον γέλοιο καί τήν ἐξωτερικήν ἐμφάνισιν καί τό βάδισμα καί τήν φωνήν καί ἐκτείνουν τήν προσοχήν ἕως τά πιό μικρά καί ἐγέμισαν μέ τό φυτόν τῆς παρθενίας ὅλην τήν οἰκουμένην.

Κάμνουν ἀκόμη νά ἀσχολοῦνται σχετικῶς μέ τόν Θεόν καί τά οὐράνια πράγματα μέ σκέψεις τάς ὁποίας οὐδέποτε κανείς ἀπό αὐτούς μήτε εἰς τόν νοῦν του δέν συνέλαβε. Καί πῶς θά ἦτο δυνατόν νά γίνῃ τοῦτο ἀπό αὐτούς πού ἐθεοποίησαν τάς εἰκόνας τῶν θηρίων καί τῶν ἑρπετών καί ἄλλων ἀκόμη χειροτέρων;

Ἀλλά τά ὑψηλά ἰδικά μας διδάγματα ἔγιναν δεκτά καί πιστευτά καί καθημερινῶς ἀνθοῦν καί προκόπτουν, ἐνῷ τά ἰδικά των ἐχάθησαν ἐντελῶς καί ἐξηφανίσθησαν εὐκολώτερον ἀπό ἀράχνας· καί ἦτο πολύ φυσικόν ἀφοῦ τά διεκήρυτταν δαίμονες. Διά τοῦτο ἐκτος ἀπό τήν ἁμαρτίαν ἔχουν πολλήν ἀσάφειαν καί περισσότερον κόπον.

Διότι βέβαια τί περισσότερον καταγέλαστον θά ἠμποροῦσε νά ὑπαρξῃ ἀπό τήν πολιτείαν ἐκείνην εἰς τήν ὁποίαν ἐκτος τῶν ἄλλων πού εἴπαμεν, ἀφοῦ ὁ φιλόσοφος δαπανήσῃ ἀμετρήτους γραμμάς, διά νά ἐπιτύχῃ νά δείξῃ τί εἶναι τέλος πάντων τό δίκαιον, ἐκτός ἀπό τήν φλυαρίαν γεμίζει τούς λόγους του καί μέ πολλήν ἀσάφειαν; Τοῦτο, ἀκόμη καί κάτι ὠφέλιμον ἄν περιεῖχεν, ἐπρόκειτο βέβαια νά εἶναι ἐντελῶς ἄχρηστον διά τήν ζωήν τῶν ἀνθρώπων.

Ἄν δηλαδή ὁ γεωργός καί ὁ σιδηρουργός καί ὁ κτίστης καί ὁ πλοίαρχος καί κάθε ἕνας ἀποχειροβίοτος εἶναι νά ἐγκαταλείψῃ τήν τέχνην του καί τούς δικαίους κόπους καί νά ἐξοδεύση τόσα καί τόσα έτη, διά νά μάθη τί εἶναι δίκαιον καί προτοῦ τό μάθῃ νά κινδυνεύσῃ συχνά ἀπό τήν πεῖναν καί τελικῶς νά ἀποθάνη διά τό δίκαιον τοῦτο, χωρίς νά μάθῃ κανένα ἀπό τά ἄλλα χρήσιμα, ἀλλά ἐπιπροσθέτως θέσῃ καί βίαιον τέλος εἰς τήν ζωήν του, ἄν γίνεται ἔτσι εἰς αὐτούς, δέν συμβαίνει τό ἴδιο μέ ἡμᾶς.

Ἀλλά καί τό δίκαιον καί τό πρέπον καί τό συμφέρον καί ὅλην γενικῶς τήν ἀρετήν τήν περιέλαβεν ὁ Χριστός εἰς λόγους σαφεῖς καί τήν ἐδίδαξεν εἰς ἡμᾶς. Εἴτε μέ τούς λόγους ὅτι «ἐν δυσίν ἐντολαῖς ὁ νόμος καί οἱ προφῆται κρέμονται»(Ματθ. 22, 40), δηλαδή τήν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ καί τοῦ πλησίον.

Εἴτε μέ τούς λόγους, «Ὅσα ἄν θέλητε ἵνα ποιῶσιν ὑμῖν οἱ ἄνθρωποι καί ὑμεῖς ποιεῖτε αὐτοῖς. Οὗτος γάρ ἐστιν ὁ νόμος καί οἱ προφῆται»(Ματθ. 7,12). Αὐτά καί ὁ γεωργός καί ὁ ὑπηρέτης καί ἡ χήρα καί τό παιδί τό ἴδιο, ἀκόμα καί κάποιος πού θεωρεῖται πολύ ἀνόητος εἶναι ὅλα ἁπλᾶ καί εὔκολα νά τά μάθῃ καλῶς.

