Όσιος Θεόληπτος Φιλαδελφείας: "Σύντομη βιογραφία και εισαγωγικά σχόλια"

Σύντομη βιογραφία:  Ὁ Θεόληπτος, ὁ πραγματικά μεγάλος φωστήρας τῆς Φιλαδελφείας, ἤκμασε στά χρόνια τοῦ Ἀνδρονίκου Β' τοῦ Παλαιολόγου, γύρω στό 1325. Ἔζησε πρῶτα στό Ἅγιον ’Όρος τόν ἀναχωρητικό βίο, καί ἀπό ἐκεῖ ἀνέλαβε ὡς προκαθήμενος τή Μητρόπολη Φιλαδελφείας. Ἔγινε καθοδηγητής τοῦ ἁγίου Γρηγορίου ἀρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης (τόν Παλαμᾶ) καί μυσταγωγός του στά ἄριστα μαθήματα. Τόν μυσταγώγησε στήν ἱερή νήψη καί τή νοερά προσευχή, ἐνῶ ἀκόμη ἧταν κοσμικός, ὅπως ἀναφέρεται στό βίο αὐτοῦ τοῦ Γρηγορίου πού ἔγραψε ὁ πατριάρχης Φιλόθεος. 

Ὁ παρών λόγος πού φιλοπονήθηκε ἀπό αὐτόν, ἀποτελεῖ ἄριστη παρουσίαση καί ἀκριβή κανόνα τῆς μελέτης πού ἐνεργεῖται ἐσωτερικά στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ. Τά ἀκόλουθα κεφάλαιά του ἔχουν συντεθεῖ ἄριστα μέ θεῖα νοήματα καί καθαρότητα διατυπώσεως. Ὅλα αὐτά ἔχουν ἐνταχθεῖ ἐδῶ μέ τά λοιπά, γιατί εἶναι χρήσιμα ὅσο τίποτε ἄλλο καί ἀξιόλογα γιά ὅσους ἐπιζητοῦν μέ ζῆλο ν’ ἀποκτήσουν σέ σύντομη ἐπιτομή τό θεόσοφο μάθημα τῆς πνευματικῆς φιλοσοφίας. 

 

Εἰσαγωγικά σχόλια: Ὁ διάσημος διδάσκαλος τῆς νοερᾶς προσευχῆς Θεόληπτος καί ἐξακριβωμένα διδάσκαλος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, φέρεται ὅτι γεννήθηκε τό 1250 καί ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ τό 1324-26. Διετέλεσε ἔγγαμος ἱεροδιάκονος, ἀλλά ἀπό συμφώνου διεζεύχθη γιά νά ἐπιδοθεῖ στούς ἀνθενωτικούς ἀγώνες κατά τήν ἑνωτική σύνοδο τῆς Λυών. Μετέβη στόν Ἄθω καί ἐμόνασε στούς κύκλους τῶν ἡσυχαστῶν, ἀπό τούς ὁποίους διδάχθηκε τήν νοερά προσευχή καί νήψη. 

Ἀργότερα ἀνεχώρησε γιά τήν Κωνσταντινούπολη γιά νά πολεμήσει τήν ἑνωτική πολιτική τοῦ Μιχαήλ Παλαιολόγου καί γιά τή δράση του θεωρήθηκε ὡς 'Ομολογητής, ἀφοῦ ὑπέστη βασανισμούς καί εἱρκτή ἀπό τόν αὐτοκράτορα. Μετά τό θάνατο τοῦ Μιχαήλ Η' ἐλευθερώθηκε καί ἐτιμᾶτο ἀπό τόν λαό γιά τόν ἀσκητικό βίο καί τήν ὀρθοδοξία του. 

Κατά τό 1284 ἡ πατριαρχική σύνοδος τόν ἐξέλεξε μητροπολίτη Φιλαδελφείας, ὅπου ἀνέπτυξε σημαντική δράση, ἀλλ’ ἀργότερα, γιά λόγους ἐκκλησιαστικούς, περιορίστηκε στήν ἐπαρχία του. Ἔγραψε διάφορες πραγματεῖες, πού μένουν ἀνέκδοτες καί θεωρεῖται ὅτι ἄσκησε ἀποφασιστικήν ἐπίδραση στήν πνευματικήν ἀναγέννηση τῆς ἐποχῆς, πού ἐπισφραγίστηκε μέ τόν ἅγιο Γρηγόριο τόν Παλαμᾶ στή μυστική θεολογία καί μέ τό ὄνομα τοῦ Νικολάου Καβάσιλα στή λειτουργική ζωή. 

