(αναρτάται πρώτη φορά στο διαδίκτυο)
Ἦχος β'. Ὁ Εἱρμός.
Τῷ τήν ἄβατον κυμαινομένην θάλασσαν, θείῳ αὐτοῦ προστάγματι, ἀναξηράναντι, καί πεζεῦσαι δι'αὐτῆς, τόν ἰσραηλίτην, λαόν καθοδηγήσαντι, Κυρίῳ ἄσωμεν· ἐνδόξως γάρ δεδόξασται.
Ας ψάλλουμε τον Κύριο, που με τη θεία προσταγή Του αποξήρανε την αδιάβατη και φουρτουνιασμένη από τα κύματα θάλασσα (=Ερυθρά) και οδήγησε τον ισραηλιτικό λαό να περάσει μέσα απ' αυτή πεζός στο απέναντι μέρος, γιατί με το θαύμα αυτό δοξάστηκε (Κύριος) σε μεγάλο βαθμό.
Ἑρμηνεία.
Εἰς τόν παρόντα Εἱρμόν ἀναφέρει ὁ Ἱερός Μελωδός τήν πρώτην Ὠδήν τήν ὑπό Μωϋσέως ποιηθεῖσαν, καί τά ἐκείνης λόγια· ἄς ψάλωμεν, λέγει, εἰς τόν Κύριον, ὅστις μέ τήν θεϊκήν προσταγήν του ἐπρόσταξεν οὔτω τόν Μωϋσῆν· «Λάλησον τοῖς Υἱοῖς Ἰσραήλ καί ἀναζευξάτωσαν, καί σύ ἔπαρον τήν ράβδον σου καί ἔκτεινον τήν χεῖρα σου ἐπί τήν θάλασσαν καί ρῆξον αὐτήν, καί εἰσελθέτωσαν οἱ Υἱοί Ἰσραήλ εἰς μέσον τῆς θαλάσσης κατά τό ξηρόν» ("Εξ. ιδ' 15-16). Αὐτός ὁ Κύριος μέ τήν προσταγήν του ἐξήρανε τήν ἐρυθράν θάλασσαν, ἤτις ἦτον ἄβατος ἀπό γυμνά ποδάρια καί ἀδιαπέραστος. Προσθέτει δέ ἀκολούθως ὁ Μελωδός καί τήν αἰτίαν, διά τήν ὁποίαν ἦτο ἀδιαπέραστος· ἐπειδή, λέγει ἦτον κυμαινομένη ἀπό τά κύματα, τά ὁποῖα φυσικῷ τῷ τρόπῳ διεγείρει ἡ θάλασσα· πρόδηλον γάρ ὅτι διά τοῦτο ἧτον αὕτη ἄβατος, διότι ἦτον κυμαινομένη. Οὐ μόνον δέ τήν θάλασσαν ἐξήρανεν ὁ Κύριος, ἀλλά καί ὡδήγησε τόν λαόν τοῦ Ἰσραήλ νά διαπεράσῃ αὐτήν ὡς ξηράν πεζός καί μέ γυμνά πόδια. Ὅθεν εἰς τόν Κύριον τόν ποιοῦντα τοιαῦτα τέρατα ἄς ψάλλωμεν καί ἡμεῖς τόν ἐπινίκιον ὕμνον ἐκεῖνον ὅπου ἔψαλλον οἱ Ἰσραηλῖται· ἐπειδή ἐνδόξως δεδόξασται.
Ἀπορίας δέ ἄξιον εἶναι, διατί ὁ Ποιητής ἐδῶ δέν εἶπεν ἁπλῶς ξηράναντι, ἀλλά ἀναξηράναντι; Εἰς λύσιν τῆς ἀπορίας λέγομεν ὅτι ἡ Ἀνά Πρόθεσις ἐδῶ δηλοῖ τήν δευτέραν ξηρότητα ὅπου ἔλαβεν ἡ γῆ ἀπό τό στοιχεῖον τοῦ νεροῦ· ἐξηράνθη γάρ αὐτή καί πρότερον ἐν τῇ δημιουργία τοῦ Κόσμου, ὅταν ἡ γῆ μέν ὅλη ἦτον σκεπασμένη ἀπό τά νερά, διά προσταγῆς δέ τοῦ Θεοῦ ἐσυνάχθησαν τά νερά εἰς τά κοιλώματα τῆς γῆς, καί ἐφάνη ἡ ξηρά· «Συναχθήτω γάρ, φησί, τό ὕδωρ τό ὑποκάτω τοῦ Οὐρανοῦ εἰς συναγωγήν μίαν, καί ὀφθήτω ἡ ξηρά» (Γέν. α' 9). Καθώς λοιπόν τότε πρῶτον ἐξηράνθη ἡ γῆ διά τοῦ χωρισμοῦ τῶν ὑδάτων· οὕτω καί τώρα δεύτερον ἐξηράνθη ἡ γῆ ἡ ὑποκάτω οὖσα τῆς ἐρυθρᾶς θαλάσσης μέ τόν διαχωρισμόν τοῦ νεροῦ τόν ὑπό τοῦ Θεοῦ διά Μωϋσέως γενόμενον· τούτου χάριν καί ὁ Μελωδός δέν εἶπε ξηράναντι, ἀλλά ἀναξηράναντι· ἡ γάρ Ἀνά Πρόθεσις δύο σημαινόμενα ἔχει· σημαίνει γάρ καί τήν ἄνω κίνησιν καί φοράν, καθώς εἶναι τό, Ἀνέβλεψεν: ἤτοι ἄνω ἔβλεψε, καί τό, Ἀνελήφθη: ἤτοι ἄνω ἀρπάχθη· σημαίνει δέ καί τήν ἐπιδίπλωσιν καί δευτέρωσιν τοῦ αὐτοῦ πράγματος, καθώς εἶναι τό, Ἀναλάβωμεν τόν λόγον: ἤτοι ἄς δευτερώσωμεν τόν λόγον, καί τό, Ἀνάμνησιν ἐποίησα: ἤτοι δευτέραν μνήμην ἔλαβον· ἐπειδή ἡ ἀνάμνησις δέν εἶναι ἄλλο τι, πάρεξ μία δευτέρα μνήμη τοῦ αὐτοῦ πράγματος. Τοιοῦτον σημαινόμενον ἔχει τώρα ἡ Ἀνά καί ἐν τῷ Ἀναξηράναντι, οὐδέν ἄλλο δηλοῦσα, εἰ μή τήν δευτέραν τῆς γῆς ξηρότητα, τήν ὁποίαν ἔλαβε μετά τόν χωρισμόν τοῦ νεροῦ τῆς ἐρυθρᾶς θαλάσσης.
Ἑρμηνεία.
Τό παρόν Τροπάριον ὅλον ἐρανίσθη ὁ Μελωδός ἀπό τό ἀποστολικόν εκείνο ρητόν, τό λέγον περί τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ· «Ὅς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ ἀρπαγμόν ἡγήσαστο τό εἶναι ἷσα Θεῷ, ἀλλ' ἑαυτόν ἐκένωσε μορφήν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος» (Φιλιπ. β' 6). Τοῦτο δε τό ρητόν οὕτως ἑρμηνεύουσαν ὁ θεῖος Χρυσόστομος καί ὁ Θεοφύλακτος, λέγοντες ὅτι, ὅταν μέν τινάς ἁρπάση καμμίαν ἐξουσίαν, ἤ ἄλλο τι ἀξίωμα, φοβεῖται νά ἀφήση αὐτό, διά νά μή τό πάρῃ ἄλλος, καί τό χάσῃ ἐκεῖνος· ἐπειδή δέν ἧτον ἐξ ἀρχῆς ἰδικόν του, ἀλλά μέ ἀδικίαν καί τυραννίαν τό ἥρπασεν· ὅταν δέ ἔχῃ τήν ἐξουσίαν καί τό ἀξίωμα φυσικόν ἀπό τόν Πατέρα του, τότε εὐκόλως ἀφίνει αὐτό, καλῶς ἠξεύρων ὅτι δέν θέλει τό χάσει· ἐπειδή καί ἄν φανῇ ὅτι τό ἀφίνει πρός ὥραν, πάλιν ἔχει νά τό πάρῃ. Τοιουτοτρόπως, λέγει, καί ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, δέν ἐφοβήθη νά καταβῇ ἀπό τό θεϊκόν του ἀξίωμα, ἤγουν ἀπό τό νά εἶναι ἐν τῇ μορφῇ: ἤτοι ἐν τῇ φύσει καί οὐσία τοῦ Θεοῦ, ἶσος ὤν κατά φύσιν μέ τόν Πατέρα, ὄχι· ἐπειδή τό θεϊκόν αὐτό ἀξίωμα δέν εἶχεν ἀπό ἁρπαγήν κατά τούς ψευδωνύμους Θεούς τῶν Ἑλλήνων, ἀλλά εἶχεν αὐτό φυσικόν διά τοῦτο καί ἠθέλησε νά συγκαταβῇ καί νά λάβῃ τήν τοῦ δούλου μορφήν: ἤτοι τήν φύσιν τοῦ δούλου ἀνθρώπου, ταὐτόν εἰπεῖν, νά γένῃ ταπεινός ἄνθρωπος· ἐπειδή καί ἐν τῇ ταπεινώσει τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως γενόμενος, ἐφύλαττεν ὁλόκληρον τό ὕψος καί ἀξίωμα τῆς Θεότητός του, ἄν καί εἶχεν αὐτό σκεπασμένον ὑποκάτω εἰς τό ταπεινόν σχῆμα τῆς ἀνθρωπότητος· τό ὁποῖον καί κένωσιν ὀνομάζει ὁ αὐτός Παῦλος.
Τοῦτο λοιπόν τό ἴδιον νόημα θέλει νά φανερώσῃ καί ὁ Ἱερός Μελωδός ἐν τῷ παρόντι Τροπαρίῳ· ὅθεν λέγει· ἡ ἀπόρρητος συγκατάβασις τοῦ Θεοῦ Λόγου καί κένωσις, ἥτις αὐτός ἐστίν ὁ Χριστός, ὁ ὑπάρχων Θεός ὁμοῦ καί ἄνθρωπος (τό ἀφηρημένον γάρ ἀντί τοῦ συγκεκριμένου ἐξέλαβεν ὁ ποιητής κατά συνεκδοχήν: ἤτοι τήν κατάβασιν ἀντί τοῦ καταβάντος) αὐτός ὁ Θεός Λόγος μέ τό νά ἐμορφώθη τόν δοῦλον: ἤτοι τήν τοῦ δούλου ἀνθρώπου φύσιν, μέ τοῦτο δεικνύει εἰς τούς μαθητάς του ὅτι δέν ἐνόμισεν ἁρπαγήν τό νά εἶναι Θεός ἶσος μέ τόν Πατέρα, καί διά τοῦτο ἐκενώθη καί ἐσυγκατέβη ἀπό τό ἀξίωμα αυτό τῆς Θεότητος· ὅπερ καί συγκαταβάς τέλειον εἶχεν, ὡς οὐ κατά τροπήν, ἀλλά κατά πρόσληψιν τήν τοῦ δούλου μορφήν ἐνδυσάμενος· μείνας γάρ ὅπερ ἧν: ἤτοι Θεός, ἔγινεν ὅπερ οὐκ ἧν: ἤτοι ἄνθρωπος, ἵνα θεώσῃ τόν ἄνθρωπον. Οὕτως ἡρμήνευσε τό Τροπάριον καί ὁ ἀνώνυμος ἑρμηνευτής τῶν Κανόνων· ὁ δέ ἄλλος ἑρμηνευτής Θεόδωρος, δέν ξεύρω πῶς οὐχ οὕτως ἡρμήνευσεν αὐτό, λέγων ὅτι ἐλλειπτικῶς ἔγραψεν ἐδῶ ὁ ποιητής τό «Δεικνύει τοῖς μαθηταῖς». Τί δέ δεικνύει; Τήν ἀγάπην καί τήν ταπείνωσιν. Ποῦ; Ἐν τοῖς ἀκολούθοις δηλαδή Τροπαρίοις. Ὅθεν σοφός ὤν, ἐμοί γοῦν τῷ ἀσόφῳ οὐκ ἔδωκε νοῆσαι, πῶς τοῦτο εἶπεν· ἀνακόλουθον γάρ τό νόημα τοῦτο ἐστί καί ἀνάρμοστον.
Ἀπορίας δέ ἄξιον εἶναι, διατί ὁ Μελωδός εἶπεν «Ἡ ἀπόρρητος Λόγου Θεοῦ κατάβασις;» αὕτη γάρ εἶναι φανερά καί εἰς αὐτούς τούς ὀλιγόνοας καί ἀμαθεῖς. Πρός λύσιν λοιπόν τῆς ἀπορίας λέγομεν ὅτι, ἐπειδή διάφοροι αἱ καταβάσεις τοῦ Θεοῦ εὑρίσκονται ἐν τῇ ἁγία Γραφῇ· «Κατέβη γάρ Κύριος ἰδεῖν τήν πόλιν καί τόν πύργον» (ἤτοι τήν πυργοποιΐαν) (Γεν. ια' 5), κατέβη εἰς τά Σόδομα· «Καταβάς, φησίν, ὄψομαι, εἰ κατά τήν κραυγήν αὐτῶν τήν ἐρχομένην συντελοῦνται πρός μέ» (Γέν. ιη' 21), καταβαίνει εἰς Αἴγυπτον· «Κατέβην, φησίν, ἐξελέσθαι αὐτούς (τούς Ἰσραηλίτας) ἐκ χειρός τῶν Αἰγυπτίων» (Ἔξ. γ' 8), καταβαίνει Κύριος εἰς τό Σινά· «Κατέβη Κύριος ἐπί τό ὄρος Σινά» (Ἔξ. ιθ' 20)· ἐκατέβη ὁ Ἄγγελος Κυρίου: ἤτοι ὁ τῆς μεγάλης βουλής Ἄγγελος, εἰς τούς τρεῖς Παῖδας ἔν τῇ καμίνῳ· «Ὁ δέ Ἄγγελος, φησί, Κυρίου συγκατέβη ἅμα τοῖς περί τόν Ἄζαρίαν εἰς τήν κάμινον» (Αἴνεσις τῶν τριών Παίδων 25)· ἐκατέβη δέ ὁ Θεός εἰς τόν Μωϋσήν ἐν στύλῳ νεφέλης (Ἀριθ. ιβ' 5), καί εἰς τόν Ἠλίαν καί ἄλλαι δέ πολλαί καταβάσεις Θεοῦ εὑρίσκονται ἐν τῇ θείᾳ Γραφῇ. Καταβαίνει δέ ἐπ' ἐσχάτων τῶν χρόνων ὁ τοῦ Θεοῦ ἐνυπόστατος Λόγος τήν θεοπρεπεστέραν κατάβασιν, καί γίνεται, ὅπερ εἰμί ἐγώ χωρίς αμαρτίας: ἤτοι τέλειος ἄνθρωπος διά τήν ἐμήν σωτηρίαν.
Ἐπειδή λοιπόν τοσαῦται πολλαί καταβάσεις φαίνονται τοῦ Θεοῦ ἐν τῇ Γραφῇ· τούτου χάριν ὁ Μελωδός ἐδῶ ἠναγκάσθη νά ἐξηγήσῃ, ποία ἐστάθη ἡ ἀπόρρητος αὕτη κατάβασις τοῦ Θεοῦ Λόγου· καί λέγει ὅτι εἶναι ἡ ἐνανθρώπησις αὐτοῦ, ἡ ὁποία δέν εἶναι ἄλλο, πάρεξ ἡ τῶν δύο φύσεων, τῆς θείας, λέγω, καί τῆς ἀνθρωπίνης εἰς μίαν ὑπόστασιν ἀσύγχυτος ἅμα καί ἀδιαίρετος σύνοδος: ἤτοι ἕνωσις· ὅπερ αὐτός ἐστίν ὁ Χριστός, ὁ Θεός ὑπάρχων ὁμοῦ καί ἄνθρωπος. Ἄπόρρητος δέ καί ἀκατάληπτος εἶναι ἀπό κάθε λόγον καί νοῦν ἡ κατάβασις αὕτη τοῦ Θεοῦ Λόγου· ὅθεν εἶπεν ὁ Ἀρεοπαγίτης Διονύσιος· «Ἀλλά καί τό πάσης Θεολογίας ἐκφανέστατον, ἡ καθ' ἡμᾶς Ἰησοῦ Θεοπλαστία καί ἄρρητός ἐστι λόγῳ παντί καί ἄγνωστος τῷ παντί, καί αὐτῷ τῷ πρωτίστῳ τῶν πρεσβυτάτων Ἀγγέλων» (περί θείων ὀνομάτων κεφ. β'). Ἀξιόλογα δέ εἶναι καί ἐκεῖνα ὅπου λέγει ὁ Ζωναρᾶς ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ α΄ ἤχου τῆς Ὀκτωήχου περί τῆς καταβάσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου· «Κατάβασις τοῦ Λόγου οὐ τοπικήτις νοεῖται μετάβασις ἐκ τῶν κόλπων τοῦ Θεοῦ καί Πατρός, καί ἐξ Οὐρανοῦ πρός τήν φύσιν ἡμῶν καί πρός τήν γῆν· πανταχοῦ γάρ ὤν καί τά πάντα πληρῶν ἀπεριγράπτως, καί ἐν τοῖς κόλποις ἐστίν ἀεί τοῦ Πατρός, καί ἐν τῷ παντί αἰσθητῷ τε καί νοητῷ, καί ἐν τοῖς τοῦ Κόσμου μέρεσιν, ἀμιγῶς διά πάντων διϊκνούμενος κατά τινα τρόπον ἄρρητον καί ἀνέκφραστον· ἀλλ' ἡ τοῦ Λόγου πρός τήν ἀνθρωπίνην φύσιν ἕνωσις, ἤγουν σάρκωσις, καί τῆς Θεότητος αὐτοῦ καί τῆς ἀνθρωπότητος εἰς μίαν ὑπόστασιν συνδρομή, κατάβασις ἡμῖν καί νοεῖται καί λέγεται· καθώς καί ὁ Μελωδός (Κοσμᾶς δηλ.) φησίν· «Ἡ ἀπόρρητος Λόγου Θεοῦ κατάβασις». Ἡ κατάβασις δέ αὕτη τοῦ Θεοῦ Λόγου ἔγινεν ἡμῶν ἀνάβασις· ἔφη γάρ ὁ μέγας Ἀθανάσιος· «Ἅμα ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο, ὅπερ ἐστίν ἡ τοῦ Λόγου κατάβασις, καί ἅμα ἡ σάρξ Λόγος γέγονε διά τήν εἰς μίαν ὑπόστασιν συνδρομήν· ὅπερ ἐστίν ἡ τῆς σαρκός ἀνάβασις».
Ερμηνεία.
Ἄν καί εἰς τό πρότερον Τροπάριον ἐπαράστησεν ὁ Ἱερός Κοσμάς τήν ἄπειρον ταπείνωσιν ὅπου ἔδειξεν ὁ Θεός Λόγος, ἀπορρήτως συγκαταβάς καί ἐνανθρωπήσας· ὅθεν εἶπεν ὁ μέγας Βασίλειος· «Μεγίστην ἀπόδειξιν δυνάμεως ἔχει τό δυνηθῆναι Θεόν ἐν ἀνθρώπου φύσει γενέσθαι· οὐ γάρ τοσοῦτον Οὐρανοῦ καί γής σύστασις καί θαλάσσης καί ἀέρος καί τῶν μεγίστων στοιχείων ἡ γένεσις, καί εἴ τι ὑπερκόσμιον νοεῖται, καί εἴ τι καταχθόνιον, τήν δύναμιν παρίστησι τοῦ Θεοῦ Λόγου, ὅσον ἡ περί τήν ἐνανθρώπησιν οἰκονομία, καί ἡ πρός τό ταπεινόν καί ἀσθενές τῆς ἀνθρωπότητος συγκατάβασις» (Ἑρμηνεία εἰς τόν μδ' Ψαλμόν καί Η' κεφ. τῶν περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος). Ἄν καί ἐν τῷ προλαβόντι Τροπαρίῳ, λέγω, ἐπαράστησεν ὁ Ἱερός Μελωδός τήν ταπείνωσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου, μ' ὅλον τοῦτο καί ἐν τῷ παρόντι παρασταίνει αὐτήν· οὐ μόνον γάρ ἐσυγκατέβη καί ἔγινεν ἄνθρωπος δι' ἡμᾶς ὁ ὑπερούσιος Λόγος, ἀλλά μέ τάς ἰδίας του χείρας, ὤ τῆς ἀπείρου συγκαταβάσεως! ἐκαταδέχθη νά ὑπηρετήσῃ ἡμᾶς τούς δούλους του, καθώς τό λέγει μόνος του· «Τίς μείζων ἐξ ὑμῶν, ὁ ἀνακείμενος ἤ ὁ διακονῶν; οὐχί ὁ ἀνακείμενος; καί ἐγώ εἰμί ἐν μέσω ὑμῶν ὡς ὁ διακονῶν» (Λουκ. κβ'. 27),καί πάλιν, «Ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἧλθε διακονηθῆναι, ἀλλά διακονῆσαι» (Ματθ. κ'. 28).
Οὐ μόνην δέ τήν ταπείνωσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου ἀναφέρει ὁ Μελωδός ἐν τῷ παρόντι Τροπαρίῳ, ἀλλά καί τήν πρός ἡμᾶς ἄκραν καί ὑπερβάλλουσαν ἀγάπην αὐτοῦ, διά τήν ὁποίαν ἔβαλε τήν ψυχήν του εἰς θάνατον ὑπέρ ἡμῶν· αὐτός γάρ ὁ ἴδιος εἶπε· «Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδείς ἔχει, ἵνα τις ὑπέρ τῶν φίλων θεῖναι τήν ψυχήν αὑτοῦ» (Ίω. ιε' 13) καί πάλιν λέγει «Ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἧλθε διακονηθῆναι, ἀλλά διακονῆσαι καί δοῦναι τήν ψυχήν αυτοῦ λύτρον ἀντί πολλῶν (ἤτοι ἀντί πάντων)» (Ματθ. κ' 28). "Ἔφη δέ καί ὁ Παῦλος· «Εἶς μεσίτης Θεοῦ καί ἀνθρώπων ἄνθρωπος Χριστός Ἰησοῦς, ὁ δούς ἑαυτόν ἀντίλυτρον ὑπέρ πάντων» (α' Τιμ. β' 5, 6). Εἰσάγει λοιπόν ό Μελωδός τόν Δεσπότην Χριστόν λέγοντα πρώτον εἰς τούς μαθητάς του, ἐγώ ἧλθον εἰς τόν Κόσμον ἵνα διακονήσω εἰς τό πλάσμα μου τόν Ἀδάμ: ἤτοι εἰς τόν ἄνθρωπον, τοῦ ὁποίου τήν μορφήν ἐγώ ὁ πλάστης αὐτοῦ θεληματικῶς ἐνεδύθην· καί ἐγώ ὁ πλουτῶν κατά τήν Θεότητα ἦλθον διά νά ὑπηρετήσω τόν Ἀδάμ τόν πτωχεύσαντα διά τήν παρακοήν. Ἐρανίσθη δέ τοῦτο ὁ Μελωδός ἀπό τόν Παῦλον λέγοντα· «Γινώσκετε τήν χάριν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅς δι' ἡμᾶς ἐπτώχευσε πλούσιος ὤν, ἵνα ὑμεῖς τῇ ἐκεῖνου πτωχείᾳ πλουτήσετε» (β' Κορ. η' 9).
Ἔπειτα εἰσάγει δεύτερον τόν Κύριον λέγοντα πρός τούς αὐτούς μαθητάς του ὅτι ἐγώ δέν ἦλθον μόνον διά νά ὑπηρετήσω τόν ἄνθρωπον, ἀλλά καί διά νά βάλω τήν ψυχήν μου: ἤτοι τήν ζωήν μου ἀντίλυτρον, τουτέστι λύτρον καί ἐξαγοράν ἀντί αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ταυτόν εἰπεῖν, ἦλθον διά νά πάθω καί νά σταυρωθῶ καί νά ἀποθάνω ὑπέρ αὐτοῦ ἐγώ ὅπου εἶμαι ἀπαθής κατά τήν Θεότητα· τοῦτο γάρ εἶναι ὅρος ἀγάπης ἀκρότατος, τό ὑπέρ τῶν ἀγαπητῶν ἀποθανεῖν, ὡς ἀνωτέρω εἴρηται. Διατί δέ ταῦτα εἶπε πρός τούς Ἁγίους του μαθητάς ὁ γλυκύς καί πράγμα καί ὄνομα Ἰησοῦς; Ὄχι διά ἄλλο βέβαια, πάρεξ διά νά παρακινήση αὐτούς εἰς τήν ὁμοίαν τοῦ Διδασκάλου μίμησιν· καθώς καί τοῦτο ὁ αὐτός εἶπε καθαρώτερα· μετά γάρ τόν φρικτόν ἐκεῖνον Νιπτήρα, καθ' ὅν ὁ πλάστης καί ