Ιερόθεος Βλάχος, μητρ.: Η κένωση του Σταυρού του Χριστού

Κάθε εποχή έχει τους δικούς της πειρασμούς. Ένας από τους σύγχρονους μεγάλους πειρασμούς της Εκκλησίας είναι ο πειρασμός να κενωθή ο Σταυρός του Χριστού που σημαίνει, κατά τον άγιο Νικόδημο τον αγιορείτη, «να μείνη το κήρυγμα το περί του Σταυρού, άχρηστον και άδειον, λόγια μόνον περιέχον ψιλά και ρητορικά, και όχι έργα και πράγματα».

Αλλά, βεβαίως, πρέπει να πούμε ότι αυτός ο πειρασμός δεν είναι αποκλειστικά σύγχρονος. Ήδη έχει δημιουργηθή από την πρώτη περίοδο της Εκκλησίας. Ο Απόστολος Παύλος, αναφερόμενος σε ένα βασικό πρόβλημα που απασχολούσε την Εκκλησία της Κορίνθου, γράφει χαρακτηριστικά: «Οὐ γάρ ἀπέστειλέ με Χριστός βαπτίζειν, ἀλλ' εὐαγγελίζεσθαι, οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγου, ἵνα μή κενωθῇ ὁ σταυρός τοῦ Χριστοῦ» (Α' Κορ. α', 17). Πρέπει όμως να δούμε το θέμα αυτό πλατύτερα, γιατί θα συλλάβουμε και εμείς τον εαυτό μας να προσπαθή να κενώση τον Σταυρό του Χριστού.



Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για την κένωση του Σταυρού του Χριστού είναι ανάγκη πρωταρχικά να δούμε ποιά είναι η δόξα του Σταυρού του Χριστού. Βέβαια, δεν θα μας απασχολήση πολύ αυτό το θέμα, γιατί είναι δεδομένο και μπορεί να αναπτυχθή σε άλλη περίσταση. Πάντως, γνωρίζουμε καλά από την Ορθόδοξη Παράδοση ότι ο Σταυρός του Χριστού δηλώνει τα Πάθη και τον θάνατο του Χριστού υπέρ της σωτηρίας του ανθρωπίνου γένους. Και αυτός ο σταυρός είναι η δόξα του Χριστού.

Προχωρώντας προς το Πάθος Του ο Χριστός είπε: «Νῦν ἐδοξάσθη ὁ υἱός τοῦ ἀνθρώπου, καί ὁ Θεός ἐδοξάσθη ἐν αὐτῷ» (Ιω. ιγ', 31). Τα Ευαγγέλια περιγράφουν τι είπε, αλλά και τι έπαθε ο Χριστός για το ανθρώπινο γένος. Αυτά τα δυό δεν μπορούν να ξεχωρισθούν από το Πρόσωπο του Χριστού. Και οι λόγοι του Χριστού έχουν μεγάλη αξία, γιατί ο Χριστός μιλούσε ως Θεάνθρωπος.

Αλλά και το Πάθος, δηλαδή ο Σταυρός του Χριστού, έχει μεγάλη σημασία, γιατί δείχνει την μεγάλη αγάπη του Θεού προς το ανθρώπινο γένος. Με τον Σταυρό επιβεβαιώνεται η αγάπη του Θεού που σαρκώνεται και υφίσταται τα Πάθη. Πάλι υπογραμμίζω ότι δεν ξεχωρίζονται οι λόγοι του Χριστού από τα έργα Του και κυρίως από τα Πάθη Του, αλλά ούτε ξεχωρίζονται τα δεύτερα από τους λόγους του Χριστού, και ακόμη περισσότερο δεν μπορούν να ξεχωρισθούν και τα δυό αυτά από το Πρόσωπό Του. Με τον Σταυρό καταργήθηκε στην πραγματικότητα το κράτος του διαβόλου, της αμαρτίας και του θανάτου, και ζούμε την ελευθερία.

Αυτήν την δύναμη της δόξας του Σταυρού του Χριστού ζούμε μέσα στην ζωή της Εκκλησίας. Ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας λέγει: «ἐγήγερται σημεῖον ἐν ἡμῖν μέγα, ὁ τοῦ σωτῆρος σταυρός, δι' οὐ ἐκλελυτρούμεθα οἱ πεπιστευκότες». Όλα τα μυστήρια της Εκκλησίας που αναγεννούν τους Χριστιανούς γίνονται με την δύναμη και ενέργεια του Σταυρού.

