Άγιος Ισαάκ ο Σύρος: "Περί των τρόπων των αρετών" (Λόγος ΙΣΤ΄)

1. Η άσκησις είναι μητέρα του αγιασμού, από τον οποίο γεννάται η πρώτη γεύσις της αισθήσεως των μυστηρίων του Χριστού, που καλείται βαθμίδα της πνευματικής γνώσεως(1). Κανένας να μη πλανήση τον εαυτό του και φαντασθή ότι μπορεί να φθάση στη βαθμίδα αυτή με μαντείες. Διότι η μιασμένη ψυχή δεν ανεβαίνει στην άγια βασιλεία ούτε ενώνεται με τα πνεύματα των αγίων. Διαμόρφωσε το κάλλος της σωφροσύνης σου με δάκρυα και νηστείες μέσα στην πλήρη ησυχία. 

Θλίψις μικρή που γίνεται για τον Θεό είναι προτιμότερη από μεγάλο έργο που πραγματοποιείται χωρίς θλίψι. Διότι η εκούσια θλίψις γεννά την δοκιμή της πίστεως στην αγάπη, ενώ το έργο της αναπαύσεως προέρχεται από την νάρκωσι της συνειδήσεως.

2. Γι' αυτό οι άγιοι εδοκιμάσθηκαν μέσα στις θλίψεις για την αγάπη του Χριστού και όχι μέσα στην άνεσι. Διότι το έργο που εκτελείται χωρίς κόπο είναι η δικαιοσύνη των κοσμικών, οι οποίοι ασκούν ελεημοσύνη εξωτερικά και δεν κερδίζουν μέσα τους τίποτε. Εσύ όμως, αγωνιστή και μιμητή του πάθους του Χριστού(Β Κορ. 1, 7. Φιλ. 3, 10), αγωνίσου μέσα σου, για ν' αξιωθής να γευθής τη δόξα του. Διότι, «αν συμπάσχωμε, τότε οπωσδήποτε και θα συνδοξασθούμε»(Α΄ Κορ. 12, 26). Δεν συνδοξάζεται ο νους με τον Ιησού, αν δεν συμπάσχη το σώμα υπέρ του Χριστού. Λοιπόν αυτός που καταφρονεί την ανθρώπινη δόξα, αυτός είναι που αξιώνεται τη δόξα του Θεού και δοξάζεται το σώμα του μαζί με την ψυχή του(2). Πράγματι δόξα του σώματος είναι η υποταγή της σωφροσύνης στον Θεό, και δόξα του νου είναι η αληθινή θεωρία του Θεοΰ. Η αληθινή υποταγή είναι διπλή, με έργα και με ονειδισμούς. Όταν λοιπόν πάσχη το σώμα, τότε συμπάσχη και η καρδιά του. Αν δεν γνωρίζης τον Θεό, δεν μπορεί να κινηθή μέσα σου η αγάπη του, και δεν μπορεί ν' αγαπήσης τον Θεό, αν δεν τον ιδής. Η όρασις πάλι του Θεού προέρχεται από τη γνώσι του· διότι η θεωρία δεν προηγείται της γνώσεώς του(3).

3. Ευχή

Αξίωσε με, Κύριε, να σε γνωρίζω και να σε αγαπώ όχι με την γνώσι που προέρχεται από τον σκορπισμό του νου και την παιδεία, αλλ' αξίωσέ με ν' αποκτήσω εκείνη την γνώσι, κατά την οποία ο νους, θεωρώντας σε, δοξάζει την φύσι μέσα στην θεωρία που απομακρύνει την διάνοια από την αίσθησι του κόσμου. Αξίωσέ με να ανυψωθώ επάνω από την αυθαίρετη θέα που γεννά τις φαντασιώσεις και να σε ιδώ με την δύναμι του δεσμού του σταυρού, στο δεύτερο μέρος της σταυρώσεως του νου, που αναπαύεται ελευθερωμένος από την ενέργεια των νοημάτων, θεωρώντας σε ακατάπαυστα με τρόπο επάνω από τη φύσι. Βάλε μέσα μου πλούσια την αγάπη σου, ώστε να έλθω στον έρωτά σου ήδη από τούτον εδώ τον κόσμο. Δώσε μου την δύναμι να κατανοήσω την ταπείνωσί σου, με την οποία έζησες στον κόσμο με το κάλυμμα που εφόρεσες από τα μέλη μας δια της μεσιτεύσεως της αγίας Παρθένου, ώστε με την αδιάλειπτη και αλησμόνητη αυτή μνήμη να δεχθώ με ευχαρίστησι την ταπείνωσι της φύσεώς μου.