Ἔτσι εἶναι ἡ ἀλήθεια καί τό ἀποδεικνύει ἡ ἔκτασις τῶν πραγμάτων. Ὅλοι ἔμαθαν λοιπόν τό τί πρέπει νά πράττουν. Καί δέν τό ἔμαθαν μόνον ἀλλά τούς ἐδημιουργήθη καί ὁ ζῆλος, καί ὄχι μόνον εἰς τάς πόλεις ἀλλά καί εἰς τό μέσον τῆς ἀγορᾶς καί εἰς τῶν βουνῶν τάς κορυφάς. Διότι καί ἐκεῖ θά εὗρῃς νά ὑπάρχη πολλή φιλοσοφία καί νά ἀστράπτουν χοροί ἀγγέλων μέ ἀνθρώπινα σώματα καί τήν θείαν πολιτείαν νά παρουσιάζεται ἐδῶ.

Μᾶς ὥρισαν βεβαίως πολιτείαν οἱ ἁλιεῖς, δέν μᾶς διέταξαν ὅμως νά τήν διδασκώμεθα ἀπό τῆς παιδικῆς ἡλικίας, ὅπως ἐκεῖνοι, οὔτε ἐνομοθέτησαν ὅτι ὁ ἐνάρετος πρέπει νά εἶναι τόσων ἤ τόσων ἐτῶν· ὁμιλοῦν ἁπλῶς διά κάθε ἡλικίαν. Καί ἡ συμπεριφορά ἐκείνων εἶναι παιγνίδια παιδικά, ἐνῷ ἡμεῖς διαθέτομεν τήν πραγματικήν ἀλήθειαν. Καί ὡς τόπον διά τήν πολιτείαν των καθώρισαν τόν οὐρανόν(6) καί ἐδίδαξαν ὅτι τεχνίτης της εἶναι ὁ Θεός, καί νομοθέτης τῶν νόμων της, ὄπως ἦτο καί τό ὀρθόν.

Ἀλλά τά βραβεῖα τῆς πολιτείας δέν εἶναι φύλλα δάφνης, οὔτε κότινος, οὔτε καί ἡ σίτησις εἰς τό πρυτανεῖον(7), οὔτε χάλκινοι ἀνδριάντες, βραβεῖα ἄχρηστα καί μηδαμινά. Βραβεῖα εἶναι ἡ ζωή πού δέν ἔχει τέλος, ἡ ἀνάδειξίς μας εἰς τέκνα Θεοῦ, ἡ συγχόρευσις μέ τούς ἀγγέλους, ἡ παράστασίς μας εἰς τὸν βασιλικὸν θρόνον καὶ ἡ ἀτελεύτητος συναναστροφὴ μὲ τὸν Χριστόν.

* * *

6. Ἀρχηγοὶ τῆς πολιτείας αὐτῆς εἶναι τελῶναι καὶ ἁλιεῖς καὶ σκηνοποιοί, πού δὲν ἔζησαν ὀλίγα ἔτη ἀλλὰ ζοῦν εἰς τοὺς αἰώνας. Διά τοῦτο καὶ μετὰ τὴν κοίμησίν των θὰ ἠμποροῦσαν νὰ ὠφελήσουν τοὺς ζώντας. Διότι εἰς τὴν πολιτείαν αὐτὴν δὲν διεξάγεται πόλεμος ἐναντίον ἀνθρώπων ἀλλὰ ἐναντίον δαιμόνων καὶ ἐναντίον ἐκείνων τῶν ἀσωμάτων δυνάμεων.

Διά τοῦτο καὶ εἰς τὸν πόλεμον αὐτὸν στρατηγὸς δὲν εἶναι κάποιος ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ἢ τοὺς ἀγγέλους ἀλλὰ ὁ ἴδιος ὁ Θεός. Ἀλλὰ καὶ τὰ ὄπλα τῶν στρατιωτῶν τούτων εἶναι ἀνάλογα πρὸς τὴν φύσιν τοῦ πολέμου· δὲν εἶναι κατεσκευασμένα ἀπὸ δέρμα καὶ σίδηρον ἀλλὰ ἀπὸ ἀλήθειαν καὶ δικαιοσύνην καὶ πίστιν καὶ κάθε ἀρετήν.

Ἐπειδὴ λοιπὸν διὰ τὴν πολιτείαν(8) αὐτὴν ἔχει γραφῆ καὶ τὸ βιβλίον τοῦτο καὶ δι’ αὐτὴν πρόκειται καὶ ἠμεῖς τώρα νὰ ὁμιλήσωμεν, ἂς δώσωμεν ἰδιαιτέραν προσοχὴν εἰς τὸν Ματθαῖον πού ὁμιλεῖ μεγαλοφώνως δι’ αὐτήν. Διότι ὅλα αὐτὰ πού λέγονται δὲν εἶναι τοῦ Ματθαίου ἀλλὰ τοῦ Χριστοῦ, πού ἔθεσε τοὺς νόμους τῆς πολιτείας.

