2. Νους συγκεχυμένος δεν μπορεί να αποφύγη την λήθη, και η θεία σοφία δεν ανοίγει σε τέτοιον νου την θύρα της. Όποιος μπορεί να καταλάβη ακριβώς σε ποια εξίσωσι καταλήγει το τέλος των πάντων, δεν χρειάζεται άλλον διδάσκαλο για να αποταγή των βιωτικών. Ο φυσικός νόμος, που εδόθηκε κατά πρώτον στον άνθρωπο, είναι η θεωρία των κτισμάτων του, ο δε γραπτός νόμος προστέθηκε μετά την παράβασι του πρωτοπλάστου.
3. Όποιος δεν απομακρύνεται εκουσίως από τις αιτίες των παθών, σύρεται ακουσίως από την αμαρτία. Τα αίτια της αμαρτίας είναι τα εξής· το κρασί, οι γυναίκες, ο πλούτος, η ευρωστία του σώματος. Δεν εννοώ ότι αυτά είναι φυσικώς αμαρτίες, αλλά ότι από αυτά η φύσις κλίνει εύκολα προς τα πάθη της αμαρτίας. Και γι' αυτό πρέπει ο άνθρωπος να παραφυλάγεται από αυτά με πολλή προσοχή. Αν μνημονεύης παντοτινά την αδυναμία σου, δεν θα ξεπεράσης τα όρια της προφυλάξεως. Στους ανθρώπους είναι βδελυκτή η πτώχεια, στον Θεό όμως είναι περισσότερο βδελυκτή η υπερήφανη ψυχή και ο επηρμένος νους. Στους ανθρώπους τιμάται ο πλούτος, στον Θεό όμως τιμάται η ταπεινωμένη ψυχή.
4. Όταν θέλης ν' αρχίσης καλή εργασία, ετοιμάσου πρώτα να αντιμετωπίσης τους επερχομένους εναντίον σου πειρασμούς, και μη διστάσης αληθινά. Διότι ο εχθρός συνηθίζει, όταν ιδή κάποιον που αρχίζει την αγαθή του διαγωγή με θερμή πίστι, να τον υποδέχεται με ποικίλους και φοβερούς πειρασμούς, ώστε, καταλαμβανόμενος από φόβο, να ψυχρανθή στην καλή του προαίρεσι και να μη έχη τέτοια δύναμι (διότι αλλιώς δεν θα μπορούσε κανείς να εκτελέση ποτέ το αγαθό), αλλά του το παραχωρεί ο Θεός, όπως το έχομε μάθει στην περίπτωσι του δικαίου Ιώβ. Εσύ λοιπόν ετοιμάσου να συναντήσης με ανδρεία τους πειρασμούς που επιφέρονται στις αρετές, και τότε μόνο άρχισε την επιτέλεσί τους. Πράγματι, αν δεν προετοιμασθής για την αντιμετώπισι των πειρασμών, να απέχης από την εκτέλεσι των αρετών.
5. Ο άνθρωπος που αμφιβάλλει ότι ο Θεός είναι βοηθός στην καλή εργασία, αυτός φοβείται τη σκιά του, πεινά στον καιρό της ευημερίας και της αφθονίας, και ζαλίζεται την ώρα της γαλήνης. Εκείνος όμως που έχει πεποίθησι στον Θεό, έχει στερεά καρδιά, η αξία του αναγνωρίζεται από όλους τους ανθρώπους και επαινείται ακόμη και από τους εχθρούς του.
6. Οι εντολές του Θεού είναι ανώτερες από τους θησαυρούς του κόσμου, και όποιος τις φυλάττει, ευρίσκει μέσα του τον Θεό. Όποιος επαναπαύεται με την σκέψι του πάντοτε στον Θεό, τον έχει ταμειούχο, και όποιος αποδέχεται τα θελήματά του, θα έχη οδηγούς τους επουρανίους αγγέλους. Όποιος φοβείται τις αμαρτίες, θα περάση απρόσκοπτα την φοβερή πορεία και τον σκοτεινιασμένο καιρό ευρίσκει εμπρός και μέσα του φως. Του ανθρώπου που φοβείται τις αμαρτίες ο Κύριος διαφυλάττει τα διαβήματα και σε περίπτωσι ολισθήματος θα τον προφθάση το έλεος του Θεού. Όποιος νομίζει ότι τα πλημμελήματά του είναι μικρά, πέφτει σε χειρότερα από τα προηγούμενα και θα υποστή επταπλάσια καταδίκη.
7. Σπείρε την ελεημοσύνη με ταπείνωσι, και θα θερίσης το έλεος κατά την κρίσι. Με ό,τι έχασες το αγαθό, με αυτό να το αποκτήσης. Αν χρεωστής οβολόν στον Θεό, δεν δέχεται αντί γι' αυτόν να του δώσης μαργαρίτη. Ομοίως, αν έχασες την σωφροσύνη, δεν δέχεται από εσένα ελεημοσύνη ο Θεός, εφ' όσον εσύ επιμένεις στην πορνεία. Διότι από σένα ζητεί τον αγιασμό του σώματος. Επειδή παρέβηκες την εντολή, μη συναισθανόμενος ότι έχεις εγκαταλείψει τα αγαθά του κόσμου, θα αρχίσης άλλους αγώνες; Εγκατέλειψες τη φυτεία, και ήλθες να πολεμήσης αλλού;
8. Είπε ο άγιος Εφραίμ ότι «σε καιρό θέρους, δεν αντιμετωπίζεις την ζέστη με τα ενδύματα του χειμώνα». Έτσι ο καθένας ό,τι σπείρει, αυτό θα θερίση, και κάθε αρρώστια θεραπεύεται με τα δικά της φάρμακα. Εσύ λοιπόν, αν κυριαρχήσαι από τον φθόνο, γιατί προσπαθείς να πολεμήσης τον ύπνο; Όσον καιρό το παράπτωμα είναι μικρό και τρυφερό, ξερρίζωσέ το, πριν μεγαλώση και ωριμάση. Μη αμελήσης, όταν το ελάττωμά σου φαίνεται μικρό· διότι αργότερα θα σου γίνη απάνθρωπος αυθέντης και θα τρέχης εμπρός του σαν δεμένος δούλος. Εκείνος όμως που αγωνίζεται κατά του πάθους από την αρχή, θα το καταδαμάση γρήγορα.
9. Όποιος μπορεί να υποφέρη την αδικία με χαρά, αν και είναι στο χέρι του να την αποκρούση, αυτός εδέχθηκε από τον Θεό την παρηγοριά δια της πίστεως σ' αυτόν. Όποιος υπομένει με ταπείνωσι τις εναντίον του κατηγορίες, έφθασε στην τελείωσι και θαυμάζεται από τους αγίους Αγγέλους. Διότι καμμιά άλλη αρετή δεν είναι τόσο μεγάλη και δυσκατόρθωτη, όσο αυτή.
10. Να μη πιστεύσης ότι είσαι δυνατός, έως ότου πειρασθής και εύρης τον εαυτό σου αμετάβλητον. Δοκίμαζε λοιπόν τον εαυτό σου σε όλα. Απόκτησε πίστι ορθή, για να καταπατήσης τους εχθρούς σου, και έχε τον νου σου αμετεώριστο. Να μη έχης εμπιστοσύνη στη δύναμί σου, για να μη παραχωρηθής στην αδυναμία της φύσεως, και τότε από τη δική σου πτώσι θα μάθης την αδυναμία σου. Επίσης να μη εμπιστευθής την γνώσι σου, μη τυχόν παρεμβληθή ο εχθρός και σε παγιδεύση με την πανουργία του. Έχε την γλώσσα σου ευγενική, κι' έτσι δεν θα σε συναντήση καμμιά ατιμία. Απόκτησε γλυκά χείλη, και θα τους έχης όλους φίλους. Ποτέ να μη καυχηθής με την γλώσσα σου για τα έργα σου, για να μη καταντροπιασθής. Διότι σε ό,τι πράγμα καυχάται ο άνθρωπος, σ' αυτό επιτρέπει ο Θεός ν' αλλοιωθή, για να ταπεινωθή και μάθη την ταπείνωσι. Γι' αυτό πρέπει να τα αφήνης όλα στην πρόγνωσι του Θεού και να μη πιστεύης ότι υπάρχει κάτι αμετάβλητο σε τούτον τον βίο.
11. Και όταν φθάσης σ' αυτό το σημείο, σήκωνε διαρκώς το βλέμμα σου στον Θεό, διότι η σκέπη και η πρόνοια του Θεού επεκτείνονται προς όλους τους ανθρώπους. Και δεν φαίνεται, παρά μόνο από εκείνους που καθάρισαν τους εαυτούς των από την αμαρτία και μόνο στον Θεό έχουν ακαταπαύστως την μελέτη τους. Εξαιρετικά δε φανερώνεται η πρόνοια του Θεού σ' αυτούς, όταν εισέλθουν σε μεγάλο πειρασμό υπέρ του Θεού. Διότι τότε αισθάνονται την πρόνοια σαν να την βλέπουν με τους σωματικούς οφθαλμούς, ο καθένας κατά την αναλογία και αιτία του πειρασμού που τον ευρήκε. Φανερώνεται για να προετοιμάση τους αγωνιστάς με άλειμμα για τον ανδρείο αγώνα, όπως στην περίπτωσι του Ιακώβ, του Ιησού του Ναυή, των τριών Παίδων, του Πέτρου και των άλλων αγίων, στους οποίους η πρόνοια παρουσιαζόταν κατά καιρούς με ανθρώπινο σχήμα, ενθαρρύνοντας και στηρίζοντάς τους στην ευσέβεια.
12. Εάν όμως ισχυρίζεσαι ότι αυτά παραχωρήθηκαν από τον Θεό στους αγίους κατ' οικονομίαν και ότι αυτοί κατ' εξαίρεσι αξιώθηκαν τέτοιων οπτασιών, ας σου είναι υποδείγματα ανδρείας οι άγιοι μάρτυρες, οι οποίοι πολλές φορές πολλοί μαζί, μερικές όμως φορές ένας ένας, και σε πολλούς και σε διαφόρους τόπους αγωνίσθηκαν για τον Χριστό και με την δύναμι που εδόθηκε σ' αυτούς υπέμειναν ανδρείως σε πήλινα σώματα τα ξυσίματα του σιδήρου και τις παντοειδείς τιμωρίες, πράγμα που ήταν επάνω από τη φύσι τους. Σε τέτοιους ανθρώπους παρουσιάζονταν φανερά οι άγιοι Άγγελοι, για να μάθη ο καθένας, ότι η θεία πρόνοια επέρχεται πλούσια σ' εκείνους που με κάθε τρόπο υποφέρουν γι' αυτόν κάθε πειρασμό και κάθε θλίψι, για να επιδείξουν την ανδραγαθία των και καταισχύνουν τους εχθρούς των. Διότι, όσο οι άγιοι με τέτοιες οπτασίες εγίνονταν ανδρείοι, τόσο οι αντίθετοι ωργίζονταν και εμαίνονταν για την καρτερία τους.
