Ιωάννου Σ. Ρωμανίδου: Το Προπατορικόν Αμάρτημα - Κεφάλαιον Γ΄: Ο Σατανάς (γ. Ο σατανάς και η πτώσις)

Εν τω διαβόλω αλήθεια δεν υπάρχει. Ουτος είναι αυτή αύτη η πηγή παντός ψεύδους. "Απ' αρχής ο διάβολος αμαρτάνει" και παρασύρει την ανθρωπότητα εις την αμαρτίαν. Ο σατανάς δεν είναι απλώς αρνητική έννοια του κακού αλλά, τουναντίον, θετική δύναμις. Έχει ελευθέραν βούλησιν, "νοήματα", και "μεθοδείας". Είναι μία προσωπική δύναμις με την ικανότητα ακόμη προ της αναστάσεως να εννοήσει ότι ο Χριστός είναι Υιός του Θεού. Έχει υπό την εξουσίαν του ολοκλήρους λεγεώνας δαιμόνων και αοράτων δυνάμεων, μεταξύ των οποίων τινες είναι των άλλων πονηρότεραι. Ο διάβολος και η στρατιά των δαιμόνων έχουν ιδίας διδασκαλίας. Ούτως υπάρχει "σοφία δαιμονιώδης" και "σοφία των αρχόντων του αιώνος τούτου". Οι δαίμονες γνωρίζουν ότι υπάρχει εις Θεός, και από τας κατ' αυτών επιθέσεις του Χριστού αντιλαμβάνονται την θεότητα Αυτού. Γνωρίζουν τους πραγματικούς οπαδούς του Χριστού. Αλλά και οι Χριστιανοί γνωρίζουν "τα νοήματα" του διαβόλου. Και την σταύρωσιν του Χριστού υπεκίνησαν οι δαίμονες. Δεν γνωρίζουν όμως την σοφία του Θεού, διότι άλλως δεν θα εσταύρωναν Αυτόν. Όπως ο Θεός ούτω και ο σατανάς έχει υιούς και πιστούς οπαδούς.  

Η χαρακτηρίζουσα την μεταυγουστίνειον δυτικήν θεολογίαν άποψις, ότι ο σατανάς είναι όργανον θείας οργής ή ότι η παρούσα δύναμις και ενέργεια του διαβόλου είναι μόνον φαινομενική, ίσταται άκρως αντίθετος προς τας βιβλικάς και πατερικάς μαρτυρίας. Εις την σκέψιν των πρώτων Χριστιανών ο σατανάς εξακολουθεί να παραμένει σφοδρός πολέμιος του Θεού. Ο διάβολος ως παράσιτόν τι καθυπέταξε την κτίσιν υπό τον θάνατον και την φθοράν. "Εκείνος ανθρωποκτόνος ην απ' αρχής". Ούτω δια μέσου του φόβου, ον είχον οι άνθρωποι δια τον θάνατον, ο διάβολος απέβη ο έχων το κράτος αυτού, και δια του φόβου τούτου παρέσυρε τον κόσμον εις την αμαρτίαν. "Εβασίλευσε", δηλαδή, "η αμαρτία εν τω θανάτω", διότι "το κέντρον... του θανάτου η αμαρτία". "Φόβος ουκ έστιν εν τη αγάπη, αλλ' η τελεία αγάπη έξω βάλλει τον φόβον, ότι ο φόβος κόλασιν έχει. ο δε φοβούμενος ου τετελείωται εν τη αγάπη". 