Ἂς προσέχωμεν δέ, διὰ νὰ ἠμπορέσωμεν ἢ νὰ ἐγγραφῶμεν εἰς αὐτὴν ἢ νὰ λάμψωμεν μαζὶ μὲ ἐκείνους πού ἔχουν προηγηθῆ καὶ ἔχουν δεχθῆ τοὺς ἀμαράντους ἐκείνους στεφάνους. Μολονότι εἰς πολλοὺς φαίνεται ὅτι ὁ λόγος αὐτὸς εἶναι εὔκολος καὶ ὅτι τὴν δυσκολίαν ἔχουν οἱ λόγοι τῶν προφητῶν. Ἀλλὰ καὶ τὸ λάθος αὐτὸ τὸ διαπράττουν ἐκεῖνοι πού ἀγνοοῦν τὸ βάθος τῶν νοημάτων πού περιέχει. Διά τοῦτο παρακαλῶ νὰ ἀκολουθῆτε μὲ πολλὴν προθυμίαν, ὥστε νὰ εἰσέλθωμεν εἰς τὸ ἴδιο τὸ πέλαγος τῶν γεγραμμένων, μὲ προηγητὴν εἰς τὴν εἴσοδόν μας αὐτὴν τὸν Χριστόν.

Καὶ διὰ νὰ γίνη ὁ λόγος εὐκολώτερον προσιτός, σᾶς θερμοπαρακαλῶ, ὅπως ἀκριβῶς ἐκάμαμεν καὶ διὰ τὰ ἄλλα ἀναγνώσματα, ἂς διαβάζωμεν ἐκ τῶν προτέρων τὴν περικοπὴν τῆς πράξεως πού πρόκειται νὰ ἀναγνώσωμεν, διὰ νὰ ἀνοίγη ἡ ἀνάγνωσις τὸν δρόμον εἰς τὴν γνῶσιν - ὅπως ἔγινε καί εἰς τόν εὐνοῦχον - καί ἔτσι θά μᾶς διευκολύνη πολύ(9). Διότι ἀνακύπτουν πολλαί καί ἀλλεπάλληλοι δυσκολίαι.

Ἀμέσως, ἀπό τήν ἀρχήν τοῦ Εὐαγγελίου του, πρόσεξε πόσαι ἀπορίαι γεννῶνται. Κατά πρῶτον, διά ποῖον λόγον ἐκτίθεται ἡ γεννεαλογία τοῦ Ἰωσήφ, ἐνῷ δέν ἦτο πατήρ τοῦ Χριστοῦ. Δεύτερον, πῶς θά γίνῃ φανερόν εἰς ἡμᾶς ὅτι κατάγεται ἀπό τόν Δαυίδ, ἀφοῦ ἀγνοοῦνται οἱ πρόγονοι τῆς Μαρίας ἀπό τήν ὁποίαν ἐγεννήθη· διότι δέν ἀνεφέρθησαν οἱ πρόγονοι τῆς Παρθένου. Τρίτον, διά ποῖον λόγον γενεαλογεῖται ὁ Ἰωσήφ, πού δέν συνετέλεσε καθόλου εἰς τήν γέννησιν, ἐνῷ δέν παρουσιάζεται καθόλου ποίους γονείς καί πάππους καί προγόνους εἶχεν ἡ παρθένος, ἡ ὁποία ἔγινε καί μητέρα του.

Ἔπειτα ἀπό αὐτά ἀξίζει νά ἐρευνηθῇ καί τοῦτο· διατί ἐνῷ προχωρεῖ εἰς γεναλογίαν διά τῶν ἀνδρῶν, ἀνέφερε καί ὡρισμένας γυναίκας. Καί ἀφοῦ τοῦ ἐφάνη ἔτσι καλόν, δέν ἀνέφερεν ὅλας τάς γυναίκας· παρέλειψε τάς τιμημένας, ὅπως ἡ Σάρρα, ἡ Ρεβέκκα καί ἄλλαι καί ἔφερεν εἰς τήν μέσην τάς διαβοήτους διά τήν κακίαν των, ὅποια π.χ. ἦτο πόρνη καί μοιχαλίς, ὅποια προήρχετο ἀπό παρανόμους γάμους, ὅποια ἦτο ἀλλόφυλος καί βάρβαρος.