13. Ποιά ανάγκη υπάρχει να ειπούμε για τους ασκητάς, τους ξένους προς τον κόσμο, και τους αναχωρητάς, που έκαμαν την έρημο πόλι και κατοικία των Αγγέλων, οι οποίοι τους επισκέπτονταν διαρκώς λόγω της αξίας διαγωγής των, και ως υπασπισταί ενός Κυρίου έγιναν με τον καιρό συνασπισταί μεταξύ τους; Αυτοί οι άνδρες όλες τις ημέρες της ζωής των έμεναν στην ερημία και είχαν την κατοικία τους στα όρη και τα σπήλαια και τις οπές της γης εξ αιτίας της αγάπης τους προς τον Θεό. Και επειδή, εγκαταλείποντας τα γήινα, αγάπησαν τα ουράνια και έγιναν Αγγέλων μιμηταί, γι' αυτό δικαίως και οι ίδιοι οι Άγγελοι δεν απέκρυψαν απ' αυτούς την όψι τους κι' εξεπλήρωσαν κάθε θέλησί τους.
14. Παρουσιάζονταν σ' αυτούς κατά καιρούς, διδάσκοντάς τους πώς πρέπει να ζουν. Άλλοτε τους διασαφήνιζαν δύσκολα θέματα, κι' άλλοτε απαντούσαν σ' ερωτήσεις των αγίων για ό,τι χρειάζεται. Άλλοτε τους ωδηγούσαν στον δρόμο που είχαν χάσει, κι' άλλοτε τους ελύτρωναν από πειρασμούς στους οποίους είχαν περιπέσει. Άλλοτε, που ετύχαινε να επέλθη ξαφνικό κακό και κάποιος κίνδυνος από φίδι, πέσιμο από βράχο ή δένδρο ή πετροβόλημα, τους άρπαζαν από την μέση, και άλλοτε, όταν ο εχθρός επολεμούσε φανερά τους αγίους, εμφανίζονταν σ' αυτούς οφθαλμοφανώς, τους έλεγαν ότι είχαν αποστολή για βοήθειά τους και τους ενέπνεαν θάρρος και τόλμη και ευψυχία. Άλλοτε επιτελούσαν δι' αυτών ιάσεις, ενώ άλλοτε εθεράπευαν τους ίδιους τους αγίους που είχαν πέσει σε αρρώστιες. Άλλοτε με την αφή του χεριού ή με τα λόγια έδιναν υπερφυσική δύναμι στα εξασθενημένα από την ασιτία σώματα και τα ενίσχυαν, και άλλοτε πάλι τους έφεραν τροφή, ψωμί, μερικές φορές όσπρια και άλλα είδη προσφαγιών. Ακόμη σε μερικούς απ' αυτούς εδήλωναν από πριν την μετάστασι, ενώ σε μερικούς και τον τρόπο της μεταστάσεως.
15. Τι χρειάζεται ν' αναφέρωμε πολλά δείγματα που παριστάνουν την αγάπη των αγίων Αγγέλων προς εμάς και όλη την φροντίδα τους προς τους δικαίους; Πράγματι, προνοούν για μας όπως προνοούν οι μεγαλύτεροι αδελφοί προς τους μικρότερους. Έχουν λεχθή τα παραπάνω, για να μάθη ο καθένας «ότι ο Κύριος είναι κοντά σε όλους όσοι τον επικαλούνται αληθινά», και ότι πολλή πρόνοια δείχνει σ' αυτούς που παρέδωσαν τον εαυτό τους στην ευαρέσκειά του και τον ακολουθούν με όλη την καρδιά τους.
16. Εάν πιστεύσης ότι ο Θεός προνοεί για σένα, τί μεριμνάς και φροντίζεις για τα πρόσκαιρα και για τις ανάγκες της σαρκός σου; Εάν πάλι δεν πιστεύης ότι προνοεί για σένα ο Θεός, και γι' αυτό φροντίζεις για τις ανάγκες σου έξω από αυτόν, είσαι ταλαιπωρότερος από όλους τους ανθρώπους. Τότε για ποιό λόγο και ζης και θα ζήσης; «Ανάθεσε στον Κύριο την μέριμνά σου, και αυτός θα σε διαθρέψη», και «δεν θα πτοηθής από τον κίνδυνο που σου επέρχεται».
17. Εκείνος που αφιέρωσε τον εαυτό του στον Θεό οριστικά, ζη με τον νου του αναπαυμένον. Χωρίς ακτημοσύνη δεν μπορεί η ψυχή να ελευθερωθή από την ταραχή των λογισμών, και χωρίς την ησυχία των αισθήσεων δεν θα αισθανθή την ειρήνη της διανοίας. Χωρίς να εισέλθη σε πειρασμούς κανείς δεν θ' αποκτήση την σοφία του πνεύματος, και χωρίς γαλήνη των λογισμών ο νους δεν θα κινηθή σε απόκρυφα μυστήρια. Χωρίς την πεποίθησι δια της πίστεως δεν μπορεί η ψυχή να ανταπεξέλθη με θάρρος στους πειρασμούς, και χωρίς σαφή πείρα περί της σκέπης του Θεού δεν μπορεί η καρδιά να ελπίση σ' αυτόν και τέλος χωρίς να γευθή τα παθήματα του Χριστού με γνώσι, η ψυχή δεν θα έχη κοινωνία με αυτόν.
18. Να λογίζεσαι ότι άνθρωπος του Θεού είναι αυτός που από πολλή ευσπλαγχνία εθανάτωσε για τον εαυτό του την αναγκαία χρεία. Διότι όποιος ελεεί τον πτωχό, έχει τον Θεό να μεριμνά υπέρ αυτού. Και όποιος είναι πτωχός καθ' εαυτόν, ευρήκε θησαυρούς αστείρευτους.
19. Ο Θεός δεν χρειάζεται τίποτε, και ευφραίνεται όταν ιδή κάποιον που αναπαύει την εικόνα του και την τιμά για χάρι του. Όταν κάποιος σου ζητήση ό,τι έχεις, να μη ειπής στην καρδιά σου, θα αφήσω αυτό το πράγμα στον εαυτό μου, για να αναπαυθώ με αυτό, και ο Θεός πρόκειται να του ικανοποιήση από αλλού τις ανάγκες του. Διότι αυτά τα λόγια αρμόζουν σε αδίκους και σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τον Θεό. Ο δίκαιος και χρηστός άνθρωπος δεν δίδει σε άλλον την τιμή του, ούτε επιτρέπει να περάση απράκτως ο καιρός της χάριτος. Ο πτωχός βέβαια και στερημένος άνθρωπος επιχορηγείται από τον Θεό, εσύ όμως αποστράφηκες την τιμή από τον Θεό και απομάκρυνες από εσένα την χάρι του, γυρίζοντας πίσω αβοήθητο τον πτωχό. Όταν δίδης λοιπόν, να ευφραίνεσαι και να λέγης στον Θεό· Δόξα σοι, ο Θεός, που με αξίωσες να ευρώ κάποιον και να τον αναπαύσω. Αν όμως δεν έχης τί να δώσης, να χαρής περισσότερο και να ειπής μ' ευχαριστίες στον Θεό·
Σ' ευχαριστώ, Θεέ μου, που μου έδωσες αυτή τη χάρι και την τιμή, να πτωχεύσω για το όνομά σου, και με αξίωσες να γευθώ τη θλίψι που έχει τοποθετηθή στην οδό των εντολών σου, και σε αρρώστια και σε πτώχεια, όπως εγεύθηκαν οι άγιοί σου που εβάδισαν σ' αυτήν την οδό.
20. Και όταν ασθενής, ειπέ·
Μακάριος είναι όποιος αξιώθηκε από τον Θεό να πειρασθή για την κληρονομιά της ζωής· διότι τις αρρώστιες τις
επιφέρει ο Θεός για την υγεία της ψυχής.
Πράγματι είπε κάποιος από τους αγίους·
Με αυτό θέλω να δηλώσω, ότι ο μοναχός που δεν υπηρετεί θεάρεστα τον Κύριο και δεν αγωνίζεται με ζήλο για τη σωτηρία της ψυχής του, αλλά δείχνει αμέλεια στην άσκησι των αρετών, οπωσδήποτε παραχωρείται από τον Θεό να περιπέση σε πειρασμούς, για να μη μείνη αργός κι' από την πολλή αργία του στραφή προς τα χειρότερα. Γι' αυτό λοιπόν ο Θεός επιρρίπτει πειρασμούς στους ράθυμους και αμελείς, για να ασχολούνται με αυτούς και όχι με τα μάταια. Ενεργεί δε πάντοτε τούτο ο Θεός σ' αυτούς που τον αγαπούν, για να τους παιδεύση, να τους σοφίση και να τους διδάξη το θέλημά του. Διότι έχει γραφή, «όταν εκτείνετε τα χέρια σας προς εμένα, θα αποστρέψω τους οφθαλμούς μου από σας. Και αν συνεχίσετε την παράκλησί σας, δεν θα σας ακούσω». Αν και αυτά έχουν λεχθή για άλλους, όμως κατά την γραπτή τους έκφρασι αναφέρονται σ' εκείνους που εγκαταλείπουν την οδό του Κυρίου.
21. Αφού λέγομε ότι ο Θεός είναι πολυέλεος, για ποιο λόγο όταν μέσα στους πειρασμούς μας κτυπούμε την θύρα του και τον παρακαλούμε, δεν εισακούει, αλλά παραβλέπει την δέησί μας; Ή μήπως διδασκόμαστε τούτο από τον προφήτη που λέγει, «δεν είναι μικρό το χέρι του Κυρίου για να τον ελευθερώση, ούτε είναι βαρήκοος για ν' ακούση, αλλά οι αμαρτίες μας μας διεχώρισαν απ' αυτόν και οι αμαρτίες μας απέστρεψαν το πρόσωπό του, ώστε να μη μας εισακούη»; Φέρε στη μνήμη σου τον Θεό σε κάθε καιρό, και θα σε ενθυμηθή κι' αυτός όταν εμπέσης σε κακά.