Ένεκα των εκ του θανάτου πηγαζουσών αμαρτιών "ο κόσμος όλος εν τω πονηρώ κείται", αφού δε ο σατανάς δια του ψεύδους και του φόβου υποκινεί κατά διαφόρους βαθμούς την αμαρτίαν, είναι ούτος τρόπον τινά προσωρινώς ο θεός ή ο άρχων του αιώνος ή του κόσμου τούτου. Τούτο δεν σημαίνει, ως ισχυρίζεται ο διάβολος, ότι εδόθη αυτώ άπασα η εξουσία επί των βασιλειών της γης, διότι ο Θεός δεν έπαυσε ποτέ μεριμνών δια τον κόσμον, και δια νόμων, προφητών και εκλεκτών αρχόντων οδηγών και παιδεύων τους ανθρώπους. "Ει δυνατόν αυτοίς (τοις δαιμονίοις), πάντως αν και τον ουρανόν συνάμα τη λοιπή ποιήσει καθείλκυσαν. νυν δε τούτο μεν πράττουσιν ουδαμώς. αδυνατούσι γαρ". "Ο μέντοι γε Θεός και πατήρ και κτίστης των όλων ουκ εγκατέλιπε την ανθρωπότητα, αλλά έδωκε νόμον και έπεμψε προφήτας αγίους προς το καταγγείλαι και διδάξαι το γένος των ανθρώπων εις το ένα έκαστον ημών ανανήψαι και επιγνώναι ότι εις εστιν Θεός". 

Παρά την του Κυρίου και του βεβαπτισμένου νίκην επί του σατανά, δύναται το πονηρόν τούτο πνεύμα να πληρώσει την καρδίαν τινός "ψεύσασθαι το Πνεύμα το Άγιον". Επίσης "ο Θεός του αιώνος τούτου" τυφλοί "τα νοήματα των απίστων εις το μη αυγάσαι αυτοίς τον φωτισμόν του Ευαγγελίου της δόξης του Χριστού". "Όπερ γαρ ουκ ηδυνήθησαν οι ανθρώπειοι νόμοι πράξαι, ταύτα ο λόγος θείον ων (ή: τούτο ο λόγος θείον αν) ειργάσατο, ει μη οι φαύλοι δαίμονες κατεσκέδασαν πολλά ψεύδη και άθεα κατηγορήματα, σύμμαχον λαβόντες την εν εκάστω κακήν προς πάντα και ποκίλην φύσει επιθυμίαν, ων ουδέν πρόσεστιν ημίν". Μετά καταπληκτικής ειλικρινείας ο πρώην πλατωνικός Ιουστίνος γράφει: "Προλέγομεν γαρ υμίν φυλάξασθαι, μη οι προδιαβεβλημένοι υφ' ημών δαίμονες εξαπατήσωσιν υμάς και αποτρέψωσι του όλως εντυχείν και συνείναι τα λεγόμενα". "Φοβούμαι δε", γράφει ο Παύλος, "μήπως ως ο όφις Εύαν εξηπάτησεν εν τη πανουργία αυτού, ούτω φθαρεί τα νοήματα υμών από της απλότητος της εις τον Χριστόν". Ο διάβολος επιμόνως και δια παντός αθεμίτου μέσου προσπαθεί να υποδουλώσει τους ανθρώπους. Προς τον σκοπόν αυτόν έχει ικανά ισχυρά και δόλια μέσα απάτης. Αλλοίμονον εις το ανθρώπινο γένος, εάν ο Θεός είχε τοιούτους υπηρέτας της οργής Του. Τότε πράγματι ο μόνος δυνατός τρόπος σωτηρίας θα ήτο ο απόλυτος προορισμός. 

Ο Αθηναγόρας και ο Ιουστίνος γράφουν ότι ο Θεός "την μεν των ανθρώπων και των υπό τον ουρανόν πρόνοιαν αγγέλοις, ους επί τούτοις έταξε, παρέδωκεν, Οι δ' άγγελοι, παραβάντες τήνδε την τάξιν, γυναικών μίξεσιν ηττήθησαν και παίδας ετέκνωσαν οι εισιν οι λεγόμενοι δαίμονες". "Αι των γιγάντων ψυχαί οι περί τον κόσμον εισί πλανώμενοι δαίμονες". "Και προσέτι λοιπόν το ανθρώπειον γένος εαυτοίς εδούλωσαν... και πάσαν κακίαν έσπειραν". "Πείσθεντες τοίνυν οι άνθρωποι τω ηπατικότι δαίμονι, και Θεού παρακούσαι τολμήσαντες, εξήλθον του παραδείσου...". "... Ο διάβολος εγένετο η αιτία αποστασίας εαυτού και των άλλων". "Ο άνθρωπος... παρήκουσε τον Θεόν απατηθείς υπό του αγγέλου, ο οποίος ένεκα των πολλών δώρων του Θεού προς τον άνθρωπον , εζήλωσεν και εβάσκανεν αυτόν, ούτω καταστρέψας εαυτόν και πείσας τον άνθρωπον να αμαρτήσει  δια της παρακοής των εντολών του Θεού... Ούτω ο διάβολος δια του ψεύδους... εγένετο η αιτία της εξώσεως  του ανθρώπου εκ του παραδείσου".

Εκ των ανωτέρω καταφαίνεται, ότι εις την σκέψιν των υπό εξέτασιν Πατέρων και συγγραφέων επικρατεί η βιβλική γνώμη, ότι ο σατανάς είναι ο πρωταίτιος της παραβάσεως, της αμαρτίας, και του θανάτου. Υπάρχουν βεβαίως, ορισμέναι διαφοραί διατυπώσεως, αίτινες όμως ουδόλως θίγουν την ουσίαν της βιβλικής διδασκαλίας περί της συμβολής του διαβόλου εις την πτώσιν του ανθρωπίνου γένους. Ούτω δύνανται ο τε Ιουστίνος και ο Αθηναγόρας να ομιλούν εναλλάξ περί της μίξεως των αγγέλων μετά των γυναικών της γης, δεικνυόντες τοιουτοτρόπως ότι οι δαίμονες ενήργουν την συνέχειαν της πτώσεως και εις τους μετά τον Αδάμ ανθρώπους, ως εάν μη είχον πέσει αυτομάτως μετά των πρωτοπλάστων, ή περί της υπό του όφεως παραπλανήσεως του Αδάμ, ή περί απάτης της Εύας. Ο Απόστολος Παύλος ομιλεί περί παραπτώματος του ενός Αδάμ και συνάμα γράφει ότι "Αδάμ ουκ ηπατήθη, η δε γυνή απατηθείσα εν παραβάσει γέγονε".

Ο σωματικός θάνατος δεν επεκράτησεν αμέσως μετά την παράβασιν. Τουναντίον, κατά την Αγίαν Γραφήν οι πρωτόπλαστοι έζησαν πολλά έτη μετά την παρακοή. Πρώτον "δι' ενός ανθρώπου η αμαρτία εις τον κόσμον εισήλθε και δια της αμαρτίας" ο πνευματικός θάνατος (στέρησις θείας χάριτος) και μετά χρονικόν τι διάστημα ο σωματικός θάνατος. Ούτω περί των πρωτοπλάστων μετά την παρακοήν ο Θεόφιλος γράφει: Οπότε ουν εθεάσατο ο σατανάς ου μόνον τον Αδάμ και την γυναίκα αυτού ζώντας, αλλά και τέκνα πεποιηκότας, εφ' ων ουκ ίσχυσεν θανατώσαι αυτούς φθόνω φερόμενος, ηνίκα εώρα τον Άβελ ευαρεστούντα τω Θεώ, ενεργήσας εις τον αδελφόν αυτού τον καλούμενον Κάιν εποίησεν αποκτείναι τον αδελφόν αυτού τον Άβελ. Και ούτως αρχή θανάτου εγένετο εις τόνδε τον κόσμον οδοιπορείν έως του δεύρο επί παν γένος ανθρώπων". Ο σατανάς θα ήθελε πολύ να θανατώσει δια μιας ολόκληρον την ανθρωπότητα, αλλά δεν δύναται, διότι ο Θεός είναι ο ζωοποιών τα πάντα. Τον θάνατον ο διάβολος επιφέρει εμμέσως μόνον δια της αμαρτίας και της δια  της κατά συνέπειαν απομακρύνσεως του ανθρώπου από του Θεού, ήτις φέρει τον θάνατον. "Ο μεν κατ' εικόνα του Θεού γεγονώς χωρισθέντος απ' αυτού του πνεύματος του δυνατωτέρου [δηλ. του Αγίου Πνεύματος] θνητός γίνεται. "Όσοι... αφίστανται κατά την γνώμην αυτών του Θεού, τούτοις τον απ' αυτού χωρισμόν επάγει. Χωρισμός δε του Θεού, θάνατος". "Τα γαρ οψώνια της αμαρτίας θάνατος". Ούτω πρέπει να νοηθεί το γεγονός ότι οι δαίμονες "θανάτου νόμους τοις ανθρώποις παραδεδώκασιν" και ούτω πρέπει να εμηνευθούν οι ισχυρισμοί του αγίου Ειρηναίου, ότι ο σατανάς είναι του θανάτου αίτιος. Ο διάβολος είναι ο πρωταίτιος της αμαρτίας, ήτις απομακρύνει τον άνθρωπον από του Θεού και κατά συνέπειαν φέρει τον θάνατον. Ο άνθρωπος κατά τας αναφερθείσας μαρτυρίας είναι θύμα της του πονηρού απάτης και συναίτιος της αμαρτίας.