Διότι ἐμνημόνευσε τήν γυναίκα τοῦ Ουρίου, τήν Θάμαρ, τήν Ραάβ καί τήν Ρούθ(10), ἀπό τάς ὁποίας ἡ μία ἦτο ἀλλόφυλος, ἄλλη πόρνη καί ἄλλη ἐπλάγιασε μέ τόν πεθερόν της καί ὄχι ἔπειτα ἀπό νόμιμον γάμον τουλάχιστον ἀλλά ἀφοῦ ἐπέτυχε μέ δόλον τήν συνεύρεσιν καί ἐκαλύφθη μέ τό προσωπεῖον τῆς πόρνης. Κανείς ἐπίσης δέν ἀγνοεῖ τήν γυναῖκα τοῦ Οὐρίου, ἐπειδή τό τόλμημα ἦτο πρωτοφανές.

Ὁ εὐαγγελιστής ὅμως ἄφησεν ὅλας τάς ἄλλας καί περιέλαβε μόνον αὐτάς εἰς τήν γενεαλογίαν του. Ἐνῷ βεβαίως ἄν ἔπρεπε νά ἀναφερθοῦν γυναῖκες, ἔπρεπε νά ἀναφερθοῦν ὅλαι καί ἄν ὄχι ὅλαι ἀλλά μερικαί, ἔπρεπε νά ἀναφερθοῦν αἱ φημισμέναι διά ἀρετήν καί ὄχι διά ἁμαρτήματα.

Εἴδατε πόση προσοχή χρειάζεται εὐθύς ἀπό τό προοίμιον. Μολονότι φαίνεται ὅτι τό προοίμιον εἶναι σαφέστερον ἀπό τά ἄλλα, καί διά πολλούς ἴσως καί περιττόν, ἐπειδή εἶναι μόνον ἀρίθμησις ὀνομάτων.

Ἔπειτα ἀπό αὐτό εἶναι ἄξιον ζητήσεως καί ἐκεῖνο· διά ποῖον λόγον παρέτρεξε τρεῖς βασιλείς. Ἄν ἀπεσιώπησε τήν ὀνομασίαν των ἐπειδή ἦσαν πολύ ἀσεβεῖς, δέν ἔπρεπεν οὔτε τούς ἄλλους νά ἀναφέρῃ τούς ὁμοίους των.

Ἕνα ἄλλο ζήτημα εἶναι καί τοῦτο. Ἐνῷ ὡμίλησε διά δεκατέσσαρας γενεάς, δέν ἐτήρησε τόν ἀριθμόν εἰς τήν τρίτην ὁμάδα. Ἀκόμη, διά ποῖον λόγον ὁ Λουκᾶς ἀνέφερεν ἄλλα ὀνόματα καί ὄχι μόνον δέν ἀνέφερεν αὐτά τά ἴδια ἀλλά καί πολύ περισσότερα. Ἐνῷ ὁ Ματθαῖος καί ὀλιγώτερα καί διάφορα, μολονότι καταλήγει καί αὐτός εἰς τόν Ἰωσήφ, ὅπου ἐσταμάτησε καί ὁ Λουκᾶς.

Βλέπετε πόση προσοχή μᾶς χρειάζεται ὄχι διά νά διελευκάνωμεν μόνον τά ζητήματα ἀλλά καί διά νά ἐπισημάνωμεν αὐτά πού πρέπει νά μᾶς ἀπασχολήσουν. Καί δέν εἶναι βεβαίως τοῦτο μικρόν, νά ἠμπορέσωμεν νά ἐπισημάνωμεν ἀμφισβητούμενα. Ἀκόμη καί τοῦτο προκαλεῖ ἀπορίαν· πῶς ἡ Ἐλισάβετ ἦτο συγγενής τῆς Μαρίας, ἐνῷ κατήγετο ἀπό τήν Λευϊτικήν φυλήν.

* * *

7. Ἀλλά διά νά μήν κατασκεπάσωμεν τήν μνήμην μας συμπλέκοντες πολλά, ἄς σταματήσωμεν τόν λόγον ἐνῷ εἶναι ἀρκετόν διά σᾶς νά δείξετε ἐνδιαφέρον καί νά μάθετε ἁπλῶς ποῖα ἀποτελοῦν ζήτημα. Ἄν ὅμως ἐπιθυμῆτε καί τήν λύσιν, καί τοῦτο παρά τούς λόγους μου ἐξαρτᾶται ἀπό σᾶς. Ἄν σᾶς ἰδῶ δηλαδή νά ἐνδιαφέρεσθε καί νά ἐπιθυμῆτε νά μάθετε, θά προσπαθήσω νά σᾶς δώσω καί τήν λύσιν.

Ἄν ὅμως χασμᾶσθε(11) καί δέν προσέχετε, θά ἀποσιωπήσω καί τά ζητήματα καί τήν λύσιν των, τηρῶν τήν ἐντολήν τοῦ Θεοῦ· διότι μᾶς λέγει, «Μή δῶτε τά ἅγια τοῖς κυσί, μηδέ ρίψητε τούς μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσθεν τῶν χοίρων, ἵνα μή καταπατήσωσι τοῖς ποσίν αὑτῶν»(Ματθ. 7, 6). Ποῖος εἶναι αὐτός πού καταπατεῖ; Αὐτός πού δέν τά θεωρεῖ πολύτιμα καί ἄξια σεβασμοῦ.