22. Η φύσις σου έγινε δεκτική των παθών και οι πειρασμοί του παρόντος κόσμου επλήθυναν, και δεν απέχουν από σένα τα κακά, αναβρύζουν άφθονα από μέσα σου και κάτω από τα πόδια σου. Να μη εξέλθης από τον τόπο, όπου στέκεσαι· και όταν ο Θεός συμφωνήση, θα ελευθερωθής απ' αυτά. Όπως εγγίζουν μεταξύ τους τα βλέφαρα, έτσι και οι πειρασμοί είναι πλησίον των ανθρώπων. Αυτά τα οικονόμησε ο Θεός με σοφία, για την ωφέλειά σου, για να κτυπάς την θύρα του επιμόνως, για να εντυπωθή η μνήμη του στη διάνοιά σου από τον φόβο των θλίψεων, για να τον πλησιάσης με την προσευχή και αγιασθή η καρδιά σου με την συνεχή μνήμη του. Και όταν θα προσεύχεσαι σ' αυτόν, θα σε εισακούση. Και θα μάθης ότι ο Θεός είναι αυτός που σε απαλλάσσει, και θα αισθανθής αυτόν που σ' έπλασε και προνοεί για σένα και σε διαφυλάττει, και για χάρι σου έχει κατασκευάσει διπλόν κόσμο· τον ένα σαν πρόσκαιρο διδάσκαλο και εκπαιδευτή, και τον άλλο σαν πατρικόν οίκο και αιώνια κληρονομία σου.
23. Δεν σε έπλασε ο Θεός ανεπίδεκτο των λυπηρών, ώστε, επιθυμώντας την θεότητα, να μη κληρονομήσης ό,τι εκληρονόμησε και ο πρώην Εωσφόρος που έγινε έπειτα Σατανάς δια της επάρσεως. Ομοίως δεν σε έκαμε ακλινή και ακίνητον, για να μη γίνης όπως είναι η φύσις των αψύχων, και καταστούν ανωφελή και άμισθα για σένα τα αγαθά, όπως είναι στα άλογα ζώα τα φυσικά πλεονεκτήματα, τα κτηνώδη. Πόση ωφέλεια και ευχαριστία και ταπείνωσις γεννάται από την επιφορά αυτών των κτυπημάτων, είναι εύκολο να το μάθουν όλοι.
24. Είναι λοιπόν φανερό, ότι είναι στο χέρι μας ν' αγωνισθούμε για τα αγαθά και να απομακρυνθούμε από τα κακά. Κι εμείς γινόμαστε φορείς της τιμής και της ατιμίας που προκαλούνται απ' αυτά. Με την ατιμία, εντρεπόμενοι, φοβούμαστε, ενώ με την τιμή προσφέραμε ευχαριστία στον Θεό και επεκτεινόμαστε προς την αρετή. Τούτους τους παιδαγωγούς σου έδωσε με αφθονία ο Θεός, ώστε να μη λησμονήσης τον Κύριο, τον Θεό σου, και παρεκκλίνης απ' αυτόν και πέσης στην πολυθεΐα, όπως θα έπραττες αν ήσουν ελεύθερος απ' αυτούς τους παιδαγωγούς, απαλλαγμένος από τις θλίψεις κι' επάνω από κάθε φόβο. Έτσι συνέβηκε με πολλούς άλλους, που, αν και ήσαν ομοιοπαθείς με σένα και εμαστίζονταν από τέτοια λυπηρά κτυπήματα, όχι μόνο εξέπεσαν ξαφνικά στην πολυθεΐα, εξ αιτίας μιας πρόσκαιρης και ευτελούς εξουσίας και ευημερίας, αλλά και ετόλμησαν αφρόνως να προκαλέσουν την οργή του Θεού με την αποστασία κατ' αυτού.
25. Γι' αυτό λοιπόν σου επέτρεψε ο Θεός να περιπίπτης σε θλίψεις. Μερικές φορές το επιτρέπει, για να μη τον παροργίσης με την παρέκκλισί σου, και με την επιφορά της τιμωρίας σ' εξολοθρεύση από εμπρός του. Παραλείπω την ασέβεια και τις άλλες βλασφημίες που γεννώνται από την ευημερία της ζωής και την αφοβία, έστω και αν δεν τολμήση κανείς να ειπή ότι συμβαίνουν τα προηγούμενα. Για το σκοπό τούτον δια των παθών και των θλίψεων αύξησε την μνήμη του στην καρδιά σου και με τον φόβο των αντιπάλων σου σε ωδήγησε προς την πύλη της ευσπλαγχνίας του. Για να σε απαλλάξη από αυτά και από την αιτία τους σου ενέβαλε την προς αυτόν αγάπη. Αφού σου κατέβαλε την αγάπη, σε επλησίασε με την τιμή της υιοθεσίας και σου επιδεικνύει πόση είναι η πλουσία του χάρις. Πράγματι, από που θα εγνώριζες την πρόνοιά του αυτήν και την κηδεμονία, αν δεν σου συνέβαιναν οι αντιξοότητες; Διότι είναι δυνατό κυρίως απ' αυτά να αυξηθή η αγάπη του Θεού στην ψυχή σου, δηλαδή από την κατανόηση των χαρισμάτων του και από την μνήμη της μεγάλης πρόνοιάς του.
26. Όλα αυτά τα αγαθά σού γεννώνται από τις θλίψεις, για να μάθης να ευχαριστής τον Θεό. Έχε στη μνήμη σου λοιπόν τον Θεό, για να σε έχει στη μνήμη του κι' αυτός πάντοτε, και έχοντάς σε στη μνήμη του και διασώζοντάς σε να σου προσφέρη κάθε μακαριότητα, μη τον λησμονήσης πλέον, μετεωριζόμενος στα μάταια πράγματα, για να μη σε λησμονήση στον καιρό των πολέμων σου. Γίνε την ώρα του πλούτου σου υπήκοός του, ώστε κατά τις θλίψεις σου να έχης παρρησία εμπρός του, με την καρδιακή κι' επίμονη προσευχή σου προς αυτόν.
27. Καθάρισε τον εαυτό σου ενώπιον του Κυρίου διαπαντός, έχοντας την μνήμη του στην καρδιά σου, για να μη χρονίσης έξω από την μνήμη του και μείνης απαρρησίαστος, όταν εισέλθης κοντά του· διότι η παρρησία προς τον Θεό προκαλείται από την συνεχή επικοινωνία με αυτόν και την πολλή προσευχή, η σχέσις και συμβίωσις με τους ανθρώπους γίνεται δια του σώματος, ενώ η προς τον Θεό σχέσις γίνεται δια της ψυχικής μνήμης και της εντάσεως και φλόγας των δεήσεων. Από την άφθονη παρουσία της μνήμης του κατά περιστάσεις ο άνθρωπος μεταστρέφεται προς την έκπληξι και τον θαυμασμό· διότι «θα ευφρανθή η καρδιά εκείνων που ζητούν τον Κύριο».
28. Ζητήσατε τον Κύριο, ω κατάδικοι, και δυναμωθήτε με την ελπίδα, ζητήσατε το πρόσωπό του δια μετανοίας, αγιασθήτε με τον αγιασμό του προσώπου του και καθαρισθήτε από τις αμαρτίες σας. Τρέξατε, όσοι έχετε περιπέσει σε αμαρτίες, προς τον Κύριο, που μπορεί να συγχωρή αμαρτήματα και να παραβλέπη πλημμελήματα. Διότι είπε με όρκο δια του προφήτου, «ζω εγώ, λέγει ο Κύριος, δεν θέλω τον θάνατο του αμαρτωλού, αλλά μάλλον επιθυμώ να επιστρέψη και να ζη»· και πάλι, «όλη την ημέρα άπλωσα τα χέρια μου προς λαόν απειθή και αντιρρησία»· και πάλι, «γιατί αποθνήσκετε, λαέ του Ισραήλ;». και πάλι, «επιστρέψατε προς εμένα, και εγώ θα επιστρέψω σε σας»· και πάλι «από την ημέρα που θα επιστρέψη ο αμαρτωλός από τον δρόμο του και πλησίαση προς τον Κύριο και επιτελέση κρίσι και δικαιοσύνη, δεν θα ενθυμούμαι τις ανομίες του· θα ζήση οπωσδήποτε, λέγει ο Κύριος. Και όσο για τον δίκαιο, αν εγκαταλείψη την δικαιοσύνη και επιδοθή σε αδικίες, δεν θα ενθυμούμαι την δικαιοσύνη του, αλλά θα θέσω ενώπιόν του το ολίσθημα και θα αποθάνη μέσα στο σκότος των έργων του, αν επιμείνη σ' αυτά». Για ποιό λόγο; Διότι ο αμαρτωλός δεν θα βασανίζεται από την αμαρτία του, από την ημέρα που θα επιστρέψη προς τον Κύριο. Και του δικαίου η δικαιοσύνη δεν θα τον λυτρώση εφ' όσον θα αμαρτήση, αν επιμείνη σ' αυτό το αμάρτημα.
29. Και στον Ιερεμία επίσης, έχει ειπεί τα εξής ο Θεός· «πάρε χαρτί και γράψε όσα σου είπα, από τις ημέρες του Ιωσία, βασιλέα του Ιούδα, έως σήμερα, γράψε όλα τα κακά που είπα ότι θα επιφέρω σε τούτον το λαό, ώστε, αφού ακούση και φοβηθή ο άνθρωπος, να εγκαταλείψη την πονηρή οδό του και επιστρέφοντας να μετανοήσουν, και θα απαλείψω τις αμαρτίες τους». Και η Σοφία είπε· «όποιος κρύβει την αμαρτία του, δεν ωφελείται, ενώ αυτός που ομολογεί τις αμαρτίες του και τις ξεπερνά, θα επιτύχη έλεος από τον Θεό». Και ο Ησαΐας λέγει, «αναζητήσατε τον Κύριο, και όταν τον ευρήτε, επικαλεσθήτε τον και αφού τον προσεγγίσετε, τότε ο αμαρτωλός ας εγκαταλείψη την οδό του και ο άδικος τις σκέψεις του· και επιστρέψατε προς εμέ και εγώ θα σας ελεήσω· διότι οι σκέψεις μου δεν είναι ανάλογες με τις σκέψεις σας ούτε οι δρόμοι μου ανάλογοι με τους δρόμους σας». «Αν λοιπόν με ακούσετε, θα φάγετε τα αγαθά της γης». «Έλθετε πλησίον μου και υπακούσετέ μου, και θα ζήσετε με την ψυχή σας». «Όταν φυλάξης τους δρόμους του Κυρίου και εκτελέσης τα θελήματά του, τότε να ελπίσης στον Κύριο και να τον επικαλεσθής· και όταν θα φωνάζης, θα σου ειπή· να, είμαι εδώ».
