Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου: Υπόμνημα εις το κατά Ματθαίον (ομιλία ζ΄)

Ομιλία ζ΄

Ματθ. 2, 4-10

"Και συναγαγών πάντας τους αρχιερείς και γραμματείς του λαού, επυνθάνετο παρ' αυτών, που ο Χριστός γεννάται. Οι δε είπαν αυτώ. εν Βηθλεέμ της Ιουδαίας".

Και αφού συγκέντρωσε όλους τους αρχιερείς και τους γραμματείς του λαού, ρωτούσε να μάθει απ' αυτούς, που ο Χριστός γεννάται (σύμφωνα με την Γραφή). Αυτοί δε του είπαν, "Στην Βηθλεέμ της Ιουδαίας".

1. Είδες ότι όλα γίνονται δια να ελεγχθούν οι Ιουδαίοι; Εφ' όσον δεν τον έβλεπαν και δεν είχαν καταληφθεί από τον φθόνον, έδιδαν εις τα προφητείας το αληθές νόημά των. Όταν όμως είδαν την δόξαν που εκέρδιζεν από τα θαύματα, εκυριεύθησαν από τον φθόνονκαι επρόδωσαν την αλήθειαν. Η αλήθεια όμως με όλα αυτά εξυψώνετο και εσφυρηλατείτο από τους εχθρούς της ισχυροτέρα.

Πρόσεξε λοιπόν πώς συμβαίνουν και εδώ αξιοθαύμαστα και παράδοξα πράγματα. Με κοινήν συνεργασίαν μαθαίνουν κάτι περισσότερον οι βάρβαροι και οι Ιουδαίοι και διαφωτίζουν ο ένας τον άλλον. Οι Ιουδαίοι ήκουσαν από τους μάγους ότι ακόμη και ένα αστέρι τον ανήγγειλεν εις την χώραν των Περσών. Οι μάγοι πάλι επληροφορούντο από τους Ιουδαίους ότι δι' αυτόν που τους ανήγγειλε το αστέρι και οι προφήται επίσης είχαν προ πολλών ετών ομιλήσει εμπνευσθέντες από τον ουρανόν. Και το θέμα της ερωτήσεώς των έγινε δια τους μεν και τους δε έκθεσις διδασκαλίας με μεγαλυτέραν σαφήνειαν και ακρίβειαν.

Και οι εχθροί της αληθείας και χωρίς να θέλουν αναγκάζονται να διαβάσουν τας λέξεις που μαρτυρούν την αλήθειαν και να ερμηνεύουν την προφητείαν, έστω και όχι ολόκληρον. Ανέφεραν δηλαδή την Βηθλεέμ και ότι από αυτήν θα προέλθει αυτός που θα ποιμάνει τον Ισραήλ, κολακεύοντες όμως των βασιλέα δεν επρόσθεσαν την συνέχειαν και αυτή ήτο: "Αι έξοδοι αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνος(Μιχ. 5,20). Και δια ποίον λόγον, παρατηρεί, αφού επρόκειτο να έλθει από εκεί, εζούσεν εις την Ναζαρέτ μετά την γέννησίν του και εσυσκότιζε την προφητείαν;

Αλλά βεβαίως δεν την εσυσκότισε παρά την επαρουσίασεν ακόμη σαφεστέραν. Διότι με το να γεννηθεί εδώ, ενώ η μητέρα κατοικούσε μονίμως εκεί, δείχνει ότι το πράγμα έγινε κατ' οικονομίαν. Δια τούτο δεν έφυγεν απ' εκεί ευθύς μόλις εγεννήθη, αλλά συνεπλήρωσε σαράντα ημέρες παρέχων την δυνατότητα σ' εκείνους, που θέλουν να λεπτολογούν, να υποβάλουν τα πάντα εις ακριβή έλεγχο.

Διότι ήαν πολλά εκείνα που επαρακινούσαν εις την έρευναν αυτήν, εάν ήθελαν να προσέχουν.Όταν δηλαδή ήλθαν οι μάγοι εξεσηκώθη ολόκληρος η πόλις και μαζί με την πόλιν ο βασιλεύς, ο προφήτης οδηγήθη εις το μέσον, συνεκροτήθη μέγιστον δικαστήριον, και άλλα πολλά έγιναν εκεί, τα οποία διηγείται ο Λουκάς όλα με ακρίβειαν. λόγου χάριν τα σχετικά με την Άνναν(1), με τον Συμεών, τον Ζαχαρίαν, τους αγγέλους, τους βοσκούς. Αυτά όλα ήσαν ικανά δια να δώσουν αφορμήν εις αυτούς που προσέχουν και να εύρουν το γεννηθέν. Διότι, αν εγνώρισαν τον τόπον οι μάγοι που ήλθαν από την περσική γη, πολύ περισσότερο θα ημπορούσαν να τα μάθουν αυτά οι μονίμως κατοικούντες εκεί. Εφανέρωσε λοιπόν από την αρχήν τον εαυτόν του με πολλά θαύματα. Επειδή όμως δεν ηθέλησαν να τον ιδούν, εκρύβη δι' ένα ενδιάμεσον διάστημα και εφανερώθη πάλιν από άλλην λαμπροτέραν αρχήν. Διότι ούτε οι μάγοι τότε, ούτε το άστρον, αλλά το διεκήρυττεν ο πατήρ του εις τα ρείθρα του Ιορδάνου. Εκατέβη και το Πνεύμα που κατηύθυνε την φωνήν αυτήν εις την κεφαλήν του βαπτιζομένου. Και ο Ιωάννης εν συνεχεία με πλήρη παρρησίαν εφώναξεν εις όλην την Ιουδαίαν και εγέμισε με την διδασκαλίαν αυτήν κάθε κατοικούμενον και κάθε ακατοίκητον μέρος. Αλλά και η μαρτυρία δια τα θαύματα, η γη, η θάλασσα, όλη η κτίσις εβροντοφώναξε δι' αυτόν. Κατά την διάρκειαν την ωδίνων εγίνοντο τόσα πολλά, όσα ήτο φυσικόν να δείξουν αθορύβως αυτόν που είχεν έλθει. Δια να μην λέγουν οι Ιουδαίοι, δεν γνωρίζομεν πότε εγεννήθη, ούτε εις ποίον μέρος εξοικονομήθη όλη η επίσκεψις των μάγων και τα άλλα που είπαμεν. Ώστε καμμίαν δικαιολογίαν δεν ημπορούν να προβάλλουν, που δεν εζήτησαν το γεννηθέν.