Καί ποῖος εἶναι τόσον ἄθλιος, ἐρωτᾷ, ὥστε νά μή τά θεωρῇ ἄξια σεβασμοῦ καί πολυτιμότερα ἀπό ὁ,τιδήποτε ἄλλο;

Αὐτός πού δέν τούς ἀφιερώνει μήτε τόσην ὥραν ὅσην εἰς τάς πόρνας εἰς τά σατανικά θέατρα. Ἐκεῖ οἱ περισσότεροι περνοῦν καί ὁλόκληρον τήν ἡμέραν των καί παραμελοῦν πολλά οἰκογενειακά ζητήματα, διά τήν ἄκαιρον αὐτήν ἀπασχόλησιν, διατηροῦν προσεκτικά ὅ,τι ἀκούουν, μολονότι ἡ διατήρησις αὐτή βλάπτει τήν ψυχήν των. Ἐνῷ ἐδῶ πού ὁμιλεῖ ὁ Θεός, δέν κάμνουν ὑπομονήν νά παραμείνουν οὔτε δι' ὀλίγον χρόνον.

Διά τοῦτο δέν ἔχομεν καμμίαν σχέσιν μέ τόν οὐρανόν ἀλλά ἡ πολιτεία μας περιορίζεται μόνον εἰς τούς λόγους. Μολονότι δι' αὐτό ὁ Θεός μᾶς ἔχει ἀπειλήσει καί μέ τήν γέενναν, ὄχι βέβαια διά νά μᾶς ρίψῃ εἰς αὐτήν ἀλλά νά μᾶς πείσῃ νά διαφύγωμεν τήν βαρεῖαν αὐτήν τυραννίαν. Ἡμεῖς ὅμως πράττομεν τό ἀντίθετον καί καθημερινῶς ἀκολουθοῦμεν τρέχοντες τόν δρόμον πού ὁδηγεῖ πρός τά ἐκεῖ· καί ἐνῷ ὁ Θεός μᾶς προστάζει ὄχι μόνον νά ἀκούωμεν ἀλλά καί νά ἐκτελοῦμεν τούς λόγους του, δέν θέλομεν μήτε νά ἀκούσωμεν.

Πότε λοιπόν, εἰπέ μου, θά ἐκτελέσωμεν τάς ἐντολάς καί θά τάς κάμωμεν πράξεις, ὅταν δέν ἔχωμεν ὑπομονήν μήτε τούς λόγους νά ἀκούσωμεν, μέ τούς ὁποίους διατυπώνονται, ἀλλά θυμώνομεν καί ἀγανακτοῦμεν μέ τήν ἐδῶ παραμονήν μας, μολονότι εἶναι ἐξαιρετικά σύντομος; Ἔπειτα, ὅταν ἡμεῖς ὁμιλοῦμεν διά πράγματα ἀδιάφορα, ἄν ἰδοῦμεν ὅτι οἱ συνομιληταί μας δέν μᾶς προσέχουν, θεωροῦμεν τό πρᾶγμα ὡς περιφρόνησιν.

Νομίζομεν ὅμως ὅτι ὀ Θεός δέν θυμώνει, ὅταν αὐτός μᾶς ὁμιλῇ διά τόσον σοβαρά πράγματα καί ἡμεῖς περιφρονοῦμεν τούς λόγους του καί βλέπομεν ἀλλοῦ; Ἀλλ' ὅποιος ἔχει γηράσει καί ἐπισκεφθῆ πολλάς χώρας, μπορεί καί τόν ἀριθμόν τῶν σταδίων(12) καί τήν θέσιν τῶν πόλεων καί τά σχήματα καί τούς λιμένας καί τάς ἀγοράς νά μᾶς ἀναφέρῃ μέ κάθε ἀκρίβειαν· ἡμεῖς ὅμως δέν γνωρίζομεν οὔτε πόσον ἀπέχομεν ἀπό τήν οὐρανίαν πόλιν.

Διότι βεβαίως θά ἐνδιαφερόμεθα νά βραχύνωμεν τήν ἀπόστασιν, ἄν ἐγνωρίζαμεν τό μῆκος της. Ἡ πόλις ἐκείνη δηλονότι δέν ἀπέχει ἀπό ἡμᾶς ὅσον ὁ οὐρανός ἀπό τήν γῆν ἀλλά καί πολύ περισσότερον, ἄν ἐπιδείξωμεν ἀδιαφορίαν· ἐνῷ, ἀντίθετα, ἄν δείξωμεν ἐνδιαφέρον, θά φθάσωμεν ἀκαριαῖα εἰς τάς πύλας της. Διότι δέν καθωρίσθησαν αἱ ἀποστάσεις αὐταί ἀπό τό μάκρος τῶν πόλεων ἀλλά ἀπό τήν διάθεσιν τῆς συμπεριφορᾶς.