Ο ιερός Χρυσόστομος παρατηρεί: «Βάπτισμα διά τοῦ σταυροῦ, χειροτονία διά τοῦ σταυροῦ». Αυτό ισχύει για όλη την μυστηριακή αλλά και την ασκητική ζωή της Εκκλησίας. Γιατί, φυσικά, δεν μπορεί να χωρισθούν τα μυστήρια από την άσκηση, αλλά ούτε και η άσκηση από την μυστηριακή ζωή. Η εκκλησιαστική ζωή είναι ενιαία. Δεν μπορεί να βιωθή αποσπασματικά.

Πάντως, είναι γεγονός ότι αν ο άνθρωπος πλησιάση την Εκκλησία στο βάθος της, δηλαδή αν αποδεσμευθή από την επιφάνεια, η οποία μπορεί ίσως να τον σκανδαλίζη, θα αισθανθή ένα μεγαλείο που θα τον οδηγήση από έκπληξη σε έκπληξη. Συμβαίνει ό,τι ακριβώς και με τον Σταυρό του Χριστού. Εξωτερικά φαίνεται ένα ξύλο, και μάλιστα ξύλο καταισχύνης και ατιμίας, αλλά εσωτερικά όταν τον πλησιάση κανείς στο βάθος του θα εκπλαγή. Θα βιώση την μυστηριακή του δύναμη.

Γιατί, πράγματι, ο Σταυρός του Χριστού είναι μυστήριο. Υπάρχουν άνθρωποι που έζησαν αυτήν την δύναμη του Σταυρού. Το ίδιο συμβαίνει και με την Εκκλησία. Εξωτερικά φαίνεται αδύναμη, ανίσχυρη, ίσως και σκανδαλιστική, αλλά εσωτερικά έχει ένα μεγαλείο, μιά μεγάλη δύναμη, ικανή να οδηγήση τον άνθρωπο από τον θάνατο στην ζωή, από την φθορά στην αφθαρσία, από την εξορία στην πραγματική πατρίδα.

Πρέπει όμως στην συνέχεια να εξετάσουμε πώς κενούται ο Σταυρός. Ο Μέγας Φώτιος, ερμηνεύοντας το χωρίο του Αποστόλου Παύλου που αναφέραμε πιό πάνω — ότι τον απέστειλε ο Χριστός να ευαγγελίζεται «οὐκ ἐν σοφίᾳ λόγου ἵνα μή κενωθῇ ὁ σταυρός τοῦ Χριστοῦ» — κάνει αξιόλογες παρατηρήσεις.

Κατ' αρχάς διακρίνει μεταξύ σοφίας λόγου και σοφίας γνώσεως. Λέγει ότι αυτό που κενώνει τον Σταυρό του Χριστού δεν είναι η σοφία γνώσεως, και μάλιστα όταν η γνώση αυτή είναι καθαρά θεολογική, αλλά η σοφία λόγου, διότι ενώ ο Απόστολος Παύλος προσπαθούσε να μην ευαγγελίζεται με σοφία λόγου, εν τούτοις «ἐν σοφίᾳ γνώσεως εὐηγγελίζετο». Άλλωστε, ο ίδιος ο Απόστολος Παύλος έλεγε για τον εαυτό του ότι ήταν «ἰδιώτης τῷ λόγῳ, ἀλλ' οὐ τῇ γνώσει» (Β' Κορ. ια', 6). Φυσικά, με τον όρο γνώση δεν εννοούσε την φιλοσοφική γνώση, αλλά κυρίως και προ παντός την θεολογική, που είναι αποτέλεσμα και καρπός αποκαλύψεως.

Ο λόγος σοφίας είναι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούμε, η απολογητική, η ανθρώπινη διαλεκτική, η προσπάθεια να πείσουμε με τα λόγια παραγνωρίζοντας την αυτοδυναμία του Σταυρού και των γεγονότων ή πράξεων του Σταυρού. Λόγος σοφίας είναι η προσπάθεια να πείσουμε τους ανθρώπους με λογικά επιχειρήματα και με ρητορικά σχήματα για την δόξα της Εκκλησίας και, κατ' αυτόν τον τρόπο, στεκόμαστε κυρίως στην επιφάνεια, χωρίς να αφήνουμε την δυνατότητα να εισχωρήση ο άλλος στην ίδια την ζωή της Εκκλησίας.