[1]: Περί της προφήτιδος Άννης, θυγατρός του Φανουήλ, που αποτελεί παράλληλον προς τον Συμεών τον υποδεχθέντα τον Χριστόν εις τον ναόν βλέπε Λουκ. 2, 36-38.

* * * * * * * * * * * *

2. Πρόσεξε τώρα την ακρίβειαν της προφητείας. Δεν είπε, θα μείνει εις την Βηθλεέμ, αλλά, "θα προέλθει". Ώστε και τούτο απετέλει προφητείαν, ότι μόνον θα γεννηθεί εκεί. Μερικοί όμως από αυτούς υποστηρίζουν με αναισχυντίαν ότι αυτά ελέχθησαν περί Ζοροβάβελ(1). Πώς όμως ημπορούν να δικαιολογηθούν; Δεν ημπορούν βέβαια, επειδή: "Άι έξοδοι αυτού απ' αρχής εξ ημερών αιώνος"(2) και πώς αυτό που ελέχθη εις την αρχήν θα εφαρμοσθεί εις αυτόν; Διότι δεν εγεννήθη βέβαια εις την Ιουδαίαν, αλλά εις την Βαβυλώνα. Δια τούτο ονομάσθη άλλωστε Ζοροβάβελ, επειδή εκεί τον συνέλαβεν η μητέρα του. Όσοι γνωρίζουν την γλώσσα των Σύρων(3), εννοούν αυτό που λέγομεν. Αλλά μαζί με τα λεχθέντα και όλος ο χρόνος που ηκολούθησεν αρκεί δια να στηρίξει την μαρτυρίαν. Τι μας λέγει; "Ουδαμώς ελαχίστη ει εν τοις ηγεμόσιν Ιούδα". Και προσθέτει και την αιτίαν της λαμπρότητος με τον λόγον ότι: "Από σε θα προέλθει". Και κανείς άλλος δεν ελάμπρυνε το μέρος εκείνο παρά αυτός μόνον.

Έπειτα λοιπόν από την γέννησιν εκείνην έρχονται από τα πέρατα της οικουμένης δια να ιδούν την φάτνην και την θέσιν της καλύβης, πράγμα που κατά έμπνευσιν του ουρανού προανήγγειλεν ο προφήτης λέγων: "Ουδαμώς ελαχίστη ει εν τοις ηγεμόσιν Ιούδα"(Μιχ. 5,2), δηλαδή ως προς τους φυλάρχους. Εις τον λόγον αυτόν συμπεριέλαβε και την Ιερουσαλήμ. Και πάλιν όμως δεν επρόσεχαν, μολονότι η ωφέλειαν μετέβαινενεις αυτούς. Και δια τούτο οι προφήται πουθενά εις την αρχήν δεν ομιλούν περί του αξιώματός του τόσον, όσον περί της ευεργεσίας που δέχονται από αυτόν. Διότι όταν εγεννούσεν η παρθένος, ο προφήτης λέγει: "Καλέσεις το όνομα αυτού Ιησούν". Και προσθέτει: Αυτός γαρ σώσει τον λαόν αυτού από των αμαρτιών αυτών". Αλλά και οι μάγοι δεν έλεγαν που είναι ο Υιός του Θεού αλλά ο τεχθείς βασιλεύς των Ιουδαίων. Και εδώ πάλιν δεν είπεν ότι από σε θα προέλθει ο Υιός του Θεού αλλ' "Ηγούμενος, όστις ποιμανεί τον λαόν μου τον Ισραήλ". Διότι έπρεπε εις το προοίμιον της ζωής του να γίνεται μετριοπαθέστερος λόγος, δια να μην σκανδαλίζονται και να γίνεται διδασκαλία περί της σωτηρίας των, δια να προσελκύωνται έτσι περισσότερον.

Αι μαρτυρίαι λοιπόν που προσκομίζονται πρώται και που επαρουσιάσθησαν ευθύς κατά τον χρόνον της γεννήσεως, δεν λέγουν δι' αυτόν τίποτε μεγάλο ούτε υψηλόν, όπως όσαι ακολουθούν μετά τηνη εμφάνισην των σημείων. Αυταί αι τελευταίαι ομιλούν περί του αξιώματός του μεγαλοφωνότερα. Όταν όμως έπειτα από πολλά θαύματα τα παιδιά έψαλλαν ύμνους εις αυτόν, άκουσε τι λεγει ο προφήτης: "Εκ στόματος νηπίων και θηλαζόντων κατηρτίσω αίνον"(Ψαλμ. 8,3). Και αλλού: "Όψομαι τους ουρανούς έργα των δακτύλων σου"(Ψαλμ. 8,4). Τούτο τον παρουσιάζει ως δημιουργό του παντός. Αλλά και η μαρτυρία που παρεσχέθη μετά την ανάληψιν τον ανακηρύττει ομότιμον προς τον Πατέρα: "Είπε γαρ ο Κύριος τω Κυρίω μου", λέγει, "κάθου εκ δεξιών μου"(Ψαλμ. 109, 1). Και ο Ησαΐας λέγει: "Ο ανιστάμενος άρχειν εθνών επ' αυτών έθνη ελπιούσιν"(Ησ. 11,10). Πώς όμως λέγει ότι η Βηθλεέμ δεν είναι ελαχίστη ως προς τους ηγεμόνας του Ισραήλ; Διότι όχι μόνον εις την Παλαιστίνην αλλά και εις τον κόσμον ολόκληρον έγινεν η κώμη περίβλεπτος. Αλλά τότε ο λόγος αφορούσε τους Ιουδαίους, δια τούτο και επρόσθεσε: "Θα ποιμάνει τον λαόν μου τον Ισραήλ". Μολονότι έγινε ποιμήν της οικουμένης. Αλλά όπως είπα, δεν ήθελε τότε να σκανδαλίσει αποκαλύπτων τον λόγον που αφορούσε τα έθνη.