* * *

8. Σύ, Κύριε, γνωρίζεις μέ ἀκρίβειαν ὅλα τά βιοτικά πράγματα καί τά νέα καί τά ἀρχαῖα καί τά παλαιά καί ἠμπορεῖς καί τούς ἄρχοντας νά ἀριθμῇς ὑπό τούς ὁποίους ἐξεστράτευσες κατά τό παρελθόν, τόν ἀγωνοθέτην, τούς θαλλοφόρους(13), τούς στρατηγούς, πού δέν σέ ὠφελοῦν καθόλου. Ποῖος ὅμως ἄρχων ἔχει γίνει εἰς τήν πόλιν αὐτήν, ποῖος πρῶτος καί δεύτερος καί τρίτος καί πόσον χρόνον ὁ καθείς καί ποῖα τά ἔργα καί τά κατορθώματά του δέν τά ἐφαντάσθης οὔτε εἰς τά ὄνειρά σου.

Ἀλλά καί διά τούς νόμους ἐπίσης πού ἰσχύουν εἰς τήν πόλιν αὐτήν, δέν ἔχεις ὑπομονήν νά ἀκούσῃς καί νά προσέξῃς οὔτε καί τούς λόγους ἄλλων. Πῶς λοιπόν ἔχεις τήν προσδοκίαν ὅτι θά ἐπιτύχῃς τά ἐπηγγελμένα ἀγαθά, ἄν δέν προσέχῃς οὔτε εἰς τούς λόγους; Ἀλλ' ὅμως ἄν δέν τό ἐπράξαμεν αὐτό εἴς τό παρελθόν, ἄς τό πράξωμεν τοὐλάχιστον τώρα. Διότι βεβαίως πρόκειται νά εἰσέλθωμεν, ἄν ἐπιτρέψῃ ὁ Θεός, εἰς μίαν πόλιν χρυσῆν καί ἀπό κάθε χρυσόν πολυτιμοτέραν. Ἄς γνωρίσωμεν λοιπόν τά θεμέλιά της, τάς πύλας της πού εἶναι ἀπό σάπφειρον καί μαργαριτάρια· ὁδηγόν ἄριστον ἔχομεν τόν Ματθαῖον.

Εἰσερχόμεθα λοιπόν τώρα ἀπό τήν πύλην πού μᾶς ἀνοίγει καί ἔχομεν ἀνάγκην ἀπό βίαν πολλήν. Διότι ἄν παρατηρήσῃ· κάποιον νά μή προσέχῃ, τόν ἐκδιώκει ἀπό τήν πόλιν. Διότι ἡ πόλις ἔχει χαρακτήρα βασιλικώτατον καί περίλαμπρον καί δέν εἶναι ὅπως αἱ ἰδικαί μας χωρισμένη εἰς ἀγοράν καί ἀνάκτορα, ἀλλά ἐκεῖ ὅλα εἶναι ἀνάκτορα.

Ἄς ἀνοίξωμεν λοιπόν διάπλατα τάς πύλας τῆς διανοίας μας, ἄς ἀνοίξωμεν τήν ἀκοήν καί μέ πολλήν φρίκην, καθώς πρόκειται νά πατήσωμεν τά πρόθυρά της, ἄς προσκυνήσωμεν τόν βασιλέα της, ἐπειδή τό πρῶτον ἀντίκρυσμα διά μιᾶς ἠμπορεῖ νά καταπλήξῃ τόν θεατήν.

Τώρα βεβαίως εἶναι κλεισταί δι' ἡμᾶς αἱ πύλαι. Ὅταν ὅμως τάς ἰδοῦμεν νά ἀνοίγωνται—τοῦτο σημαίνει ἡ λύσις τῶν ἀποριῶν—τότε θά ἀντικρύσωμεν μέσα πολλήν λάμψιν. Διότι καθοδηγούμενος ἀπό τούς ὀφθαλμούς τοῦ πνεύματος ὁ τελώνης αὐτός, ὑπόσχεται νά σοῦ δείξῃ τά πάντα· ποῦ κάθεται ὁ βασιλεύς, ποῖοι παραστέκονται εἰς αὐτόν ἀπό τά στρατεύματα τοῦ οὐρανοῦ, ποῦ εἶναι οἱ ἄγγελοι καί ποῦ οἱ ἀρχάγγελοι, ποῖος τόπος ἔχει ὁρισθῆ διά τούς νέους πολίτας μέσα εἰς τήν πόλιν αὐτήν, ποῖος δρόμος ὁδηγεῖ εἰς αὐτήν, τί κλῆρον ἔλαβαν ἐκεῖ οἱ πρῶτοι πολίται της καί οἱ ἔπειτα ἀπό αὐτούς καί οἱ ἔπειτα ἀπό τούτους, πόσαι εἶναι αἱ τάξεις τοῦ λαοῦ ἐκείνου καί τῆς βουλῆς καί πόσαι αἱ διαφοραί τῶν ἀξιωμάτων.

