Άγιος Ισαάκ ο Σύρος: "Περί της ακριβούς θέσεως της διακρίσεως" (Λόγος Η΄)

1. Πρόσεχε τον εαυτό σου, αγαπητέ, πάντοτε και ιδέ τις συνέπειες των έργων σου· τις θλίψεις που σε ευρίσκουν, τον τόπο της ερήμου, όπου ζης, την λεπτότητα του νου σου, την οξύτητα της γνώσεώς σου, το μήκος της ησυχίας σου, το πλήθος των φαρμάκων, δηλαδή των πειρασμών, που επιφέρονται από τον αληθινό ιατρό για την υγεία του εσωτερικού ανθρώπου· που επιφέρονται άλλοτε δια των δαιμόνων, άλλοτε δια των ασθενειών και των πόνων του σώματος, άλλοτε δια του φοβισμού των νοημάτων της ψυχής σου με φοβερές μνήμες για όσα πρόκειται να συμβούν στα έσχατα, άλλοτε δια της υποκινήσεως και περιποιήσεως της χάριτος που προκαλεί την θέρμη, τα γλυκά δάκρυα, την χαρά του πνεύματος, και όλα τα άλλα, για να μη μακρύνω τον λόγο.

2. Άραγε με όλα αυτά παρατηρείς ότι το έλκος σου άρχισε υγιαίνη και να επουλώνεται; Δηλαδή· άραγε τα πάθη άρχισαν να εξασθενούν; Θεώρησέ το ενδεικτικό σημείο και είσελθε εντελώς στον εαυτό σου και ιδέ ποιά από τα πάθη σου ασθένησαν εμπρός σου, ποιά από αυτά εχάθηκαν και απομακρύνθηκαν τελείως και ποιά από αυτά άρχισαν να σιωπούν λόγω της ψυχικής σου υγείας και όχι λόγω της απομακρύνσεως των αφορμών που την πτοούν και ποιά έμαθαν να θεραπεύωνται από την διάνοια και όχι από την στέρησι των αιτίων. Και πρόσεχε πάλι, αν βλέπης εντελώς μέσα στην σήψι του έλκους σου ότι άρχισε να αναπτύσσεται ζωντανή σάρκα, που είναι η ειρήνη της ψυχής· και ποιά από τα πάθη στη συνέχεια σε εκβιάζουν πιεστικά και σε ποιόν καιρό και χρόνο· αν αυτά είναι σωματικά ή ψυχικά ή σύνθετα και σύμμικτα, αν κινούνται στην μνήμη εξασθενημένα και σκοτεινά ή επαναστατούν δυνατά κατά της ψυχής· αν ενεργούν ως εξουσιασταί ή με κρυφόν τρόπο, και πώς τα προσέχει ο νους, ο βασιλεύς, ο εξουσιαστής των αισθήσεων. Όταν σκύψουν και συνάψουν πόλεμο, πολεμεί προς αυτά και κατορθώνει με την δύναμί του να τα εξασθενίση ή μήπως ούτε τα βλέπει καν πάλι ούτε τα υπολογίζει; Και ποιά απ' αυτά τα παλαιά πάθη απαλείφθηκαν και ποιά νέα παρουσιάσθηκαν, και αν τα πάθη κινούνται με φανταστικές εικόνες ή με αίσθησι χωρίς εικόνες και με μνήμη χωρίς πάθος και με διαλογισμό χωρίς ερεθισμό. Και από αυτά επίσης είναι δυνατό να γνωρίσωμε το μέτρο της ψυχής, πώς στέκεται.

3. Εκείνα τα παλαιά πάθη δεν έχουν φθάσει σε ηρεμία. Διότι υπάρχει ακόμα αγών στην ψυχή, έστω κι αν δείχνη δύναμι εναντίον τους. Αυτά όμως τα νέα, καθώς είπε η Γραφή, είναι υπό έλεγχο. «Εκάθησε», λέγει, «ο Δαβίδ στον οίκο του και τον ανέπαυσε ο Θεός από όλα όσα τον περικυκλώνουν». Αυτά τα λόγια δεν θα τα εκλάβης ότι αναφέρονται σ' ένα μόνο πάθος, αλλ' ανάμεσα στα φυσικά πάθη, την επιθυμία και τον θυμό, πρέπει να υπολογίσης και το πάθος της φιλοδοξίας, που εικονίζει τα πρόσωπα και τα φαντάζεται και διεγείρει σε επιθυμία και πόθο· να υπολογίσης επίσης το πάθος της φιλαργυρίας, όταν κοινωνή με αυτό η ψυχή κρυφά, ακόμη και αν δεν φθάνη να το ενεργοποιήση, αλλά εικονίζει στον νου τα είδωλα των πραγμάτων της φιλαργυρίας με την ύλη του συναγομένου πλούτου και πείθει την ψυχή να τα μελετά και δημιουργεί πόθο να τα αποκτήση μαζί με τα υπόλοιπα.