Καλά, και πώς τον εποίμανε, λέγει, τον Ιουδαϊκόν λαόν;

Βεβαίως έγινε τούτο. Διότι λέγων εδώ Ισραήλ υπονοεί όσους από τους Ιουδαίους επίστευσαν εις αυτόν. Τούτο ακριβώς εξηγών ο Παύλος έλεγεν: "Ου γαρ πάντες οι εξ Ισραήλ, ούτοι Ισραήλ, αλλ' όσοι δια πίστεως και επαγγελίας εγεννήθησαν"(Ρωμ. 9,6). Αν δεν τους εποίμανεν όλους, η αιτία και η κατηγορία είναι δική των. Δεν είχαν δηλαδή ακούσει τίποτε περί δικαστηρίων ούτε περί ευθυνών, ήκουσαν μόνον δι' ένα ήμερον και πράον ποιμένα και ενώ έπρεπε να προσκυνήσουν μαζί με τους μάγους και να δοξάσουν τον Θεόν, αφού έφθασε μία τέτοια στιγμή που να αφεθούν τα αμαρτηματά των, αυτοί κάμουν το αντίθετον. ταράσσονται, προκαλούν ανησυχίαν, πλέκουν απείρους σκευωρίας.

"Τότε ο Ηρώδης καλέσας λάθρα τους μάγους, ηκρίβωσε παρ' αυτών τον χρόνον του φαινομένου αστέρος". Απέβλεπεν εις τον φόνον του νεογέννητου, πράγμα που εμαρτυρούσεν εσχάτην ανοησίαν και όχι μόνον παραφροσύνην. Διότι όσα είχαν λεχθεί και συμβεί ήσαν αρκετά να τον απομακρύνουν από όλη αυτήν την προσπάθειαν. Αφού μάλιστα τα συμβάντα ήσαν υπερανθρώπινα, το να καλέσει δηλαδή το άστρον από τον ουρανόν τους μάγους και να επιχειρήσουν τόσον μακρινόν ταξίδι άνδρες βάρβαροι, δια να προσκυνήσουν εκείνον που εκείτετο εις τα σπάργανα και την φάτνην, και το να προαναγγείλουν όλα αυτά οι προφήται με θείον ορισμόν, και όλα τα άλλα ήσαν ανώτερα από την δύναμιν του ανρώπου. Αλλ' όμως κανένα από αυτά δεν τον συνεκράτησε.

1. Βαβυλωνιακή λέξις σημαίνουσα "σπέρμα της Βαβέλ". Ο Ζοροβάβελ ήταν άρχων του Ιούδα, διατελέσας αιχμάλωτος εις Βαβυλώνα. Ετέθη επικεφαλής 42360 Ιουδαίων επιστρεφόντων εις την πατριον γην εκ της Βαβυλωνιακής εξορίας. Εις Ιερουσαλήμ επιμελήθη της ανοικοδομήσεως του Ναού, που είχε καταστραφεί το 587π.Χ. υπό υου Ναβουχοδονόσορος. Ήτο μέγας εμψυχωτής του λαού, ως δηλοί ο διαγωνισμός πάλης προς τους σωματοφύλακας του Δαρείου και η νίκη του επ' αυτών. Μετά την κτίσιν του Ναού, που συνεπληρώθη το 517 π.Χ., δεν γίνεται λόγος δι' αυτόν.

2. Μιχ. 5, 2.

3. Δια τον λαόν αυτόν χρησιμοποιείται σήμερον η λέξις Ασσύριοι.

* * * * * * * * * * * *

3. Τέτοια είναι η πονηρία. πέφτει εις τας παγίδας που στήνει και πάντοτε επιχειρεί έργα ακατόρθωτα.

Πρόσεξε τώρα την ανοησίαν. Εάν επίστευεν εις την προφητείαν και την εθεωρούσεν αμετακίνητον, θα ήτο ολοφάνερον ότι επιχειρούσεν αδύνατα πράγματα. Αν πάλιν δεν επίστευε και δεν επερίμενεν ότι θα πραγματοποιηθούν τα λεγόμενα, δεν έπρεπε να τρέμει και να φοβάται, ούτε να επιδίδεται εις επιβουλάς. Ώστε είτε έτσι είτε αλλιώς ο δόλος ήτο περιττός.

Και τούτο όμως είναι απόδειξις εσχάτης ανοησίας, η ιδέα ότι οι μάγοι θα προτιμούσαν αυτά από το νεογέννητον, χάριν του οποίου ανέλαβαν τόσον μεγάλο ταξίδι. Διότι αν εφλέγοντο τόσον από τον πόθον προτού το ιδούν, αφού το είδαν και εβεβαιώθησαν από την προφητείαν, πώς ήλπιζεν ότι θα τους πείσει να προδώσουν εις αυτόν το παιδί;

Μολονότι όμως τόσον πολλά τον απέτρεπαν, εκείνος εσυνέχιζε: "Και καλέσας λάθρα τους μάγους επυνθάνετο παρ' αυτών". Ενόμιζεν ότι οι Ιουδαίοι επροστάτευαν το παιδί, δεν ήλπισεν ότι θα έφθαναν εις τέτοιο σημείο μανίας ώστε να θέλουν να παραδώσουν εις τους εχθρούς του τον προστάτην και σωτήρα των, που ήλθε δια την ελευθερία του έθνους των. Δια τούτο και τους καλεί κρυφά και ζητεί τον χρόνον όχι του παιδιού αλλά του άστρου, προσέχων ιδιαίτερως το θήραμα. Διότι μου φαίνεται ότι το άστρον εφάνη προ πολλού χρόνου. Ο Χριστός έπρεπε να δεχθεί την προσκύνησιν μέσα εις τα σπάργανα ακόμα δια να φανεί το αξιοθαύμαστον και παράδοξον γεγονός. Επειδή λοιπόν επρόκειτο να τους χρειασθεί πολύς χρόνος δια το ταξίδι των, δια να φθάσουν οι μάγοι εγκαίρως εις το νεογέννητον, δια τούτο το άστρον παρουσιάζεται προ πολλού χρόνου. Διότι αν επαρουσιάσθη εις τηνανατολήν εις αυτούς, την στιγμήν που εγεννάτο εις την Παλαιστίνην, από τον πολύν χρόνον που θα τους εχρειάζετο δια την οδοιπορία των, όταν έφθαναν δεν θα τον έβλεπαν εις τα σπάργανα.