Ἄς μή εἰσέλθωμεν μέ θόρυβον καί ἀταξίαν ἀλλά μέ σιγήν μυστικήν. Ἄν μέσα εἰς τό θέατρον γίνεται πολλή σιωπή καί τότε διαβάζωνται τά διατάγματα τοῦ βασιλέως, πολύ περισσότερον πρέπει νά ἔχωμεν ὅλοι συστολήν μέσα εἰς αὐτήν τήν πόλιν καί νά στεκώμεθα μέ ὀρθίας τάς ψυχάς καί τάς ἀκοάς. Διότι πρόκειται νά διαβασθοῦν ὄχι κάποιου ἐπιγείου ἄρχοντος ἀλλά τά διατάγματα τοῦ κυρίου τῶν ἀγγέλων.

Ἄν ἔτσι προετοιμάσωμεν τούς ἑαυτούς μας, θά μᾶς ὁδηγήσῃ μέ ἀκρίβειαν μεγάλην ἡ ἰδία ἡ χάρις τοῦ πνεύματος, εἰς αὐτόν τόν βασιλικόν θρόνον θά φθάσωμεν καί θά ἐπιτύχωμεν ὅλα τά ἀγαθά μέ τήν χάριν καί τήν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ. Εἰς αὐτόν ἀνήκει ἡ δόξα καί ἡ δύναμις μαζί μέ τόν πατέρα καί τό ἅγιον Πνεῦμα τώρα καί πάντοτε καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων.

Ἀμήν.

--------------------------------------------------------------------------

Σχόλια
1. Ἀρχαία ἑλληνική παροιμιακή ἔκφρασις, ἡ ὁποία ἐλέγετο διά δεύτεραν ἀπόπειραν νά ἐπιτευχθῇ κάτι μετά τήν ἀποτυχίαν τῆς πρώτης. Τήν ἀναφέρουν διάφοροι ἀρχαῖοι Ἕλληνες συγγραφεῖς (Πλάτων, Ἀριστοτέλης κ.ἄ.).

2. Ἐννοεῖται ἐδῶ ἡ ἀχλύς ( = γνόφος) μέσα εἰς τήν ὁποίαν ἐκδηλώνεται ἡ παρουσία τοῦ Θεοῦ. Ἡ λέξις γνόφος εἶναι, δίπλα εἰς τήν ἔννοιαν τοῦ φωτός, βασική θεολογική ἔννοια ἰδίως τῆς μυστικῆς θεολογίας (βλέπε τήν λέξιν γνόφος εἰς Χριστ.. καί Θρησκ. Ἐγκυκλοπαιδείαν).

3. Ὁ συλλογισμός αὐτός, ὅπως ἀναπτύσσεται ἐδῶ, νομίζουν πολλοί ὅτι γίνεται αἰτία δυσκολιῶν, σημειώνεται εἰς τήν ἔκδοσιν Migne.

4. Ὁ Πλάτων (427-347) χαρακτηρίζεται ὡς «ὁ πνευματικός ἀρχηγέτης τῶν αἰώνων». Μεταξύ ἄλλων ἐπιβλητικόν σύγγραμμα τῆς ἀκμῆς του ἀποτελεῖ ἡ «Πολιτεία» του, ὅπου σχεδιάζει τό καλύτερον κατά τήν γνώμην του πολίτευμα. Πρόκειται περί γενναίου πνευματικοῦ κατορθώματος.

5. Ὁ Ζήνων (334 - 262) εἶναι ὁ γνωστός ἱδρυτής τῆς στωϊκῆς φιλοσοφίας ἀπό τό Κίτιον τῆς Κύπρου. Ἔγραψε καί αὐτός περί Πολιτείας. Εἰς τό βιβλίον αὐτό καταργεῖ τά κρατικά σύνορα καί θέλει καί ὅλους τούς ἀνθρώπους νά τούς λογαριάζωμεν διά συνδημότας καί συμπολίτας μας καί μία ζωή καί ὀργάνωσις νά ὑπάρχῃ, ὅπως λέγει ὁ Πλούταρχος.

6. Ὁμιλεῖ βεβαίως ὁ Πλάτων περί «ὑπερουρανίου τόπου» εἰς τόν Φαῖδρον (247c), ὅπου τοποθετεῖ τάς ἰδέας, τά ἀθάνατα πρότυπα τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου, τήν Πολιτείαν του ὅμως ἤθελε διακαῶς νά ἐφαρμόσῃ εἰς τήν γῆν, πρᾶγμα πού μέ ἐπιμονήν ἐπεδίωξεν.

7. Τό δημόσιον καθίδρυμα εἰς τάς ἀρχαίας Ἀθήνας, ὅπου ἐσιτίζοντο δωρεάν oἱ καθ' οἱονδήποτε τρόπον εὐεργετήσαντες. Εἶναι γνωστόν ἀπό τήν Ἀπολογίαν τοῦ Σωκράτους ὅτι αὐτήν τήν δωρεάν εἰς τό Πρυτανεῖον σίτισιν ἐζήτησεν ὁ δαιμόνιος φιλόσοφος τῶν Ἀθηνῶν ἀντί ἄλλης ποινῆς κατά τήν περίφημον δίκην του, διότι εἶχε προσφέρει μεγίστην ὑπηρεσίαν εἰς τήν πατρίδα του διατηρῶν αὐτήν εἰς πνευματικήν ἐγρήγορσιν», ὡς ἐπίστευεν ὄχι ἄδικα.

8. Δίπλα εἰς τάς συγγραφάς περί πολιτείας πού ἀνεφέρθησαν, αἱ ὁποῖαι ἐπροξένησαν μεγίστην ἐντύπωσιν εἰς τήν ψυχήν τοῦ ἱ. Χρυσοστόμου, φιλοδοξεί μέ τήν σειράν αὐτήν τῶν ὁμιλιῶν του νά συγκροτήσῃ καί ὁ ἴδιος τήν ἰδικήν του πολιτείαν, ποῦ θά εἶναι ἡ μόνη ἀληθής ὡς πολιτεία τοῦ Χριστοῦ. Ἡ διατύπωση ἐνθυμίζει τό περίφημον ἔργον τοῦ μεγάλου δυτικοῦ θεολόγου Αὐγουστίνου. De Civitate Dei.

9. Ὁ ἱ. Χρυσόστομος συνιστᾶ νά διαβάζουν oἱ ἀκροαταί του εἰς τό σπίτι τήν περικοπήν περί ἦς θά ὡμιλοῦσε. Τοῦτο μαρτυρεῖ ὅτι τό ἀκροατήριόν του ἦτο ἀρκετά καλλιεργημένον καί συνειδητόν.

10. Σύζυγος τοῦ Χετταίου στρατηγοῦ Οὐρίου ἦτο ἡ Βηθσαβεέ (Β' Βασ. κεφ. 11). Τά περί τῆς Θάμαρ, νύμφης τοῦ Ἰούδα, υἱοῦ Ἰακώβ, ἀνάγνωσε εἰς Γένεσιν, κεφ. 38. Ἡ ἱστορία τῆς πόρνης Ραάβ ἀπό τήν Ἱεριχώ δεχθείσης τούς κατασκόπους τοῦ Ἰησοῦ τοῦ Ναυῆ καί τιμωμένης ἀπό τούς Ἐβραίους διά τόν λόγον αὐτόν. Ἡ συγκινητική περίπτωσις τῆς Ρούθ περιέχεται εἰς τό ἀφιερωμένον εἰς αὐτήν βιβλίον τῆς Π.Δ.

11. Πρωτότυπος ἀληθινά τρόπος, διά νά κερδίσῃ ἕνας ρήτωρ τήν εὔνοιαν τοῦ ἀκροατηρίου του, τήν ὁποίαν ὅλοι προσπαθοῦν νά ἐπιτύχουν ἀλλά διά φιλοφρονήσεων μᾶλλον.

12. Μέτρον μήκους εἰς τήν ἀρχαίαν Ἑλλάδα συγκείμενον ἀπό 186 μέτρα περίπου. Το μήκος του ἐποίκιλλε κατά πόλιν ἀναλόγως πρός τό μήκος τοῦ ποδός.

13. Θαλλοφόροι, γέροντες φέροντες κλάδους ἐλαίας καί μάλιστα κατά τήν ἑορτήν τῶν Παναθηναίων. Τιμή δηλοῦσα ὅτι τό κάλλος δέν εἶναι ἄσχετον ἀπό τήν γεροντικήν ἡλικίαν.

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
πηγή: Ι. Χρυσοστόμου έργα, τόμος 9, Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιον Α΄ (ομιλίαι Α΄-Κ΄),  Πατερικαί εκδόσεις "Γρηγόριος ο Παλαμάς", Θεσ/νίκη 1978. 
Εισαγωγή-κείμενο-μετάφρασις-σχόλια: Ιγνάτιος Σακαλής, Νικόλαος Τσίκης