4. Δεν πολεμούν όλα τα πάθη με έφοδο. Πράγματι, υπάρχουν πάθη που απλώς φέρουν στην ψυχή τις θλίψεις· η αμέλεια και η ακηδία και η λύπη δεν προσβάλλουν με έφοδο ούτε ανοικτά, αλλά μόνο επιφέρουν στην ψυχή κάποιο βάρος. Η δύναμις λοιπόν της ψυχής αποδεικνύεται με την νίκη εναντίον των εχθρών που προσβάλλουν, και χρειάζεται ο άνθρωπος ακριβή γνώσι αυτών των παθών και τεκμήρια, για να αισθανθή σε κάθε βήμα που κάμει, που έφθασε και σε ποιόν τόπο άρχισε η ψυχή του να πατή, στην γη του Χαναάν ή έξω από τον Ιορδάνη;

5. Πρόσεχε επίσης και τούτο· αν η γνώσις είναι ικανή μέσα στο φως της ψυχής να διακρίνη τα πάθη ή τα διακρίνη σκοτεινά ή έχει εντελώς στερηθή της ικανότητος αυτής. Ευρίσκεις άραγε καθόλου ότι άρχισε να καθαρίζη ο λογισμός; δίδει ο μετεωρισμός τόπο στην διάνοια κατά την ώρα της προσευχής; Ποιό επίσης άραγε πάθος ταράσσει την διάνοια όταν προσεγγίζη την προσευχή; αισθάνεσαι μέσα σου ότι η δύναμις της ησυχίας επεσκίασε την ψυχή με καλωσύνη, γαλήνη και ειρήνη, την οποία συνηθίζει να γεννά στη διάνοια; αρπάζεται ο νους πάντοτε παρά την θέλησί σου στις έννοιες των ασωμάτων, τα οποία οι αισθήσεις δεν έχουν αρμοδιότητα να ερμηνεύσουν; εξάπτεται ξαφνικά μέσα σου κάποια χαρά που κατασιγάζει την γλώσσα; Μέσα στην έξοχη τρυφή της αναβλύζει από την καρδιά πάντοτε κάποια ηδονή που ελκύει τον νουν ολόκληρο;

6. Από καιρό σε καιρό ανεπαισθήτως εισέρχεται σε όλο το σώμα κάποια τρυφή και αγαλλίασις, πράγματα που σάρκινη γλώσσα δεν μπορεί να τα εκφράση, έως ότου θεωρήση όλα τα επίγεια στάκτη και σκύβαλα, όταν αυτά έρχονται στη μνήμη. Διότι εκείνη η πρώτη τρυφή είναι της καρδιάς και άλλοτε την ώρα της προσευχής, άλλοτε την ώρα της αναγνώσεως, άλλοτε πάλι από την συνεχή μελέτη και τον παρατεταμένο διαλογισμό θερμαίνεται ο νους. Αυτή εδώ όμως η τελευταία τρυφή έρχεται χωρίς αυτά, σαν σε πάρεργο συνήθως, συχνά την νύκτα κατά τον ίδιο τρόπο, οπότε συμβαίνει ανάμεσα στον ύπνο και την εγρήγορσι, όταν κανείς αισθάνεται ότι κοιμάται και δεν κοιμάται, ότι είναι ξύπνιος και δεν είναι ξύπνιος. Όταν όμως επιδημήση στον άνθρωπο εκείνη η τρυφή που σφύζει σε όλο το σώμα του, εκείνη την ώρα αυτός αισθάνεται ότι η βασιλεία των ουρανών δεν είναι τίποτε άλλο, παρά αυτό το πράγμα.

7. Πρόσεχε πάλι, αν η ψυχή απέκτησε την ικανότητα ν' αποβάλλη τις μνήμες των αισθητών πραγμάτων με την δύναμι της ελπίδος που κυριαρχεί στην καρδιά και κραταιώνει τις εσωτερικές αισθήσεις μέσα σε μια ανέκφραστη πεποίθηση· πρόσεχε, αν η καρδιά εξύπνησε, απαλλαγμένη από την φροντίδα που την αιχμαλωτίζει στα επίγεια, μέσα στην ακατάπαυστη μελέτη και την αδιάλειπτη εργασία που μας φέρει σε κοινωνία με τον Σωτήρα μας.