Και εάν φονεύει από διετή παιδιά και πιο κάτω, ας μην απορρήσωμεν. ο θυμός αφ' ενός και ο φόβος αφ' ετέρου προσέθεσαν περισσότερον χρόνον χάριν περισσοτέρας ασφάλειας, ώστε να μη διαφύγει κανείς. Αφού τους εκάλεσε λοιπόν, τους λέγει: "Πορευθέντες ακριβώς εξετάσατε περί του παιδίου. επάν δε εύρητε, απαγγείλατέ μοι, όπως καγώ ελθών προσκυνήσω αυτώ".

Βλέπεις την ανοησίαν; Αν τα λέγεις αυτά με ειλικρίνειαν, διατί ερωτάς κρυφά; Αν όμως σχεδιάζεις επιβουλήν, πώς δεν αντελήφθης ότι θα κατανοήσουν οι μάγοι τον δόλον από την μυστικότητα της ερωτήσεως; Το είπα όμως. ψυχή που κατελήφθη από την πονηρίαν γίνεται το πλέον ανόητο πράγμα.

Και δεν τους είπε, πηγαίνετε να μάθετε δια τον βασιλέα, αλλά "Δια το παιδί". δεν είχε την δύναμιν ούτε το είδος της εξουσίας του να κατονομάσει. Τίποτε όμως από αυτά δεν αντελήφθησαν οι μάγοι λόγω της πολλής ευλάβειάς των. δεν εσκέφθησαν ότι θα έφθανεν εκείνος εις τέτοιο σημείον κακίας και ότι θα έκαμε τέτοιο αξιοθαύμαστο σχέδιον επιβουλής. Φεύγουν λοιπόν χωρίς καμμίαν υποψίαν αλλά από τον εαυτόν των έκριναν και την συμπεριφοράν των άλλων. "Και ιδού, ο αστήρ ον είδον εν τη ανατολή, προήγεν αυτούς". Διότι είχε κρυβεί δια τούτο ακριβώς. να χάσουν τον οδηγόν, και να ευρεθούν εις την ανάγκην να ερωτήσουν τους Ιουδαίους και να γίνει το πράγμα πασίδηλον.Όταν λοιπόν ηρώτησαν και είχαν ως πληροφοριοδότας τους εχθρούς του, φαίνεται πάλιν εις αυτούς. Και πρόσεξε την αρίστην ακολουθίαν των γεγονότων. Εξ αιτίας του άστρου τους δέχεται ο λαός των Ιουδαίων και ο βασιλεύς, προσκομίζουν την μαρτυρίαν του προφήτου που ομιλεί δια το φαινόμενον. Και έπειτα από τον προφήτην τους παραλαμβάνει πάλιν ο άγγελος και τους τα εξηγεί όλα. Και με την οδηγίαν του άστρου βαδίζουν τότε από τα Ιεροσόλυμα εις την Βηθλεέμ. Το άστρον τους συνόδευε και από εκεί. Δια να μάθεις και από αυτό, ότι δεν ήτο ένα από τα πολλά άστρα, επειδή ούτε ένα άστρο δεν έχει αυτήν την φύσιν. Και δεν επροχωρούσεν απλώς, αλλά τους έσυρεν από το χέρι και τους καθοδηγούσε ημέρα μεσημέρι.

* * * * * * * * * * *

4. Και τι εχρειάζετο το άστρον τούτο, ερωτά, αφού είχε γίνει γνωστό το μέρος; Δια να γίνει ορατό και το παιδί. Διότι δεν υπήρχε κανένα σημείον που να το δεικνύει. ούτε το σπίτι ήτο μεγαλοπρεπές ούτε η μητέρα λαμπρά και επίσημος. Εχρειάζετο λοιπόν το άστρον που θα τους εσταματούσεν εις τον ορισμένον τόπον. Δια τούτο και εμφανίζεται εις αυτούς, όταν εξήλθαν από τα Ιεροσόλυμα και δεν εσταμάτησε προηγουμένως, ώσπου έφθασαν εις την φάτνην. Το θαύμα συνεδυάζετο με θαύμα, διότι και τα δύο ήσαν παράδοξα. και οι μάγοι που προσκυνούν και το άστρον που οδηγούσεν, αλλά και ικανά ήσαν να αποσπάσουν την προσοχήν ανθρώπων από λίθον. Διότι αν οι μάγοι έλεγαν, ότι ήκουσαν από τους προφήτας να τα λέγουν αυτά ή ότι οι άγγελοι είχαν εις αυτούς ομιλήσει ιδιαιτέρως, θα ημπορούσαν να μην γίνουν πιστευτοί. Τώρα όμως, που εφαίνετο το άστρον εις τον ουρανόν, απεστομώνοντο και οι πλεόν αναίσχυντοι. Και έπειτα όταν έφθασεν επάνω από το παιδί, το άστρον εσταμάτησεν πάλιν. Και τούτο υπερέβαλε την δύναμιν του άστρου, τώρα να κρύπτεται, έπειτα να φαίνεται και μετά την εμφάνισιν να σταματά.

Από αυτά και εκείνοι ελάμβαναν ενίσχυσιν εις την πίστιν των. Και δια τούτο και εχάρησαν. επειδή ευρήκαν ό,τι εζητούσαν, επειδή έγιναν αγγελιοφόροι της αληθείας, επειδή δεν έκαμαν άδικα τόσον δρόμον. Τόσον μέγας ήτο ο πόθος των δια τον Χριστόν. Και αφού ήλθεν εστάθη επάνω εις την κεφαλήν του και εδείκνυεν ότι το παιδί ήτο θείον. Και αφού εστάθη ωθεί εις προσκύνησιν όχι απλώς βαρβάρους αλλά τους πλέον σοφούς μεταξύ αυτών. Βλέπεις ότι ευλόγως ενεφανίσθη το άστρον; Ακόμη και μετά την προφητείαν και έπειτα από την εξήγησιν των αρχιερέων και γραμματέων, επρόσεχαν εις αυτό.