30. Όταν επέλθη πειρασμός στον άδικο, δεν έχει θάρρος να επικαλεσθή τον Θεό ούτε να ελπίση την σωτηρία απ' αυτόν. Διότι τις ημέρες της αναπαύσεώς του απομακρύνθηκε από το θέλημα του Θεού. Πριν αρχίση ο πόλεμος, ζήτησε τον σύμμαχο, και πριν αρρωστήσης, αναζήτησε τον θεραπευτή. Και πριν σε καταλάβουν οι θλίψεις, προσευχήσου, και στον καιρό της λύπης θα τον εύρης και θα σε ακούση. Πριν ολισθήσης, επικαλέσου και παρακάλεσε, και πριν προσευχηθής, ετοίμασε τις υποσχέσεις σου, δηλαδή τα από εδώ εφόδια. Η κιβωτός του Νώε κατασκευάσθηκε τον καιρό της ειρήνης και τα ξύλα της είχαν φυτευθή πριν από εκατό χρόνια. Στον καιρό δε της οργής οι μεν άδικοι εχάθηκαν, ενώ αυτή έγινε σκέπη του δικαίου.
31. Το άδικο στόμα εμφράσσεται με την προσευχή· διότι η κατάκρισις της συνειδήσεως καθιστά τον άνθρωπο αξεθάρρευτο. Η αγαθή καρδιά κατεβάζει δάκρυα μαζί με χαρά στην προσευχή. Αυτοί για τους οποίους ο κόσμος έχει νεκρωθή υπομένουν με χαρά τους πειρασμούς· αυτοί όμως για τους οποίους ζη ο κόσμος δεν μπορούν να υπομείνουν την αδικία, αλλά νικώνται από την κενοδοξία, οπότε οργίζονται, ταράσσονται και παραφέρονται ή κυριεύονται από τη λύπη. Ω, πόσο δυσκολοκατόρθωτη είναι η αρετή αυτού του είδους και πόση δόξα ευρίσκει αυτή κοντά στον Θεό. Όποιος θέλει να επιτύχη αυτήν την αρετή, δηλαδή το να αδικήται και να μακροθυμή, πρέπει να απομακρυνθή από τους δικούς του και να ξενιτευθή. Δεν μπορεί να την επιτύχη στην πατρίδα του· διότι την αλγηδόνα αυτής της αρετής μπορούν να υπομείνουν μόνο οι μεγάλοι και δυνατοί, όταν είναι ανάμεσα στους δικούς των και ανάμεσα σ' αυτούς για τους οποίους απέθανε ο κόσμος τούτος, αφού απελπίσθηκαν από κάθε παρηγοριά του.
32. Όπως η χάρις πλησιάζει την ταπεινοφροσύνη, έτσι και οι οδυνηρές συμφορές πλησιάζουν την υπερηφάνεια. Οι οφθαλμοί του Κυρίου πέφτουν στους ταπεινόφρονες, για να τους ευφράνουν το πρόσωπό του στρέφεται κατά των υπερηφάνων, για να τους ταπεινώση. Η ταπείνωσις δέχεται πάντοτε το έλεος από τον Θεό, την σκληροκαρδία και ολιγοπιστία όμως την ευρίσκουν φοβερά συναπαντήματα. Μίκρυνε τον εαυτό σου σε όλα προς όλους τους ανθρώπους, και θα υψωθής επάνω από τους άρχοντες του αιώνος τούτου. Προκατάλαβε όλους τους ανθρώπους, ασπαζόμενος και προσκυνώντας τους, και θα τιμηθής περισσότερο από εκείνους που φέρουν δώρα από καθαρό χρυσάφι.
33. Εξευτέλισε τον εαυτό σου, και θα ιδής τη δόξα του Θεού μέσα σου· διότι, όπου βλαστάνει η ταπείνωσις, εκεί αναβλύζει η δόξα του Θεού. Εάν αγωνίζεσαι φανερά να εξουδενωθής από όλους τους ανθρώπους, ο Θεός θα κάμη να δοξασθής, εάν όμως αγωνίζεσαι γι' αυτό και μέσα στην καρδιά σου, ο Θεός σου δείχνει την δόξα του. Γίνε ευκαταφρόνητος μέσα στην μεγαλοσύνη σου, και όχι μέγας μέσα στην μικρότητά σου.
34. Φρόντισε να καταφρονηθής, και θα γεμίσης από την τιμή του Θεού. Μη ζητήσης να τιμηθής, αφού από μέσα είσαι γεμάτος τραύματα. Κατηγόρησε την τιμή, για να τιμηθής, και μη την αγαπήσης, για να μη ατιμασθής. Όποιος επιδιώκει την τιμή, φεύγει από εμπρός του, και όποιος την αποφεύγει, τον ακολουθεί και γίνεται κήρυκας της ταπεινώσεώς του σε όλους τους ανθρώπους. Αν καταφρονής τον εαυτό σου, για να μη τιμηθής, ο Θεός θα σε ανακηρύξη, και εάν κατηγορήσης τον εαυτό σου για την αλήθεια, ο Θεός επιτρέπει σε όλα τα κτίσματά του να σε επαινέσουν, και θα ανοίξουν ενώπιόν σου την θύρα της δόξας του πλαστουργού σου και θα σε επαινέσουν. Διότι πράγματι εσύ είσαι κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσί του.
35. Ποιός έχει ιδεί άνθρωπον που να λάμπη με τις αρετές, αλλά να φαίνεται ταπεινός στους ανθρώπους, να είναι φωτεινός στην ζωή, σοφός στην γνώσι και ταπεινός στο πνεύμα; Μακάριος είναι αυτός που ταπεινώνει τον εαυτό του σε όλα, διότι θα υψωθή. Διότι αυτός, που ταπεινώνει και μικραίνει τον εαυτό του σε όλα για χάρι του Θεού, δοξάζεται από τον Θεό, και αυτόν που πεινά και διψά για χάρι του Θεού, θα τον μεθύση ο Θεός με τα αγαθά του. Όποιος είναι γυμνός χάριν του Θεού, ενδύεται απ' αυτόν στολή άφθαρτη και ένδοξη, και όποιος είναι γι' αυτόν πτωχός, παρηγορείται με τον αληθινό τους πλούτο. Εξουδένωσε τον εαυτό σου χάριν του Θεού, και, χωρίς να το γνωρίζης, θα αυξηθή η δόξα σου σε όλη τη ζωή σου. Έχε τον εαυτό σου αμαρτωλόν, για να δικαιωθής σε όλη τη ζωή σου. Γίνε αμόρφωτος όταν είσαι σοφός, αλλά μη φανής σοφός, αν είσαι αμόρφωτος. Και αν η ταπείνωσις υψώνη τον αφελή και αμαθή, πόση τιμή, νομίζεις, φέρει στους μεγάλους και έντιμους;
36. Φεύγε την κενοδοξία, και θα δοξασθής· φοβήσου την υπερηφάνεια, και θα μεγαλυνθής. Δεν εκηρύχθηκε η κενοδοξία στους υιούς των ανθρώπων ούτε η υψηλοφροσύνη στο γένος των γυναικών. Αν απαρνήθηκες εκουσίως όλα τα πράγματα του βίου, να μη φιλονεικήσης καθόλου με οποιονδήποτε για κάτι το μηδαμινό. Εάν εσυχάθηκες την πλεονεξία, απόφευγε αυτούς που την επιδιώκουν. Απόφευγε τους φιλοκτήμονες, καθώς και τον πόθο της αποκτήσεως πραγμάτων. Απομάκρυνε τον εαυτό σου από τους σπάταλους, όπως και από τη σπατάλη. Φεύγε τους ακόλαστους, όπως και την ακολασία. Διότι, αν η απλή μνήμη των παραπάνω διαταράσση τη διάνοια, πόσο μάλλον η θέα και η συμβίωσις με αυτούς; Πλησίασε τους δικαίους και δι' αυτών θα πλησιάσης τον Θεό. Συναναστρέφου με αυτούς που έχουν ταπείνωσι, και θα μάθης τους τρόπους των. Διότι, αν η θέα των παραπάνω είναι ωφέλιμη, πόσο μάλλον η διδασκαλία του στόματός των;
37. Αγάπησε τους πτωχούς, για ν' αποκτήσης και συ δι' αυτών το έλεος. Μη πλησιάσης τους φιλονείκους, για να μη αναγκασθής να χάσης τη γαλήνη σου. Μη αηδιάζης από την δυσοσμία των αρρώστων, και μάλιστα των πτωχών, διότι έχεις και συ σώμα. Μη επιπλήξης τους θλιμμένους στην καρδιά, για να μη μαστιγωθής με το ραβδί τους και ζητήσης παρηγορητάς, που δεν θα εύρης. Μη περιφρονήσης τους ακρωτηριασμένους, διότι στον Άδη όλοι θα βαδίσωμε ισότιμα. Αγάπησε τους αμαρτωλούς, μίσησε τα έργα τους, και μη τους καταφρονήσης για τα ελαττώματά τους, μη τυχόν και συ πειρασθής με παρόμοια. Ενθυμήσου ότι είσαι κοινωνός της γεώδους φύσεως, και ευεργετεί τους πάντες. Να μη επιπλήττης όσους έχουν ανάγκη της ευχής σου και να μη αποστερείς αυτούς από τους μαλακτικούς λόγους της παρηγοριάς, για να μη απολεσθούν και σου ζητηθούν οι ψυχές των, αλλά μιμήσου τους ιατρούς που θεραπεύουν τα θερμότερα πάθη με τα ψυχρότερα φάρμακα, και τα ψυχρότερα πάθη με τα αντίθετα.
38. Ανάγκασε τον εαυτό σου, όταν συναντήσης τον πλησίον σου, να τον τιμήσης επάνω από τα μέτρα του. Φίλησε τα χέρια και τα πόδια του και κράτησέ τα πολλές φορές με πολλή τιμή και βάλε τα επάνω στα μάτια σου και επαίνεσέ τον για αρετές που δεν έχει. Όταν δε χωρισθής από αυτόν, λέγει γι' αυτόν ό,τι αγαθό και τίμιο υπάρχει. Διότι με αυτά και τα παρόμοια τον προσελκύεις στο αγαθό και τον αναγκάζεις να εντρέπεται από την προσφώνησι που του απηύθυνες, και σπείρεις σ' αυτόν σπέρματα αρετής. Από την τέτοια τακτική, που συνηθίζεις τον εαυτό σου, τυπώνεται μέσα σου αγαθός τύπος και θ' αποκτήσης πολλήν ταπείνωση και χωρίς κόπο θα κατορθώσης τα μεγάλα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και αν αυτός έχη κάποια ελαττώματα, τιμώμενος από σένα, δέχεται εύκολα την θεραπεία από σένα, εντρεπόμενος από την τιμή που του έκαμες.