Γι' αυτό το σημείο ο Μέγας Φώτιος παρατηρεί: «Κενοῦται καί κατευτελίζεται ὁ σταυρός τοῦ Χριστοῦ τοῖς λόγῳ σοφίας πειρωμένοις αὐτοῦ τό μεγαλεῖον καί τήν θεότητα παραστῆσαι». Δεν κατηγορείται, βέβαια, η χρησιμοποίηση των λόγων και της ανθρωπίνης λογικής για την ανάπτυξη ενός θέματος που έχει σχέση με την θεότητα του Χριστού και την αξία της Εκκλησίας, αλλά δεν πρέπει να περιοριζόμαστε μόνον σ' αυτό το επίπεδο και να κλείνουμε τον δρόμο στους ανθρώπους να προχωρήσουν στην ίδια την ζωή. Άλλωστε, τα λόγια και η ανθρώπινη σοφία είναι εντελώς ανίκανα να παρουσιάσουν αυτήν την δύναμη και την ζωή.

Εάν πολλές φορές η τέχνη εκφράζη αδυναμία να αποδώση την πραγματικότητα, και γίνεται πολλές φορές αφαιρετική, εάν ο κάθε καλλιτέχνης αισθάνεται μεγάλη αδυναμία και βιώνει το μαρτύριο στην προσπάθειά του να εκφράση αυτό το οποίο αισθάνεται, πολύ περισσότερο αυτό γίνεται με τα θέματα του Θεού.

Γι' αυτό και η θεολογική γλώσσα φθάνει πολλές φορές να γίνη αποφατική, θέλοντας να εκφράση το γεγονός ότι αδυνατεί να ερμηνεύση το μυστήριο που βιώνει η καρδιά. Έτσι, ενώ η βίωση του μυστηρίου γίνεται καταφατικά, η έκφρασή του, ακριβώς λόγω της αδυναμίας των ανθρωπίνων εκφραστικών δυνατοτήτων, είναι αποφατική. Γι' αυτό ο ιερός Φώτιος παρατηρεί: «Πῶς γάρ τό ὑπέρ λόγον καί φύσιν, καί λόγοις καί τέχνη τινί παραστῆσαι; τίς δέ ἑστι χρεία λόγων καί πειθοῦς, τῶν σημείων καί θαυμάτων μεῖζον φωνῆς ἁπάσης κεκραγότων;». Με άλλα λόγια όπου μιλούν τα σημεία και τα θαύματα εκεί δεν υπάρχει ανάγκη λόγων και ανθρωπινής πειθούς.

Σήμερα ζούμε μέσα μας και γύρω μας αυτόν τον μόνιμο πειρασμό της Εκκλησίας — την κένωση του Σταυρού του Χριστού. Ο λαός ζητά και οι Ποιμένες πολλές φορές παρασύρονται σε μιά ανθρώπινη διαλεκτική. Ζητούμε και δίνουμε επιχειρήματα λογικά. Προσπαθούμε να πείσουμε τον άλλον με ανθρώπινα μέσα και ανθρώπινη πειθώ. Βλέπουμε διαρκώς την επιφάνεια και την κοινωνική προσφορά της Εκκλησίας. Μας αρέσουν τα ωραία λόγια, οι εύστοχες φράσεις, μας ικανοποιεί ένα ρητορικό χάρισμα και αγνοούμε την πραγματικότητα. Εντυπωσιαζόμαστε από συνθήματα που κλέπτουν στην κυριολεξία την προσοχή του ανθρώπου. Δυστυχώς, σήμερα η θεολογία και το κήρυγμα έγινε γεγονός συνθημάτων.

Μέσα όμως στην Εκκλησία υπάρχει ένα βάθος, μιά ολόκληρη ζωή. Μιά καθαρή εξομολόγηση εξαφανίζει όλα τα εσωτερικά, ψυχολογικά συμπλέγματα. Μιά συνάντηση με έναν άγιο αλλάζει όλη την νοοτροπία μας και μας κάνει να δούμε διαφορετικά τα πράγματα. Ένα πλησίασμα προς την μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας χωρίς την κριτική λογική, που βλέπει μόνον την επιφάνεια, μας δίνει την δυνατότητα να απολαύσουμε την ίδια την ζωή που ξεπερνά τον θάνατο, που υπερβαίνει την φθαρτότητα και την θνητότητα, που ξεπερνά κάθε ανθρώπινη αδυναμία, γιατί εκεί βλέπουμε την ενέργεια της θείας Χάριτος.

Διαρκής πρόσκληση της Εκκλησίας είναι να εισχωρήσουμε στο βάθος της και να δούμε το μυστήριο της δυνάμεως του Χριστού.