Ας εντρέπεται ο Μαρκίων(1), ας εντρέπεται ο Παύλος(2) από τα Σαμόσατα, που δεν ηθέλησαν να ιδούν ό,τι είδαν οι μάγοι, οι πρόδρομοι της Εκκλησίας. Δεν εντρέπομαι να τους αποκαλώ έτσι. Ας εντρέπεται ο Μαρκίων βλέπων τον Θεόν ενσαρκωμένον να δέχεται προσκύνησιν. Ας εντρέπεται ο Παύλος βλέπων να προσκυνείται όχι ως απλούς άνθρωπος. Ότι είναι ένσαρκος το φανερώνουν τα σπάργανα και η φάτνη. ότι τον προσκυνούν όχι ως απλούν άνθρωπον το φανερώνουν με την προσφοράν τόσων δώρων εις εντελώς άωρον ηλικίαν, τα οποία φυσικόν ήτο να προσφέρουν εις Θεόν. Ας εντρέπωνται μαζί τους και οι Ιουδαίοι, που τους βλέπουν να καταφθάνουν, αν και βάρβαροι και μάγοι, και δεν θέλουν εν τούτοις ούτε έπειτ' από αυτούς να έλθουν. Τα όσα εγίνοντο τότε ήσαν προτύπωσις των μελλοντικών, και εγίνετο φανερόν αμέσως από τα προοίμια ότι τα έθνη θα έφθαναν τον Ιουδαϊκό λαό.

Αλλά διατί, ερωτά, δεν το είπεν από την αρχήν αλλά αργότερα. "Πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα έθνη"(Ματθ. 28,19).

Διότι όπως είπα, ό,τι συμβαίνει ήτο δια να γίνει προτύπωσις, ένα είδος προαναγγελία. Το λογικό θα ήτο να προσέλθουν πρώτοι οι Ιουδαίοι. Επειδή όμως με την θέλησίν των επεριφρόνησαν την προς αυτούς ευεργεσίαν, τα πράγματα έγιναν αντιστρόφως. Άλλως ούτε εδώ δεν έπρεπε να έλθουν οι μάγοι προ των Ιουδαίων ούτε να προλάβουν εκείνοι που ήλθαν από τόσον απόστασιν αυτούς που έμεναν εις την ιδίαν πόλιν. ούτε αυτοί που δεν είχαν ακούσει τίποτε να προφθάσουν αυτούς που είχαν μεγαλώσει μέσα εις τόσον πολλάς προφητείας. Επειδή έδειξαν υπερβολικήν άγνοιαν δια τα ιδικά των προνόμια, προλαμβάνουν οι οδοιπόροι της Περσικής, τους κατοίκους των Ιεροσολύμων, πράγμα που λέγει και ο Παύλος: "Σε σας ήταν ανάγκη να κηρυχθεί πρώτα ο λόγος του Θεού. Αλλ' επειδή τον αποκρούετε, και δεν κρίνετε τους εαυτούς σας αξίους της αιώνιας ζωής, ιδού στρεφόμεθα προς τους εθνικούς"(Πρ. 13,46). Και αν ακόμη δεν επείθοντο πριν από τούτο, έπρεπε να τρέξουν όταν τουλάχιστον ήκουσαν από τους μάγους. Δεν ηθέλησαν. Και δια τούτο ενώ εκείνοι εκοιμώντο, προσέρχονται αυτοί.

[1]: Ο Μαρκίων ήτο αιρεσιάρχης του β΄ αι., που συνεκρότησε διαρχικόν θεολογικόν σύστημα. Δέχεται μόνον το ευαγγέλιον του Λουκά, ως μαθητού του Παύλου. Οργάνωσεν ιδική του εκκλησία. Ο Χριστός κατ' αυτόν ενεφανίσθη ως ενήλιξ αιφνιδίως, η δε σταύρωσίς τουήτο φαινομενική. Καταπολεμήθη υπό διαπρεπών θεολόγων, οπως ο Ιουστίνος, ο Ειρηναίος, ο Τερτυλλιανός κ.α.

[2]: Ο Παύλος ο Σαμοσατεύς ήτο αιρετικός του γ΄ αι., χρηματίσας επίσκοπος Αντιοχείας (260-268). Ήτο υλόφρων, αγέρωχος, επιδεικτικός. Ηρνείτο το δόγμα της Αγ. Τριάδος και το της ενανθρωπίσεως, μη παραδεχόμενος τας αιωνίους υποστάσεις του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Διέφυγε κατά την πρώτην εναντίον του γενομένην το 264 σύνοδον επισκόπων του πατριαρχικού θρόνου Αντιοχείας, αλλά απεγυμνώθη από τα επιχειρήματά του κατά την δευτέραν και ευρυτέραν σύνοδον του 268 από τον πρεσβύτερον Μαλχίωνα.

* * * * * * * * * * * * * * * *

5. Ας ακολουθήσωμεν λοιπόν και ημείς τους βαρβάρους μάγους και ας απαλλαγούμεν από την βάρβαρον συνήθειαν και ας βαδίσωμεν μακρυνήν απόστασιν, δια να ιδούμεν τον Χριστόν, διότι και εκείνοι, αν δεν εταξίδευαν μακράν από την γην των, δεν θα τον έβλεπαν. Ας αφήσωμεν τα γήινα πράγματα. Διότι οι μάγοι ενόσω ευρίσκοντο εις την Περσίαν, αντίκρυσαν τον ήλιο της δικαιοσύνης. Ή μάλλον ούτε το άστρον θα έβλεπαν, αν δεν αναχωρούσαν προθύμως από αυτήν.

Ας σηκωθούμεν λοιπόν και ημείς. Και αν ταράσσονται όλοι, εμείς ας τρέξωμεν προς το σπίτι του παιδιού. Και αν μας εμποδίζουν εις τον δρόμον μας αυτόν είτε βασιλείς, είτε πλήθη, είτε τύρρανοι, ας μην αφήσωμεν τον πόθον μας να σβήσει. Έτσι θα αποκρούσωμεν τα δεινά που μας απειλούν. Διότι και αυτοί, αν δεν έβλεπαν το παιδί, δεν θα εξέφευγαν τον κίνδυνο εκ μέρους του βασιλέως. Πριν ιδούν το παιδί επρομηνύοντο από παντού φόβοι και κίνδυνοι και ταραχαί. μετά την προσκύνησιν η γαλήνη και η ασφάλεια. Όχι πλέον άστρον αλλά τους αναλαμβάνει ο άγγελος, αφού έγιναν έπειτα από την προσκύνηση ιερείς. αφού άλλωστε προσφέρουν και δώρα.

Άφησε λοιπόν και συ τον ιουδαϊκόν λαόν, την πόλιν που ταράσσεται, τον αιμοδιψή τύραννον, την πλάνην του βίου και σπεύσε εις την Βηθλεέμ, όπου είναι ο οίκος του άρτου του πνευματικού. Ας είσαι βοσκός και έλθεις εδώ, θα ιδείς το παιδί εις το κατάλλυμα. Αν είσαι βασιλεύς και δεν έλθεις, εις τίποτε δεν θα σε ωφελεί η πορφύρα. Αν εισαι μάγος, κανένα εμπόδιον από την ιδιότητά του, φθάνεις να έλθεις δια ν' αποδώσεις τιμήν και προσκύνησιν και όχι να καταπατήσεις τον Υιόν του Θεού. αν προσέλθεις με τρόμον και χαράν - διότι είναι δυνατόν να συνδυασθούν αυτά τα δύο. Πρόσεξε μόνο μην ομοιάσεις με τον Ηρώδη και ειπείς: Δια να έλθω και εγώ να τον προσκυνήσω, και όταν έλθεις θελήσεις να τον φονεύσεις. Διότι με αυτόν ομοιάζουν όσοι μετέχουν ανάξια εις τα μυστήρια. "Ένοχος γαρ", μας λέγει, "ο τοιούτος έσεται του σώματος και του αίματος του Κυρίου"(Α΄ Κορ. 11,27). Διότι έχουν μέσα των τον τυραννον που βασανίζεται από την βασιλείαν του Θεού και είναι παρανομότερος από εκείνον τον Ηρώδην, τον τύραννον Μαμωνάν. Αυτός επιθυμεί να επικρατήσει και στέλλει τους ιδικούς του, δια να προσκυνήσουν κατά τύπους, που φονεύουν όμως κατά την προκύνησιν.

Ας φοβηθούμεν λοιπόν μήπως λαμβάνομεν κάποτε την μορφήν ικετών ως προσκυνητών, δείξωμεν όμως εις την πράξιν συμπεριφοράν αντίθετον. Ας πετάξωμεν τα πάντα από τα χέρια μας, όταν πρόκειται να προσκυνήσωμεν . Αν έχωμεν χρυσόν, ας τον προσφέρωμεν εις αυτόν και ας μην τον κρύψωμεν εις την γην. Αν οι βάρβαροι τότε εκείνοι τον προσέφεραν τιμητικώς, ποίος είσαι που δεν δίδεις εις αυτόν που έχειν ανάγκην; Εάν εκείνοι έκαμαν τόσον δρόμον, δια να ιδούν τον γεννηθέντα, τι θα απολογηθείς συ, που μήτε ένα στενορρύμι δεν επέρασες, δια να επισκεφθείς έναν άρρωστο και φυλακισμένον; Μολονότι όταν υποφέρουν και είναι φυλακισμένοι, ελεούμε και τους εχθρούς. Συ όμως δεν ελεείς ούτε τον ευεργέτην και Κύριόν σου. Και εκείνοι προσέφεραν χρυσόν. ενώ συ με δυσκολίαν δίδεις ολίγο ψωμί. Εκείνοι είδαν το άστρον και εχάρησαν. συ όμως μολονότι βλέπεις τον ίδιο τον Χριστόν να είναι ξένος και γυμνός, δεν σκύβεις επάνω του. Ποίος από σας, που εδέχθειτε απείρους ευεργεσίας, επεχείρησε χάριν του Χριστού τόσον μεγάλο ταξίδι, όσον εκείνοι οι βάρβαροι ή μάλλον εκείνοι οι φιλοσοφότεροι από τους φιλοσόφους;

Και διατί λέγω τόσον δρόμον; Πολλές γυναίκες τόσον πολύ μάς κάμνουντας αδυνάτους, ώστε μήτε ένα δρομάκι δεν περνούν, δια να τας ιδούν επάνω εις την πνευματικήν φάτνην, αν δεν εξασφαλίσουν υποζύγιον. Άλλοι δε που δύνανται να βαδίσουν, είτε θέτουν εις την πρώτην μοίραν το πλήθος των βιοτικών φροντίδων είτε προτιμοπύν τα θέατρα από το να έλθουν εδώ. Και οι μεν βάρβαροι προτού να ιδούν διήνυσαν τόσον δρόμον προς χάριν σου. Συ όμως και αφού τον είδες, δεν ζηλεύεις εκείνους αλλά τον αφήνεις μόλις τον είδες και τρέχεις δια να παρακολουθήσεις τον μίμον - έρχομαι πάλι εις αυτά που έλεγα και προηγουμένως. Και αφήνεις τον Χριστόν ενώ τον βλέπεις επάνω εις την φάτνην, δια να ιδείς γυναίκας επάνω εις την σκηνήν. Δια πόσους κεραυνούς δεν είναι άξια όλα αυτά;

* * * * * * * * * * * * * * * *

[6]: Ειπέ μου. Αν σου υπέσχετο κάποιος ότι θα σε οδηγούσεν εις τα ανάκτορα και θα σου έδειχνε τον βασιλέα εις τον θρόνον, θα επροτιμούσες άραγε να ιδείς το θέαμα και όχι τα ανάκτορα; Μολονότι και από αυτά βέβαια δεν έχεις να κερδίσεις τίποτε. Ενώ εδώ από αυτήν την τράπεζα αναβλύζει πυρίνη, πνευματική πηγή, που συ την αφήνεις και τρέχεις εις το θέατρον, να ιδείς γυναίκας που κολυμβούν και εξευτελίζουν την φύσιν των. αφήνεις τον Χριστόν να κάθεται κοντά εις την πηγήν. Διότι και τώρα κάθεται κοντά εις το πηγάδι, μόνον που δεν συνομιλεί με την Σαμαρείτιδα αλλά με ολόκληρον την πόλιν. ίσως όμως και με την Σμαρείτιδα μόνον. Διότι και τώρα δεν στέκεται κοντά του κανείς. αλλά με τα σώματά των μόνον οι μεν, ενώ οι δε ούτε με τα σώματα. Και όμως αυτός δεν φεύγει αλλά μένει και ζητεί από ημάς να πιει όχι νερό αλλά αγιωσύνη. Διτό προσφέρει τα άγια εις τους αγίους. Από αυτήν την πηγή δεν μας δίδει νερό αλλά αίμα ζωντανόν, που είναι βέβαια σύμβολον θανάτου, έγινεν όμως αιτία ζωής. Συ όμως άφησες την πηγήν του αίματος, το φρικτόν ποτήριον, και κατευθύνεσαι προς πηγήν διαβολικήν, δια να ιδείς πόρνην που κολυμβά και να υπομείνεις ένα ναυάγιον ψυχικόν. Διότι το νερό εκείνο είναι πέλαγος ασελγείας, που δεν κάμνει τα σώματα να βουλιάζουν αλλά προξενεί ψυχικά ναυάγια. Και εκείνη με γυμνόν σώμα κολυμβά ενώ εσύ βουλιάζεις εις το πέλαγος της ασελγείας. Αυτό είναι το δίκτυον του διαβόλου. όχι αυτούς που ευρίσκονται εις το ύδωρ αλλά εκείνους που μολονότι κάθονται ψηλά εις την όχθην, τους κάμνει να βουλιάζουν εις το νερό περισσότερον από όσους κυλίονται εις αυτό και τους πνίγει χειρότερα από ό,τι τον Φαραώ, που κατεποντίσθη τότε μαζίμε ίππους και άρματα. Και αν ήτο δυνατό να ιδούμε τας ψυχάς, θα μας επαρουσίαζε να επιπλέουν(1) εις τα νερά αυτά, όπως τότε τα σώματα των Αιγυπτίων.