39. Αυτόν τον τρόπο ν' ακολουθής πάντοτε, το να είσαι δηλαδή ευπροσήγορος και επαινετικός προς όλους. Και να μη παροξύνης κανένα ή να ζηλεύσης, ούτε για την πίστι ούτε για τα κακά του έργα, αλλά να φυλάγεσαι, ώστε να μη μεμφθής ή να ελέγξης κανένα για κάτι· διότι έχομε απροσωπόληπτο κριτή στους ουρανούς. Αν όμως θέλης να τον επαναφέρης προς την αλήθεια, λυπήσου γι' αυτόν και ειπέ του με δάκρυα και αγάπη ένα λόγο ή δυό, και μη εξοργισθής εναντίον αυτού, και ιδή σε σένα σημείο έχθρας. Διότι η αγάπη δεν γνωρίζει να θυμώνη ή να παροξύνεται ή να μέμφεται κάποιον με εμπάθεια. Ένδειξις της αγάπης και της γνώσεως είναι η ταπείνωσις που γεννάται από την αγαθή συνείδησι.
40. Με τη βοήθεια του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας, στον οποίο ανήκει η δόξα και το κράτος μαζί με τον Πατέρα και το άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Γένοιτο.
5. Ο άνθρωπος που αμφιβάλλει ότι ο Θεός είναι βοηθός στην καλή εργασία, αυτός φοβείται τη σκιά του, πεινά στον καιρό της ευημερίας και της αφθονίας, και ζαλίζεται την ώρα της γαλήνης. Εκείνος όμως που έχει πεποίθησι στον Θεό, έχει στερεά καρδιά, η αξία του αναγνωρίζεται από όλους τους ανθρώπους και επαινείται ακόμη και από τους εχθρούς του.
6. Οι εντολές του Θεού είναι ανώτερες από τους θησαυρούς του κόσμου, και όποιος τις φυλάττει, ευρίσκει μέσα του τον Θεό. Όποιος επαναπαύεται με την σκέψι του πάντοτε στον Θεό, τον έχει ταμειούχο, και όποιος αποδέχεται τα θελήματά του, θα έχη οδηγούς τους επουρανίους αγγέλους. Όποιος φοβείται τις αμαρτίες, θα περάση απρόσκοπτα την φοβερή πορεία και τον σκοτεινιασμένο καιρό ευρίσκει εμπρός και μέσα του φως. Του ανθρώπου που φοβείται τις αμαρτίες ο Κύριος διαφυλάττει τα διαβήματα και σε περίπτωσι ολισθήματος θα τον προφθάση το έλεος του Θεού. Όποιος νομίζει ότι τα πλημμελήματά του είναι μικρά, πέφτει σε χειρότερα από τα προηγούμενα και θα υποστή επταπλάσια καταδίκη.
7. Σπείρε την ελεημοσύνη με ταπείνωσι, και θα θερίσης το έλεος κατά την κρίσι. Με ό,τι έχασες το αγαθό, με αυτό να το αποκτήσης. Αν χρεωστής οβολόν στον Θεό, δεν δέχεται αντί γι' αυτόν να του δώσης μαργαρίτη. Ομοίως, αν έχασες την σωφροσύνη, δεν δέχεται από εσένα ελεημοσύνη ο Θεός, εφ' όσον εσύ επιμένεις στην πορνεία. Διότι από σένα ζητεί τον αγιασμό του σώματος. Επειδή παρέβηκες την εντολή, μη συναισθανόμενος ότι έχεις εγκαταλείψει τα αγαθά του κόσμου, θα αρχίσης άλλους αγώνες; Εγκατέλειψες τη φυτεία, και ήλθες να πολεμήσης αλλού;
8. Είπε ο άγιος Εφραίμ ότι «σε καιρό θέρους, δεν αντιμετωπίζεις την ζέστη με τα ενδύματα του χειμώνα». Έτσι ο καθένας ό,τι σπείρει, αυτό θα θερίση, και κάθε αρρώστια θεραπεύεται με τα δικά της φάρμακα. Εσύ λοιπόν, αν κυριαρχήσαι από τον φθόνο, γιατί προσπαθείς να πολεμήσης τον ύπνο; Όσον καιρό το παράπτωμα είναι μικρό και τρυφερό, ξερρίζωσέ το, πριν μεγαλώση και ωριμάση. Μη αμελήσης, όταν το ελάττωμά σου φαίνεται μικρό· διότι αργότερα θα σου γίνη απάνθρωπος αυθέντης και θα τρέχης εμπρός του σαν δεμένος δούλος. Εκείνος όμως που αγωνίζεται κατά του πάθους από την αρχή, θα το καταδαμάση γρήγορα.
9. Όποιος μπορεί να υποφέρη την αδικία με χαρά, αν και είναι στο χέρι του να την αποκρούση, αυτός εδέχθηκε από τον Θεό την παρηγοριά δια της πίστεως σ' αυτόν. Όποιος υπομένει με ταπείνωσι τις εναντίον του κατηγορίες, έφθασε στην τελείωσι και θαυμάζεται από τους αγίους Αγγέλους. Διότι καμμιά άλλη αρετή δεν είναι τόσο μεγάλη και δυσκατόρθωτη, όσο αυτή.
10. Να μη πιστεύσης ότι είσαι δυνατός, έως ότου πειρασθής και εύρης τον εαυτό σου αμετάβλητον. Δοκίμαζε λοιπόν τον εαυτό σου σε όλα. Απόκτησε πίστι ορθή, για να καταπατήσης τους εχθρούς σου, και έχε τον νου σου αμετεώριστο. Να μη έχης εμπιστοσύνη στη δύναμί σου, για να μη παραχωρηθής στην αδυναμία της φύσεως, και τότε από τη δική σου πτώσι θα μάθης την αδυναμία σου. Επίσης να μη εμπιστευθής την γνώσι σου, μη τυχόν παρεμβληθή ο εχθρός και σε παγιδεύση με την πανουργία του. Έχε την γλώσσα σου ευγενική, κι' έτσι δεν θα σε συναντήση καμμιά ατιμία. Απόκτησε γλυκά χείλη, και θα τους έχης όλους φίλους. Ποτέ να μη καυχηθής με την γλώσσα σου για τα έργα σου, για να μη καταντροπιασθής. Διότι σε ό,τι πράγμα καυχάται ο άνθρωπος, σ' αυτό επιτρέπει ο Θεός ν' αλλοιωθή, για να ταπεινωθή και μάθη την ταπείνωσι. Γι' αυτό πρέπει να τα αφήνης όλα στην πρόγνωσι του Θεού και να μη πιστεύης ότι υπάρχει κάτι αμετάβλητο σε τούτον τον βίο.
11. Και όταν φθάσης σ' αυτό το σημείο, σήκωνε διαρκώς το βλέμμα σου στον Θεό, διότι η σκέπη και η πρόνοια του Θεού επεκτείνονται προς όλους τους ανθρώπους. Και δεν φαίνεται, παρά μόνο από εκείνους που καθάρισαν τους εαυτούς των από την αμαρτία και μόνο στον Θεό έχουν ακαταπαύστως την μελέτη τους. Εξαιρετικά δε φανερώνεται η πρόνοια του Θεού σ' αυτούς, όταν εισέλθουν σε μεγάλο πειρασμό υπέρ του Θεού. Διότι τότε αισθάνονται την πρόνοια σαν να την βλέπουν με τους σωματικούς οφθαλμούς, ο καθένας κατά την αναλογία και αιτία του πειρασμού που τον ευρήκε. Φανερώνεται για να προετοιμάση τους αγωνιστάς με άλειμμα για τον ανδρείο αγώνα, όπως στην περίπτωσι του Ιακώβ, του Ιησού του Ναυή, των τριών Παίδων, του Πέτρου και των άλλων αγίων, στους οποίους η πρόνοια παρουσιαζόταν κατά καιρούς με ανθρώπινο σχήμα, ενθαρρύνοντας και στηρίζοντάς τους στην ευσέβεια.
12. Εάν όμως ισχυρίζεσαι ότι αυτά παραχωρήθηκαν από τον Θεό στους αγίους κατ' οικονομίαν και ότι αυτοί κατ' εξαίρεσι αξιώθηκαν τέτοιων οπτασιών, ας σου είναι υποδείγματα ανδρείας οι άγιοι μάρτυρες, οι οποίοι πολλές φορές πολλοί μαζί, μερικές όμως φορές ένας ένας, και σε πολλούς και σε διαφόρους τόπους αγωνίσθηκαν για τον Χριστό και με την δύναμι που εδόθηκε σ' αυτούς υπέμειναν ανδρείως σε πήλινα σώματα τα ξυσίματα του σιδήρου και τις παντοειδείς τιμωρίες, πράγμα που ήταν επάνω από τη φύσι τους. Σε τέτοιους ανθρώπους παρουσιάζονταν φανερά οι άγιοι Άγγελοι, για να μάθη ο καθένας, ότι η θεία πρόνοια επέρχεται πλούσια σ' εκείνους που με κάθε τρόπο υποφέρουν γι' αυτόν κάθε πειρασμό και κάθε θλίψι, για να επιδείξουν την ανδραγαθία των και καταισχύνουν τους εχθρούς των. Διότι, όσο οι άγιοι με τέτοιες οπτασίες εγίνονταν ανδρείοι, τόσο οι αντίθετοι ωργίζονταν και εμαίνονταν για την καρτερία τους.
13. Ποιά ανάγκη υπάρχει να ειπούμε για τους ασκητάς, τους ξένους προς τον κόσμο, και τους αναχωρητάς, που έκαμαν την έρημο πόλι και κατοικία των Αγγέλων, οι οποίοι τους επισκέπτονταν διαρκώς λόγω της αξίας διαγωγής των, και ως υπασπισταί ενός Κυρίου έγιναν με τον καιρό συνασπισταί μεταξύ τους; Αυτοί οι άνδρες όλες τις ημέρες της ζωής των έμεναν στην ερημία και είχαν την κατοικία τους στα όρη και τα σπήλαια και τις οπές της γης εξ αιτίας της αγάπης τους προς τον Θεό. Και επειδή, εγκαταλείποντας τα γήινα, αγάπησαν τα ουράνια και έγιναν Αγγέλων μιμηταί, γι' αυτό δικαίως και οι ίδιοι οι Άγγελοι δεν απέκρυψαν απ' αυτούς την όψι τους κι' εξεπλήρωσαν κάθε θέλησί τους.