Περί τῆς διώξεως τῶν ἀνθρώπων ἐκ τοῦ παραδείσου ὁ Ἰουστίνος ἀναφέρει, παραδόξως, ἐκτός τῆς παρακοῆς μίαν εἰσέτι αἰτίαν, τήν πολυθεΐαν· "...... ἐξῆλθον τοῦ παραδείσου, τοῦ μέν ὀνόματος τῶν θεῶν μεμνημένοι, μηκέτι δέ παρά Θεοῦ μή εἶναι θεούς ἑτέρους διδαχθέντες...".

Ἐκβληθέντες τοίνυν τοῦ παραδείσου, καί οἰόμενοι διά τήν παρακοήν ἐκβεβλῆσθαι μόνην, οὐ μήν εἰδότες διότι καί θεούς μή ὄντας ἐπείσθησαν εἶναι, τό τῶν θεῶν ὄνομα καί τοῖς μετά ταῦτα ἐξ αὐτῶν γενομένοις ἀνθρώποις παρέδοσαν. Αὕτη τοίνυν πρώτη περί θεῶν ψευδής φαντασία, ἀπό τοῦ ψεύστου πατρός ἀρχήν ἐσχηκυῖα. Εἰδώς τοίνυν ὁ Θεός τήν τῆς πολυθεότητος μή ἀληθῆ δόξαν, ὤσπερ τινά νόσον τῇ τῶν ἀνθρώπων ἐνοχλοῦσαν ψυχῇ, ἀνελεῖν καί ἀνατρέψαι βουλόμενος, πρῶτον μεν τῷ Μωυσῇ φανείς ἔφη πρός αὐτόν»· Έγώ εἰμι ὁ ὤν". Παρομοίως ὁ Τατιανός γράφει, ὅτι ὁ Θεός "τῆς μέν πονηρίας κωλυτής ἐγίνετο δι' ἀπαγορεύσεων, τῶν δέ μενόντων ἀγαθῶν ἐγκομιαστής. Καί ἐπειδή τινι φρονιμωτέρῳ παρά τοῦς λοιπούς ὅντι διά τό πρωτόγονον συνεξηκολούθησαν καί θεόν ἀνέδειξαν οἱ ἄνθρωποι καί ἄγγελοι τόν ἐπανιστάμενον τῷ νόμῳ τοῦ Θεοῦ". Ἡ από τοῦ ἁγίου Πνεύματος χωρισθεῖσα ψυχή "τά τέλεια καθορᾶν μή δυναμένη, ζητοῦσα  τόν Θεόν κατά πλάνην πολλούς θεούς ἀνετύπωσε τοῖς ἀντισοφιστεύουσι δαίμοσι κατακολουθοῦσα". Αἱ πονηραί ἐνέργειαι τοῦ σατανά καί τῶν δαιμόνων, λοιπόν, δέν περιορίζονται εἰς μόνην τήν ἀπάτην τῆς Εὔας. Τοὐναντίον, ἐπεκτείνονται ὑπό διαφόρους μορφάς καθ' ὅλην τήν πορείαν τῆς ἱστορίας τοῦ κόσμου. Καί μετά Χριστόν οἱ δαίμονες δέν ἔπαυσαν, ὡς νομίζει ὁ O. Cullmann, ἐνεργοῦντες ἐν ἀνθρώποις τήν πλάνην.