Το τραγικότερον όμως είναι τούτο. ότι την γενικήν αυτή καταστροφή την αποκαλούν διασκέδασιν και την θάλασσαν της απωλείας την ονομάζουν πέλαγος της ηδονής.

Μολονότι ευκολότερον ημπορεί να διαπλεύσει κανείς με ασφάλειαν το Αιγαίο Πέλαγος και το Τυρρηνικόν παρά να προσπεράσει το θέαμα τούτο. Πρώτον, όλη την νύχτα προετοιμάζει ο διάβολος τας ψυχάς με την προσδοκίαν. έπειτα παρουσιάζει εις αυτάς ό,τι επροσδοκούσαν, τας δεσμεύει αμέσως και τας αιχμαλωτίζει. Μη νομίζεις, επειδή δεν επλησίασες την πόρνην, ότι είσαι καθαρός από την αμαρτίαν. Με την επιθυμίαν ολοκλήρωσες το πράγμα. Εάν κατέχεσαι από επιθυμίαν, έχεις ανάψει εντονοτέραν την φλόγα. Αν όμως δεν επηρεάζεσαι καθόλου από όσα βλέπεις, είσαι άξιος μεγαλυτέρας κατηγορίας, επειδή γίνεσαι σκάνδαλον δια τους άλλους με την προτροπήν εις τα θεάματα αυτά, εξευτελίζεις την όρασίν σου και μαζί με την όρασιν και την ψυχήν.

Αλλά δια να μην κατηγορούμεν μόνον, εμπρός ας προτείνωμεν και κάποιον τρόπο διορθώσεως. Ποίος θα είναι ο τρόπος; Θέλω να σας παραδώσω εις τας γυναίκας σας, δια να σας διδάξουν εκείναι. Έπρεπε κατά τον νόμον που ορίζει ο Παύλος να είσθε σεις οι διδάσκαλοι. Επειδή όμως λόγω της αμαρτίας η τάξις έχει αντιστραφεί και ευρέθη το σώμα επάνω και κάτω η κεφαλή, ας ακολουθήσωμεν τουλάχιστον τον δρόμον αυτόν. Εάν επιτρέπεται να έχεις διδάσκαλον την γυναίκα σου, απόφυγε την αμαρτίαν και θα ημπορέσεις να ανβείς ταχέως εις τον θρόνον που σου εδόθη από τον Θεόν. Έως ότου αμαρτάνεις, η Γραφή σε παραπέμπει όχι μόνον εις την γυναίκα αλλά και εις άλογα ζώα μηδαμινά. Δεν διστάζει να παραπέμπει εις τον μύρμηγκα ως μαθητήν εσένα που έχεις τιμηθεί με λόγον. Δεν αφορά την Γραφήν η κατηγορία αυτή, αλλά εκείνους που προδίδουν έτσι την ευγένειά των. Αυτό θα κάμωμεν και ημείς τώρα. θα σε παραδώσωμεν εις την γυναίκα σου. Και αν την περιφρονήσεις θα σε παραπέμψωμεν εις το σχολείον των αλόγων ζώων και θα σου δείξωμεν πόσα πουλιά, πόσα είδη ιχθύων, πόσα τετράποδα και ερπετά είναι σεμνότερα και φρονιμότερά σου. Αν εντρέπεσαι και κοκκινίζεις δια την σύγκρισιν, υψώσου εις το ύψος της ευγένειάς σου, απόφυγε το πέλαγος της γεένης και τον ποταμόν του πυρός, το λουτρόν του θεάτρου. Διότι αυτό το λουτρόν προκαλεί το πέλαγος εκείνο και ανάπτει εκείνην την άβυσσον της φλογός.

[1]: Η διασκέδαση είναι τόπος ναυαγίου όπου αι ψυχαί, πτώματα τυμπανιαία, επιπλέουν νεκραί και άχρηστοι εις την επιφάνειαν του ύδατος. Εικών τραγικής έμπνευσης και μεγαλείου.

* * * * * * * * * * * * * * * * *

7. Αν "ο εμβλέπων γυναίκα προς το επιθυμήσαι ήδη εμοίχευσεν"(Ματθ. 5,28) αυτός που αναγκάζεται να την ιδεί γυμνήν, πώς δεν γίνεται απείρους φοράς αιχμάλωτός της; Δεν εξηφάνισε κατ' αυτόν τον τρόπον το γένος των ανθρώπων ο κατακλυσμός επί Νώε, όπως δηλαδή αυταί που κολυμβούν, πνίγουν εκεί τους θεατάς των με πολύν εξευτελισμόν. Διότι η νεροποντή εκείνη, μολονότι επροξένησε τον θάνατον του σώματος, εσταμάτησεν όμως την κακίαν της ψυχής. αυτή εδώ κάμνει το αντίθετον. αφήνει τα σώματα και καταστρέφει την ψυχήν. Ενώ σεις όταν γίνεται λόγος δια πρωτοκαθεδρίαν, έχετε την αξίωσιν να είσθε οι πρωτοκάθεδροι της οικουμένης, επειδή η πόλις μας πρώτη εδέχθη το όνομα των Χριστιανών(1). Δεν εντρέπεσθε όμως να είσθε εις τον αγώνα της σωφροσύνης κατώτεροι από τας πιο καθυστερημένας πόλεις.