14. Παρουσιάζονταν σ' αυτούς κατά καιρούς, διδάσκοντάς τους πώς πρέπει να ζουν. Άλλοτε τους διασαφήνιζαν δύσκολα θέματα, κι' άλλοτε απαντούσαν σ' ερωτήσεις των αγίων για ό,τι χρειάζεται. Άλλοτε τους ωδηγούσαν στον δρόμο που είχαν χάσει, κι' άλλοτε τους ελύτρωναν από πειρασμούς στους οποίους είχαν περιπέσει. Άλλοτε, που ετύχαινε να επέλθη ξαφνικό κακό και κάποιος κίνδυνος από φίδι, πέσιμο από βράχο ή δένδρο ή πετροβόλημα, τους άρπαζαν από την μέση, και άλλοτε, όταν ο εχθρός επολεμούσε φανερά τους αγίους, εμφανίζονταν σ' αυτούς οφθαλμοφανώς, τους έλεγαν ότι είχαν αποστολή για βοήθειά τους και τους ενέπνεαν θάρρος και τόλμη και ευψυχία. Άλλοτε επιτελούσαν δι' αυτών ιάσεις, ενώ άλλοτε εθεράπευαν τους ίδιους τους αγίους που είχαν πέσει σε αρρώστιες. Άλλοτε με την αφή του χεριού ή με τα λόγια έδιναν υπερφυσική δύναμι στα εξασθενημένα από την ασιτία σώματα και τα ενίσχυαν, και άλλοτε πάλι τους έφεραν τροφή, ψωμί, μερικές φορές όσπρια και άλλα είδη προσφαγιών. Ακόμη σε μερικούς απ' αυτούς εδήλωναν από πριν την μετάστασι, ενώ σε μερικούς και τον τρόπο της μεταστάσεως.
15. Τι χρειάζεται ν' αναφέρωμε πολλά δείγματα που παριστάνουν την αγάπη των αγίων Αγγέλων προς εμάς και όλη την φροντίδα τους προς τους δικαίους; Πράγματι, προνοούν για μας όπως προνοούν οι μεγαλύτεροι αδελφοί προς τους μικρότερους. Έχουν λεχθή τα παραπάνω, για να μάθη ο καθένας «ότι ο Κύριος είναι κοντά σε όλους όσοι τον επικαλούνται αληθινά», και ότι πολλή πρόνοια δείχνει σ' αυτούς που παρέδωσαν τον εαυτό τους στην ευαρέσκειά του και τον ακολουθούν με όλη την καρδιά τους.
16. Εάν πιστεύσης ότι ο Θεός προνοεί για σένα, τί μεριμνάς και φροντίζεις για τα πρόσκαιρα και για τις ανάγκες της σαρκός σου; Εάν πάλι δεν πιστεύης ότι προνοεί για σένα ο Θεός, και γι' αυτό φροντίζεις για τις ανάγκες σου έξω από αυτόν, είσαι ταλαιπωρότερος από όλους τους ανθρώπους. Τότε για ποιό λόγο και ζης και θα ζήσης; «Ανάθεσε στον Κύριο την μέριμνά σου, και αυτός θα σε διαθρέψη», και «δεν θα πτοηθής από τον κίνδυνο που σου επέρχεται».
17. Εκείνος που αφιέρωσε τον εαυτό του στον Θεό οριστικά, ζη με τον νου του αναπαυμένον. Χωρίς ακτημοσύνη δεν μπορεί η ψυχή να ελευθερωθή από την ταραχή των λογισμών, και χωρίς την ησυχία των αισθήσεων δεν θα αισθανθή την ειρήνη της διανοίας. Χωρίς να εισέλθη σε πειρασμούς κανείς δεν θ' αποκτήση την σοφία του πνεύματος, και χωρίς γαλήνη των λογισμών ο νους δεν θα κινηθή σε απόκρυφα μυστήρια. Χωρίς την πεποίθησι δια της πίστεως δεν μπορεί η ψυχή να ανταπεξέλθη με θάρρος στους πειρασμούς, και χωρίς σαφή πείρα περί της σκέπης του Θεού δεν μπορεί η καρδιά να ελπίση σ' αυτόν και τέλος χωρίς να γευθή τα παθήματα του Χριστού με γνώσι, η ψυχή δεν θα έχη κοινωνία με αυτόν.
18. Να λογίζεσαι ότι άνθρωπος του Θεού είναι αυτός που από πολλή ευσπλαγχνία εθανάτωσε για τον εαυτό του την αναγκαία χρεία. Διότι όποιος ελεεί τον πτωχό, έχει τον Θεό να μεριμνά υπέρ αυτού. Και όποιος είναι πτωχός καθ' εαυτόν, ευρήκε θησαυρούς αστείρευτους.
19. Ο Θεός δεν χρειάζεται τίποτε, και ευφραίνεται όταν ιδή κάποιον που αναπαύει την εικόνα του και την τιμά για χάρι του. Όταν κάποιος σου ζητήση ό,τι έχεις, να μη ειπής στην καρδιά σου, θα αφήσω αυτό το πράγμα στον εαυτό μου, για να αναπαυθώ με αυτό, και ο Θεός πρόκειται να του ικανοποιήση από αλλού τις ανάγκες του. Διότι αυτά τα λόγια αρμόζουν σε αδίκους και σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν τον Θεό. Ο δίκαιος και χρηστός άνθρωπος δεν δίδει σε άλλον την τιμή του, ούτε επιτρέπει να περάση απράκτως ο καιρός της χάριτος. Ο πτωχός βέβαια και στερημένος άνθρωπος επιχορηγείται από τον Θεό, εσύ όμως αποστράφηκες την τιμή από τον Θεό και απομάκρυνες από εσένα την χάρι του, γυρίζοντας πίσω αβοήθητο τον πτωχό. Όταν δίδης λοιπόν, να ευφραίνεσαι και να λέγης στον Θεό· Δόξα σοι, ο Θεός, που με αξίωσες να ευρώ κάποιον και να τον αναπαύσω. Αν όμως δεν έχης τί να δώσης, να χαρής περισσότερο και να ειπής μ' ευχαριστίες στον Θεό·
Σ' ευχαριστώ, Θεέ μου, που μου έδωσες αυτή τη χάρι και την τιμή, να πτωχεύσω για το όνομά σου, και με αξίωσες να γευθώ τη θλίψι που έχει τοποθετηθή στην οδό των εντολών σου, και σε αρρώστια και σε πτώχεια, όπως εγεύθηκαν οι άγιοί σου που εβάδισαν σ' αυτήν την οδό.
20. Και όταν ασθενής, ειπέ·
Μακάριος είναι όποιος αξιώθηκε από τον Θεό να πειρασθή για την κληρονομιά της ζωής· διότι τις αρρώστιες τις
επιφέρει ο Θεός για την υγεία της ψυχής.
Πράγματι είπε κάποιος από τους αγίους·
Με αυτό θέλω να δηλώσω, ότι ο μοναχός που δεν υπηρετεί θεάρεστα τον Κύριο και δεν αγωνίζεται με ζήλο για τη σωτηρία της ψυχής του, αλλά δείχνει αμέλεια στην άσκησι των αρετών, οπωσδήποτε παραχωρείται από τον Θεό να περιπέση σε πειρασμούς, για να μη μείνη αργός κι' από την πολλή αργία του στραφή προς τα χειρότερα. Γι' αυτό λοιπόν ο Θεός επιρρίπτει πειρασμούς στους ράθυμους και αμελείς, για να ασχολούνται με αυτούς και όχι με τα μάταια. Ενεργεί δε πάντοτε τούτο ο Θεός σ' αυτούς που τον αγαπούν, για να τους παιδεύση, να τους σοφίση και να τους διδάξη το θέλημά του. Διότι έχει γραφή, «όταν εκτείνετε τα χέρια σας προς εμένα, θα αποστρέψω τους οφθαλμούς μου από σας. Και αν συνεχίσετε την παράκλησί σας, δεν θα σας ακούσω». Αν και αυτά έχουν λεχθή για άλλους, όμως κατά την γραπτή τους έκφρασι αναφέρονται σ' εκείνους που εγκαταλείπουν την οδό του Κυρίου.
21. Αφού λέγομε ότι ο Θεός είναι πολυέλεος, για ποιο λόγο όταν μέσα στους πειρασμούς μας κτυπούμε την θύρα του και τον παρακαλούμε, δεν εισακούει, αλλά παραβλέπει την δέησί μας; Ή μήπως διδασκόμαστε τούτο από τον προφήτη που λέγει, «δεν είναι μικρό το χέρι του Κυρίου για να τον ελευθερώση, ούτε είναι βαρήκοος για ν' ακούση, αλλά οι αμαρτίες μας μας διεχώρισαν απ' αυτόν και οι αμαρτίες μας απέστρεψαν το πρόσωπό του, ώστε να μη μας εισακούη»; Φέρε στη μνήμη σου τον Θεό σε κάθε καιρό, και θα σε ενθυμηθή κι' αυτός όταν εμπέσης σε κακά.
22. Η φύσις σου έγινε δεκτική των παθών και οι πειρασμοί του παρόντος κόσμου επλήθυναν, και δεν απέχουν από σένα τα κακά, αναβρύζουν άφθονα από μέσα σου και κάτω από τα πόδια σου. Να μη εξέλθης από τον τόπο, όπου στέκεσαι· και όταν ο Θεός συμφωνήση, θα ελευθερωθής απ' αυτά. Όπως εγγίζουν μεταξύ τους τα βλέφαρα, έτσι και οι πειρασμοί είναι πλησίον των ανθρώπων. Αυτά τα οικονόμησε ο Θεός με σοφία, για την ωφέλειά σου, για να κτυπάς την θύρα του επιμόνως, για να εντυπωθή η μνήμη του στη διάνοιά σου από τον φόβο των θλίψεων, για να τον πλησιάσης με την προσευχή και αγιασθή η καρδιά σου με την συνεχή μνήμη του. Και όταν θα προσεύχεσαι σ' αυτόν, θα σε εισακούση. Και θα μάθης ότι ο Θεός είναι αυτός που σε απαλλάσσει, και θα αισθανθής αυτόν που σ' έπλασε και προνοεί για σένα και σε διαφυλάττει, και για χάρι σου έχει κατασκευάσει διπλόν κόσμο· τον ένα σαν πρόσκαιρο διδάσκαλο και εκπαιδευτή, και τον άλλο σαν πατρικόν οίκο και αιώνια κληρονομία σου.