8. Πρόσεξε να καταλάβης την διαφορά μεταξύ αυτής της κλήσεως και της διηγήσεως που ακούεις. Η αδιάκοπη ησυχία με την αδιάλειπτη και μόνιμη εργασία της κάμει την ψυχή να γευθή αυτά τα αγαθά, τα οποία μετά την εύρεσί τους χάνονται πάλι από αμέλεια αυτών που τα δέχονται και για πολύν καιρό δεν ανευρίσκονται πάλι. Γι' αυτό τολμά κανείς να ειπή, στηριζόμενος στη μαρτυρία της συνειδήσεώς του, αυτό που είπε ο μακάριος Παύλος· «είμαι βέβαιος ότι δεν μπορεί να με χωρίση από την αγάπη του Χριστού ούτε θάνατος ούτε ζωή, ούτε παρόντα ούτε μέλλοντα ούτε όλα τα άλλα». Πράγματι δεν τον εχώρισαν ούτε οι θλίψεις του σώματος και μαζί με αυτές και της ψυχής, ούτε πείνα ούτε διωγμός ούτε γύμνια ούτε απομόνωσις ούτε φυλάκισις ούτε κίνδυνος ούτε μαχαίρι, αλλά ούτε οι άγγελοι του Σατανά ούτε οι δυνάμεις του με τις πανουργίες των ούτε η καταργούμενη δόξα με την εναντίον του έφοδο ούτε οι συκοφαντίες και οι κατηγορίες με τα κτυπήματά του που γίνονται ματαίως και ασκόπως.

9. Αν πάλι, αδελφέ, αυτά τα πράγματα δεν άρχισαν να εμφανίζωνται στην ψυχή, σε μεγάλη ή μικρή έκτασι, τότε οι κόποι σου και οι θλίψεις και όλη η ησυχία σου είναι ανωφελής μόχθος· ακόμη και αν τα χέρια σου ενεργήσουν θαύματα και αναστήσουν νεκρούς, αυτά δεν μπορούν να θεωρηθούν όμοια μ' εκείνα τα αγαθά. Γι' αυτό λοιπόν κίνησε την ψυχή σου τώρα και πείσε με δάκρυα αυτόν που σώζει τα πάντα ν' ανοίξη τον πέπλο της καρδιάς σου και να διώξη τον σκοτισμό της καταιγίδος των παθών από το εσωτερικό σου στερέωμα, ώστε να αξιωθής να ιδής την ακτίνα της ημέρας, για να μη γίνης ωσάν νεκρός που κάθεται στο σκότος αιωνίως.

10. Η διαρκής αγρυπνία που συνοδεύεται από ανάγνωσι και οι συνεχείς μετάνοιες που κάμει κάποιος συστηματικά δεν αργούν να δώσουν αυτά τα αγαθά στους ζηλωτάς, και όποιος ευρίσκει αυτά, τα ευρίσκει μέσω αυτών.

11. Όσοι πάλι θέλουν να τα ευρούν, πρέπει να επιμείνουν στην ησυχία και την εκτέλεσι αυτών, και επί πλέον να μη δεσμεύουν την διάνοιά τους σε κάτι, ούτε καν σε άνθρωπο, εκτός από την ψυχή τους, αλλά να εργάζωνται στην εσωτερική της εργασία. Αλλά και σε μερικά από τα εξωτερικά έργα ευρίσκομε κάποιαν ακριβή αίσθησι κοντά μας, δια της οποίας αποκτούμε βεβαίωση και περί των άλλων.

12. Όποιος κάθεται στην ησυχία και έλαβε πείρα της χρηστότητος του Θεού, δεν χρειάζεται πολλά επιχειρήματα για να πεισθή, αλλ' ούτε ασθενεί η ψυχή του από κάποιο είδος απιστίας, όπως αυτών που αμφιβάλλουν για την αλήθεια. Διότι η μαρτυρία της διανοίας του είναι ικανή να τον πείση περισσότερο από αμέτρητους λόγους που είναι έξω από την πείρα.

Στον Θεό μας ας είναι δόξα και μεγαλοπρέπεια στους αιώνες. Γένοιτο.