4. Δυο τρόποι υπάρχουν για ν' ανεβή κανείς στον σταυρό· ο ένας είναι η σταύρωσις του σώματος και ο δεύτερος η άνοδος στην θεωρία. Και ο πρώτος βέβαια προέρχεται από την απελευθέρωσι από τα πάθη, ενώ ο δεύτερος από την ενέργεια των έργων του Πνεύματος. Δεν υποτάσσεται ο νους, αν δεν υποταγή σ' αυτόν το σώμα. Η βασιλεία του νου είναι η σταύρωσις του σώματος. Και δεν υποτάσσεται ο νους στον Θεό, αν δεν υποταγή το αυτεξούσιο στην λογική.

5. Είναι δύσκολο να ανατεθούν υψηλά έργα σε κάποιον που είναι ακόμη αρχάριος και νήπιος στην ηλικία. «Αλλοίμονό σου, πόλις, που έχεις νεαρό βασιλέα»(Εκκλ. 10, 16). Όποιος υποτάξη τον εαυτό του στον Θεό, πλησιάζει να υποτάξη στον εαυτό του τα πάντα(4). Σ' αυτόν που εγνώρισε τον εαυτό του δίδεται η γνώσις των πάντων. Διότι η γνώσις εαυτού είναι πλήρωμα της γνώσεως των όλων. Με την υποταγή της ψυχής σου θα υποταγούν σε σένα τα πάντα. Όσον καιρό βασιλεύει η ταπείνωσις στην διαγωγή σου, σου είναι υποτεταγμένη η ψυχή σου και μαζί με αυτήν θα σου είναι υποτεταγμένα τα πάντα. Διότι τότε γεννάται στην καρδιά σου η από τον Θεό ειρήνη. Όσον καιρό όμως ευρίσκεσαι έξω από αυτήν, θα καταδιωχθής, όχι μόνο από τα πάθη, αλλά και από τα συναπαντήματα.

Αλήθεια, Κύριε, αν δεν ταπεινωθούμε, δεν παύεις να μας ταπεινώνεις εσύ. Η αληθινή ταπείνωσις είναι γέννημα της γνώσεως, και η αληθινή γνώσις είναι γέννημα των πειρασμών.

Σχόλια

1. Είναι η βαθμίδα της πράξεως δια των κόπων και των θλίψεων. 

2. Το σώμα συνδοξάζεται μαζί με την ψυχή· είναι το αξίωμα της συνθετικής χριστιανικής ανθρωπολογίας που ευρήκε την πλήρη κατοχύρωσή του από τους ησυχαστάς του 14ου αιώνος.

3. Φυσικά η γνώσις του Θεού στο σημείο αυτό δεν είναι νοησιαρχική, αλλά εκλαμβάνεται ως επίγνωσις και αναγνώρισις του Θεού που οδηγεί στη θέα. Η έννοια αυτή της γνώσεως διασαφηνίζεται από τα λεγόμενα στην ευχή που ακολουθεί.  

4. Κατά το πρότυπο της υποταγής των πάντων στον Υιό του Θεού, Α΄ Κορ. 15, 28.

------------------------------------------------------------------------

Μετάφραση -Σχόλια: Παναγιώτης Χρήστου
--------------------------------------------------------
πηγή: Ισαάκ του Σύρου, "Λόγοι Ασκητικοί (Α΄-ΚΣΤ΄), Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς», Θεσσαλονίκη 2009.