23. Δεν σε έπλασε ο Θεός ανεπίδεκτο των λυπηρών, ώστε, επιθυμώντας την θεότητα, να μη κληρονομήσης ό,τι εκληρονόμησε και ο πρώην Εωσφόρος που έγινε έπειτα Σατανάς δια της επάρσεως. Ομοίως δεν σε έκαμε ακλινή και ακίνητον, για να μη γίνης όπως είναι η φύσις των αψύχων, και καταστούν ανωφελή και άμισθα για σένα τα αγαθά, όπως είναι στα άλογα ζώα τα φυσικά πλεονεκτήματα, τα κτηνώδη. Πόση ωφέλεια και ευχαριστία και ταπείνωσις γεννάται από την επιφορά αυτών των κτυπημάτων, είναι εύκολο να το μάθουν όλοι.
24. Είναι λοιπόν φανερό, ότι είναι στο χέρι μας ν' αγωνισθούμε για τα αγαθά και να απομακρυνθούμε από τα κακά. Κι εμείς γινόμαστε φορείς της τιμής και της ατιμίας που προκαλούνται απ' αυτά. Με την ατιμία, εντρεπόμενοι, φοβούμαστε, ενώ με την τιμή προσφέραμε ευχαριστία στον Θεό και επεκτεινόμαστε προς την αρετή. Τούτους τους παιδαγωγούς σου έδωσε με αφθονία ο Θεός, ώστε να μη λησμονήσης τον Κύριο, τον Θεό σου, και παρεκκλίνης απ' αυτόν και πέσης στην πολυθεΐα, όπως θα έπραττες αν ήσουν ελεύθερος απ' αυτούς τους παιδαγωγούς, απαλλαγμένος από τις θλίψεις κι' επάνω από κάθε φόβο. Έτσι συνέβηκε με πολλούς άλλους, που, αν και ήσαν ομοιοπαθείς με σένα και εμαστίζονταν από τέτοια λυπηρά κτυπήματα, όχι μόνο εξέπεσαν ξαφνικά στην πολυθεΐα, εξ αιτίας μιας πρόσκαιρης και ευτελούς εξουσίας και ευημερίας, αλλά και ετόλμησαν αφρόνως να προκαλέσουν την οργή του Θεού με την αποστασία κατ' αυτού.
25. Γι' αυτό λοιπόν σου επέτρεψε ο Θεός να περιπίπτης σε θλίψεις. Μερικές φορές το επιτρέπει, για να μη τον παροργίσης με την παρέκκλισί σου, και με την επιφορά της τιμωρίας σ' εξολοθρεύση από εμπρός του. Παραλείπω την ασέβεια και τις άλλες βλασφημίες που γεννώνται από την ευημερία της ζωής και την αφοβία, έστω και αν δεν τολμήση κανείς να ειπή ότι συμβαίνουν τα προηγούμενα. Για το σκοπό τούτον δια των παθών και των θλίψεων αύξησε την μνήμη του στην καρδιά σου και με τον φόβο των αντιπάλων σου σε ωδήγησε προς την πύλη της ευσπλαγχνίας του. Για να σε απαλλάξη από αυτά και από την αιτία τους σου ενέβαλε την προς αυτόν αγάπη. Αφού σου κατέβαλε την αγάπη, σε επλησίασε με την τιμή της υιοθεσίας και σου επιδεικνύει πόση είναι η πλουσία του χάρις. Πράγματι, από που θα εγνώριζες την πρόνοιά του αυτήν και την κηδεμονία, αν δεν σου συνέβαιναν οι αντιξοότητες; Διότι είναι δυνατό κυρίως απ' αυτά να αυξηθή η αγάπη του Θεού στην ψυχή σου, δηλαδή από την κατανόηση των χαρισμάτων του και από την μνήμη της μεγάλης πρόνοιάς του.
26. Όλα αυτά τα αγαθά σού γεννώνται από τις θλίψεις, για να μάθης να ευχαριστής τον Θεό. Έχε στη μνήμη σου λοιπόν τον Θεό, για να σε έχει στη μνήμη του κι' αυτός πάντοτε, και έχοντάς σε στη μνήμη του και διασώζοντάς σε να σου προσφέρη κάθε μακαριότητα, μη τον λησμονήσης πλέον, μετεωριζόμενος στα μάταια πράγματα, για να μη σε λησμονήση στον καιρό των πολέμων σου. Γίνε την ώρα του πλούτου σου υπήκοός του, ώστε κατά τις θλίψεις σου να έχης παρρησία εμπρός του, με την καρδιακή κι' επίμονη προσευχή σου προς αυτόν.
27. Καθάρισε τον εαυτό σου ενώπιον του Κυρίου διαπαντός, έχοντας την μνήμη του στην καρδιά σου, για να μη χρονίσης έξω από την μνήμη του και μείνης απαρρησίαστος, όταν εισέλθης κοντά του· διότι η παρρησία προς τον Θεό προκαλείται από την συνεχή επικοινωνία με αυτόν και την πολλή προσευχή, η σχέσις και συμβίωσις με τους ανθρώπους γίνεται δια του σώματος, ενώ η προς τον Θεό σχέσις γίνεται δια της ψυχικής μνήμης και της εντάσεως και φλόγας των δεήσεων. Από την άφθονη παρουσία της μνήμης του κατά περιστάσεις ο άνθρωπος μεταστρέφεται προς την έκπληξι και τον θαυμασμό· διότι «θα ευφρανθή η καρδιά εκείνων που ζητούν τον Κύριο».
28. Ζητήσατε τον Κύριο, ω κατάδικοι, και δυναμωθήτε με την ελπίδα, ζητήσατε το πρόσωπό του δια μετανοίας, αγιασθήτε με τον αγιασμό του προσώπου του και καθαρισθήτε από τις αμαρτίες σας. Τρέξατε, όσοι έχετε περιπέσει σε αμαρτίες, προς τον Κύριο, που μπορεί να συγχωρή αμαρτήματα και να παραβλέπη πλημμελήματα. Διότι είπε με όρκο δια του προφήτου, «ζω εγώ, λέγει ο Κύριος, δεν θέλω τον θάνατο του αμαρτωλού, αλλά μάλλον επιθυμώ να επιστρέψη και να ζη»· και πάλι, «όλη την ημέρα άπλωσα τα χέρια μου προς λαόν απειθή και αντιρρησία»· και πάλι, «γιατί αποθνήσκετε, λαέ του Ισραήλ;». και πάλι, «επιστρέψατε προς εμένα, και εγώ θα επιστρέψω σε σας»· και πάλι «από την ημέρα που θα επιστρέψη ο αμαρτωλός από τον δρόμο του και πλησίαση προς τον Κύριο και επιτελέση κρίσι και δικαιοσύνη, δεν θα ενθυμούμαι τις ανομίες του· θα ζήση οπωσδήποτε, λέγει ο Κύριος. Και όσο για τον δίκαιο, αν εγκαταλείψη την δικαιοσύνη και επιδοθή σε αδικίες, δεν θα ενθυμούμαι την δικαιοσύνη του, αλλά θα θέσω ενώπιόν του το ολίσθημα και θα αποθάνη μέσα στο σκότος των έργων του, αν επιμείνη σ' αυτά». Για ποιό λόγο; Διότι ο αμαρτωλός δεν θα βασανίζεται από την αμαρτία του, από την ημέρα που θα επιστρέψη προς τον Κύριο. Και του δικαίου η δικαιοσύνη δεν θα τον λυτρώση εφ' όσον θα αμαρτήση, αν επιμείνη σ' αυτό το αμάρτημα.
29. Και στον Ιερεμία επίσης, έχει ειπεί τα εξής ο Θεός· «πάρε χαρτί και γράψε όσα σου είπα, από τις ημέρες του Ιωσία, βασιλέα του Ιούδα, έως σήμερα, γράψε όλα τα κακά που είπα ότι θα επιφέρω σε τούτον το λαό, ώστε, αφού ακούση και φοβηθή ο άνθρωπος, να εγκαταλείψη την πονηρή οδό του και επιστρέφοντας να μετανοήσουν, και θα απαλείψω τις αμαρτίες τους». Και η Σοφία είπε· «όποιος κρύβει την αμαρτία του, δεν ωφελείται, ενώ αυτός που ομολογεί τις αμαρτίες του και τις ξεπερνά, θα επιτύχη έλεος από τον Θεό». Και ο Ησαΐας λέγει, «αναζητήσατε τον Κύριο, και όταν τον ευρήτε, επικαλεσθήτε τον και αφού τον προσεγγίσετε, τότε ο αμαρτωλός ας εγκαταλείψη την οδό του και ο άδικος τις σκέψεις του· και επιστρέψατε προς εμέ και εγώ θα σας ελεήσω· διότι οι σκέψεις μου δεν είναι ανάλογες με τις σκέψεις σας ούτε οι δρόμοι μου ανάλογοι με τους δρόμους σας». «Αν λοιπόν με ακούσετε, θα φάγετε τα αγαθά της γης». «Έλθετε πλησίον μου και υπακούσετέ μου, και θα ζήσετε με την ψυχή σας». «Όταν φυλάξης τους δρόμους του Κυρίου και εκτελέσης τα θελήματά του, τότε να ελπίσης στον Κύριο και να τον επικαλεσθής· και όταν θα φωνάζης, θα σου ειπή· να, είμαι εδώ».
30. Όταν επέλθη πειρασμός στον άδικο, δεν έχει θάρρος να επικαλεσθή τον Θεό ούτε να ελπίση την σωτηρία απ' αυτόν. Διότι τις ημέρες της αναπαύσεώς του απομακρύνθηκε από το θέλημα του Θεού. Πριν αρχίση ο πόλεμος, ζήτησε τον σύμμαχο, και πριν αρρωστήσης, αναζήτησε τον θεραπευτή. Και πριν σε καταλάβουν οι θλίψεις, προσευχήσου, και στον καιρό της λύπης θα τον εύρης και θα σε ακούση. Πριν ολισθήσης, επικαλέσου και παρακάλεσε, και πριν προσευχηθής, ετοίμασε τις υποσχέσεις σου, δηλαδή τα από εδώ εφόδια. Η κιβωτός του Νώε κατασκευάσθηκε τον καιρό της ειρήνης και τα ξύλα της είχαν φυτευθή πριν από εκατό χρόνια. Στον καιρό δε της οργής οι μεν άδικοι εχάθηκαν, ενώ αυτή έγινε σκέπη του δικαίου.