- Ναι, λέγει. Και τι μας συμβουλεύεις να κάμωμεν; Να πάρωμεν τα βουνά και να γίνουμε μοναχοί;

Δια τούτο ακριβώς στενάζω, επειδή νομίζετε ότι εις αυτούς μόνον αρμόζει η κοσμιότης και η σωφροσύνη, αν και ο Χριστός έθεσε κοινούς τους νόμους δι' όλους. Διότι όταν λέγει: "Εάν τις εμβλέψει γυναικί προς το επιθυμήσαι"(Ματθ. 5,28) δεν απευθύνεται μόνον εις τον μοναχόν αλλά και εις εκείνον που έχει γυναίκα. Διότι το όρος εκείνο τότε ήτο γεμάτο από αυτούς τους ανθρώπους.

Κατανόησε λοιπόν εκείνο το θέατρον και μίσησε το διαβολικόν τούτο και μη καταδικάσεις ως βαρύν τον λόγον. Δεν απαγορεύω τον γάμον, ούτε εμποδίζω να διασκεδάζετε. Θέλω όμως να γίνεται τούτο με σωφροσύνην, όχι να συνεπάγεται εξευτελισμόν και κατηγορίαν και απείρους κακάς συνεπείας. Δεν θέτω νόμον να αποχωρείτε εις τα όρη και τας ερήμους αλλά να είσθε ηθικοί, μετριοπαθείς, σώφρονες και να κατοικείτε εις το κέντρον της πόλεως. Όλοι οι νόμοι είναι κοινοί ανάμεσα εις ημάς και τους μοναχούς, εκτός από τον γάμον. Αλλά και εις αυτόν ακόμη ο απόστολος Παύλος ορίζει, να εξισωνόμεθα προς αυτούς, με τους λόγους: "Παράγει γαρ το σχήμα του κόσμου τούτου, ίνα και οι έχοντες γυναίκας ως μη έχοντας ώσιν"(Α΄ Κορ. 7,29).

Ώστε δεν προτρέπω να έλθετε εις τας κορυφάς των βουνών. Βεβαίως και θα το ήθελα τούτο, επειδή αι πόλεις αντιγράφουν όσα έγιναν εις τα Σόδομα. Δεν σας υποχρεώνω όμως εις τούτο. Μένε εις το σπίτι σου με την γυναίκα και τα παιδιά σου αλλά μη προσβάλλεις την γυναίκα, μήτε να εξευτελίζεις τα παιδιά σου, μήτε να φέρεις εις το σπίτι την ακαθαρσία του θεάτρου. Δεν ακούεις που ο απ. Παύλος λέγει: "Ο ανήρ ουκ εξουσιάζει του ιδίου σώματος αλλά η γυνή"(Α΄ Κορ. 7,4) και θέτει νόμους κοινούς και δια τους δύο; Συ όμως, αν η σύζυγός σου εισέρχεται συνεχώς εις την εκκλησίαν, γίνεσαι δριμύς κατήγορός της. ο ίδιος όμως, μολονότι περνάς την ημέραν σου εις το θέατρον, δεν θεωρείς τον εαυτόν σου άξιον κατηγορίας. Αλλά δια την σωφροσύνην της γυναικός είσαι τόσον λεπτολόγος, ώστε γίνεσαι σχολαστικός και υπερβολικός και δεν της επιτρέπεις ούτε τας πλέον απαραιτήτους εξόδους. εις τον εαυτόν σου όμως νομίζεις ότι όλα επιτρέπονται. Δεν σου τα επιτρέπει όμως ο Παύλος, ο οποίος δίνει την ιδίαν εξουσίαν και εις την γυναίκα. Μας λέγει: "Τη γυναικί ο ανήρ την οφειλομένην τιμήν αποδιδότω"(Α΄ Κορ. 7,3). Που είναι λοιπόν αυτή η τιμή, όταν την προσβάλλεις εις τα ουσιώδη και διαθέτεις το σώμα της εις τας πόρνας; Διότι το σώμα σου είναι ιδικόν της. Όταν εισάγεις εις το σπίτι σου ταραχάς και μάχας; Όταν κάμεις τέτοια πράγματα εις την αγοράν, που όταν τα διηγείσαι μόνον εις το σπίτι, γεμίζεις από εντροπήν την γυναίκα σου που σε ακούει και την θυγατέρα σου που είναι εκεί, και που εξευτελίζεις τον εαυτόν σου πριν από αυτά; Είναι ανάγκη ή να σιωπάς ή να μην κάμεις τας ασχημίας αυτάς, δια τας οποίας και οι υπηρέται ακόμη πρέπει να μαστιγώνονται. Πώς λοιπόν θα απολογηθείς, ειπέ μου, όταν, αυτά που μήτε να τα αναφέρεις δεν είναι ωραίον, τα παρακολουθείς με πολύ ενδιαφέρον; Όταν, αυτά που δεν είναι ανεκτόν να διηγείσαι, τα προτιμάς από όλα τα άλλα;

Προς το παρόν λοιπόν, δια να μη γίνω πολύ φορτικός, σταματώ εδώ τα λόγια μου. Εάν όμως δείξετε επιμονήν εις τα ίδια, αφού ακονήσω περισσότερον την μάχαιραν, θα κάμω βαθυτέραν την τομήν. Και δεν θα σταματήσω, έως ότου διασκορπίσω το θέατρον του διαβόλου, καταστήσω καθαράν την συνάθροισιν της εκκλησίας. Διότι έτσι θα απαλλαγούμεν και από το παρόν αίσχος και θα απολαύσωμεν την μελλοντικήν ζωήν, με την χάριν και την φιλανθρωπίαν του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Εις αυτόν ανήκει η δόξα και η δύναμις εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.

[1]: Εις τας πράξεις των Αποστόλων στο 11,26 αναγράφεται: "Ολόκληρον δε έτος πήγαιναν στις εκκλησιαστικές συνάξεις και δίδαξαν λαό πολύ. Και πρώτα στην Αντιόχεια οι μαθηταί (οι πιστοί) ονομάσθηκαν χριστιανοί.