Οἱ ἅγιοι ἀνθολόγοι τῆς Φιλοκαλίας, φαίνεται ὅτι δέν βρῆκαν ἄλλα ἔργα τοῦ ὁσίου Θεολήπτου, πλήν ἑνός «Λόγου περί μοναδικοῦ ἐπαγγέλματος» καί ἐννέα Κεφάλαια μέ τόν ἴδιο τίτλο, τά ὁποῖα καί παρέθεσαν. Ἀπό τήν ἀνάκριση τῶν χρονολογιῶν, προκύπτει ὅτι ὑπήρξεν ὄντως διδάσκαλος τῆς νηπτικῆς καί ἀσκητικῆς ἀγωγῆς τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, πρό τῆς μονάσεώς του, δηλαδή πρό τῆς ἡλικίας τῶν εἴκοσι ἐτῶν, πού ἀνεχώρησε γιά τό ἅγιον Ὄρος. Γιατί ὁ μέν θεῖος Γρηγόριος ἀπό τό 1321 μέχρι τό 1340 παρέμενε συνεχῶς στόν Ἄθω, πλήν δύο βραχυτάτων ταξειδίων πού ἔκανε στήν Κωνσταντινούπολη, χάρη τῶν μοναζουσῶν κατά σάρκα ἀδελφῶν του, ὁ δέ ὅσιος Θεόληπτος δέν ἐπανῆλθε ποτέ στό ἅγιον Ὄρος.

Τά μικρά αὐτά ἔργα ἀπηχοῦν τήν παράδοση τῶν ἡσυχαστῶν, στίς κοινότητες τῶν ὁποίων ἐθήτευσεν ὁ Θεόληπτος περίπου μιά δεκαετία. Καί στίς γενικές γραμμές, ἀλλά καί στίς λεπτομέρειες, θυμίζουν δέκατο τέταρτον ἡσυχαστικόν αἰῶνα, ὅπου ἐξαίρεται ἡ ἐργασία τῆς νοερᾶς προσευχῆς, τῆς νήψεως, τῆς ἀσκητικῆς παραδοσιακῆς ἀγωγῆς καί τῶν καρπῶν τῆς ἱερᾶς ἡσυχίας.

Σοβαρός ἐρευνητής τοῦ βίου καί τοῦ ἔργου τοῦ ὁσίου Νικηφόρου μονάζοντος, θέλει τόν Θεόληπτον μαθητήν του. Οἱ δύο ἄνδρες ἦσαν βεβαίως σύγχρονοι καί κοινωνοί τῶν δεσμῶν καί τῆς φυλακῆς, γιά τήν ἀντίθεσή τους στήν ψευδένωση τῶν Ἐκκλησιῶν, ἀλλά στά γραπτά τοῦ Θεολήπτου οὔτε κἄν μνεία ἁπλή γίνεται τῆς ψυχοσωματικῆς μεθόδου, τῆς ὁποίας ἐπινοητής καί διδάσκαλος εἶναι ὁ Μονάζων Νικηφόρος.

Ἡ διδαχή τοῦ Θεολήπτου, καθαρῶς ἐμπειρική, δέν παρουσιάζει καμμία πρωτοτυπία πλήν τῆς ἰδιοτυπίας της, ἐνῶ ἀποτελεῖ ἀπλανή κανόνα ὀρθοδόξου πνευματικῆς πορείας, τή βάση τῆς ὁποίας κατέχει ἡ νοερά προσευχή, ἡ νήψη καί γενικά ἡ ἐπίπονη ἀσκητική ἀγωγή. Καί εἶναι περίεργο —ἄς γραφεῖ αὐτό ἀκαδημαϊκῶς— πῶς ἡ ἐπί εἰκοσαετίαν μαθήτρια τοῦ Θεολήπτου, «βασίλισσα» Εἰρήνη Εὐλογία Χούμναινα Παλαιολογίνα, κατά ἕνα τρόπον ἀντινομικόν, ἔγινε ἡ πιό ἐμπαθής ἀντίπαλος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ, κατά τίς γνωστές ἔριδες τοῦ 14ου αἰῶνος! Ἐκτός ἄν, μή διαφωνοῦσα γιά ὅσα ἀναφέρονται στήν νοερά προσευχή, ἀντετίθετο, ὅπως ὁ προστατευόμενός της Ἀκίνδυνος, στό δογματικό ζήτημα τῆς διακρίσεως Οὐσίας καί Ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ. 

-------------------------------------------------------------- 

(πηγή: Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μεταφρ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, δ΄τόμος, σελ. 142-144).