31. Το άδικο στόμα εμφράσσεται με την προσευχή· διότι η κατάκρισις της συνειδήσεως καθιστά τον άνθρωπο αξεθάρρευτο. Η αγαθή καρδιά κατεβάζει δάκρυα μαζί με χαρά στην προσευχή. Αυτοί για τους οποίους ο κόσμος έχει νεκρωθή υπομένουν με χαρά τους πειρασμούς· αυτοί όμως για τους οποίους ζη ο κόσμος δεν μπορούν να υπομείνουν την αδικία, αλλά νικώνται από την κενοδοξία, οπότε οργίζονται, ταράσσονται και παραφέρονται ή κυριεύονται από τη λύπη. Ω, πόσο δυσκολοκατόρθωτη είναι η αρετή αυτού του είδους και πόση δόξα ευρίσκει αυτή κοντά στον Θεό. Όποιος θέλει να επιτύχη αυτήν την αρετή, δηλαδή το να αδικήται και να μακροθυμή, πρέπει να απομακρυνθή από τους δικούς του και να ξενιτευθή. Δεν μπορεί να την επιτύχη στην πατρίδα του· διότι την αλγηδόνα αυτής της αρετής μπορούν να υπομείνουν μόνο οι μεγάλοι και δυνατοί, όταν είναι ανάμεσα στους δικούς των και ανάμεσα σ' αυτούς για τους οποίους απέθανε ο κόσμος τούτος, αφού απελπίσθηκαν από κάθε παρηγοριά του.
32. Όπως η χάρις πλησιάζει την ταπεινοφροσύνη, έτσι και οι οδυνηρές συμφορές πλησιάζουν την υπερηφάνεια. Οι οφθαλμοί του Κυρίου πέφτουν στους ταπεινόφρονες, για να τους ευφράνουν το πρόσωπό του στρέφεται κατά των υπερηφάνων, για να τους ταπεινώση. Η ταπείνωσις δέχεται πάντοτε το έλεος από τον Θεό, την σκληροκαρδία και ολιγοπιστία όμως την ευρίσκουν φοβερά συναπαντήματα. Μίκρυνε τον εαυτό σου σε όλα προς όλους τους ανθρώπους, και θα υψωθής επάνω από τους άρχοντες του αιώνος τούτου. Προκατάλαβε όλους τους ανθρώπους, ασπαζόμενος και προσκυνώντας τους, και θα τιμηθής περισσότερο από εκείνους που φέρουν δώρα από καθαρό χρυσάφι.
33. Εξευτέλισε τον εαυτό σου, και θα ιδής τη δόξα του Θεού μέσα σου· διότι, όπου βλαστάνει η ταπείνωσις, εκεί αναβλύζει η δόξα του Θεού. Εάν αγωνίζεσαι φανερά να εξουδενωθής από όλους τους ανθρώπους, ο Θεός θα κάμη να δοξασθής, εάν όμως αγωνίζεσαι γι' αυτό και μέσα στην καρδιά σου, ο Θεός σου δείχνει την δόξα του. Γίνε ευκαταφρόνητος μέσα στην μεγαλοσύνη σου, και όχι μέγας μέσα στην μικρότητά σου.
34. Φρόντισε να καταφρονηθής, και θα γεμίσης από την τιμή του Θεού. Μη ζητήσης να τιμηθής, αφού από μέσα είσαι γεμάτος τραύματα. Κατηγόρησε την τιμή, για να τιμηθής, και μη την αγαπήσης, για να μη ατιμασθής. Όποιος επιδιώκει την τιμή, φεύγει από εμπρός του, και όποιος την αποφεύγει, τον ακολουθεί και γίνεται κήρυκας της ταπεινώσεώς του σε όλους τους ανθρώπους. Αν καταφρονής τον εαυτό σου, για να μη τιμηθής, ο Θεός θα σε ανακηρύξη, και εάν κατηγορήσης τον εαυτό σου για την αλήθεια, ο Θεός επιτρέπει σε όλα τα κτίσματά του να σε επαινέσουν, και θα ανοίξουν ενώπιόν σου την θύρα της δόξας του πλαστουργού σου και θα σε επαινέσουν. Διότι πράγματι εσύ είσαι κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσί του.
35. Ποιός έχει ιδεί άνθρωπον που να λάμπη με τις αρετές, αλλά να φαίνεται ταπεινός στους ανθρώπους, να είναι φωτεινός στην ζωή, σοφός στην γνώσι και ταπεινός στο πνεύμα; Μακάριος είναι αυτός που ταπεινώνει τον εαυτό του σε όλα, διότι θα υψωθή. Διότι αυτός, που ταπεινώνει και μικραίνει τον εαυτό του σε όλα για χάρι του Θεού, δοξάζεται από τον Θεό, και αυτόν που πεινά και διψά για χάρι του Θεού, θα τον μεθύση ο Θεός με τα αγαθά του. Όποιος είναι γυμνός χάριν του Θεού, ενδύεται απ' αυτόν στολή άφθαρτη και ένδοξη, και όποιος είναι γι' αυτόν πτωχός, παρηγορείται με τον αληθινό τους πλούτο. Εξουδένωσε τον εαυτό σου χάριν του Θεού, και, χωρίς να το γνωρίζης, θα αυξηθή η δόξα σου σε όλη τη ζωή σου. Έχε τον εαυτό σου αμαρτωλόν, για να δικαιωθής σε όλη τη ζωή σου. Γίνε αμόρφωτος όταν είσαι σοφός, αλλά μη φανής σοφός, αν είσαι αμόρφωτος. Και αν η ταπείνωσις υψώνη τον αφελή και αμαθή, πόση τιμή, νομίζεις, φέρει στους μεγάλους και έντιμους;
36. Φεύγε την κενοδοξία, και θα δοξασθής· φοβήσου την υπερηφάνεια, και θα μεγαλυνθής. Δεν εκηρύχθηκε η κενοδοξία στους υιούς των ανθρώπων ούτε η υψηλοφροσύνη στο γένος των γυναικών. Αν απαρνήθηκες εκουσίως όλα τα πράγματα του βίου, να μη φιλονεικήσης καθόλου με οποιονδήποτε για κάτι το μηδαμινό. Εάν εσυχάθηκες την πλεονεξία, απόφευγε αυτούς που την επιδιώκουν. Απόφευγε τους φιλοκτήμονες, καθώς και τον πόθο της αποκτήσεως πραγμάτων. Απομάκρυνε τον εαυτό σου από τους σπάταλους, όπως και από τη σπατάλη. Φεύγε τους ακόλαστους, όπως και την ακολασία. Διότι, αν η απλή μνήμη των παραπάνω διαταράσση τη διάνοια, πόσο μάλλον η θέα και η συμβίωσις με αυτούς; Πλησίασε τους δικαίους και δι' αυτών θα πλησιάσης τον Θεό. Συναναστρέφου με αυτούς που έχουν ταπείνωσι, και θα μάθης τους τρόπους των. Διότι, αν η θέα των παραπάνω είναι ωφέλιμη, πόσο μάλλον η διδασκαλία του στόματός των;
37. Αγάπησε τους πτωχούς, για ν' αποκτήσης και συ δι' αυτών το έλεος. Μη πλησιάσης τους φιλονείκους, για να μη αναγκασθής να χάσης τη γαλήνη σου. Μη αηδιάζης από την δυσοσμία των αρρώστων, και μάλιστα των πτωχών, διότι έχεις και συ σώμα. Μη επιπλήξης τους θλιμμένους στην καρδιά, για να μη μαστιγωθής με το ραβδί τους και ζητήσης παρηγορητάς, που δεν θα εύρης. Μη περιφρονήσης τους ακρωτηριασμένους, διότι στον Άδη όλοι θα βαδίσωμε ισότιμα. Αγάπησε τους αμαρτωλούς, μίσησε τα έργα τους, και μη τους καταφρονήσης για τα ελαττώματά τους, μη τυχόν και συ πειρασθής με παρόμοια. Ενθυμήσου ότι είσαι κοινωνός της γεώδους φύσεως, και ευεργετεί τους πάντες. Να μη επιπλήττης όσους έχουν ανάγκη της ευχής σου και να μη αποστερείς αυτούς από τους μαλακτικούς λόγους της παρηγοριάς, για να μη απολεσθούν και σου ζητηθούν οι ψυχές των, αλλά μιμήσου τους ιατρούς που θεραπεύουν τα θερμότερα πάθη με τα ψυχρότερα φάρμακα, και τα ψυχρότερα πάθη με τα αντίθετα.
38. Ανάγκασε τον εαυτό σου, όταν συναντήσης τον πλησίον σου, να τον τιμήσης επάνω από τα μέτρα του. Φίλησε τα χέρια και τα πόδια του και κράτησέ τα πολλές φορές με πολλή τιμή και βάλε τα επάνω στα μάτια σου και επαίνεσέ τον για αρετές που δεν έχει. Όταν δε χωρισθής από αυτόν, λέγει γι' αυτόν ό,τι αγαθό και τίμιο υπάρχει. Διότι με αυτά και τα παρόμοια τον προσελκύεις στο αγαθό και τον αναγκάζεις να εντρέπεται από την προσφώνησι που του απηύθυνες, και σπείρεις σ' αυτόν σπέρματα αρετής. Από την τέτοια τακτική, που συνηθίζεις τον εαυτό σου, τυπώνεται μέσα σου αγαθός τύπος και θ' αποκτήσης πολλήν ταπείνωση και χωρίς κόπο θα κατορθώσης τα μεγάλα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και αν αυτός έχη κάποια ελαττώματα, τιμώμενος από σένα, δέχεται εύκολα την θεραπεία από σένα, εντρεπόμενος από την τιμή που του έκαμες.
39. Αυτόν τον τρόπο ν' ακολουθής πάντοτε, το να είσαι δηλαδή ευπροσήγορος και επαινετικός προς όλους. Και να μη παροξύνης κανένα ή να ζηλεύσης, ούτε για την πίστι ούτε για τα κακά του έργα, αλλά να φυλάγεσαι, ώστε να μη μεμφθής ή να ελέγξης κανένα για κάτι· διότι έχομε απροσωπόληπτο κριτή στους ουρανούς. Αν όμως θέλης να τον επαναφέρης προς την αλήθεια, λυπήσου γι' αυτόν και ειπέ του με δάκρυα και αγάπη ένα λόγο ή δυό, και μη εξοργισθής εναντίον αυτού, και ιδή σε σένα σημείο έχθρας. Διότι η αγάπη δεν γνωρίζει να θυμώνη ή να παροξύνεται ή να μέμφεται κάποιον με εμπάθεια. Ένδειξις της αγάπης και της γνώσεως είναι η ταπείνωσις που γεννάται από την αγαθή συνείδησι.
40. Με τη βοήθεια του Ιησού Χριστού του Κυρίου μας, στον οποίο ανήκει η δόξα και το κράτος μαζί με τον Πατέρα και το άγιο Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στους αιώνες των αιώνων. Γένοιτο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.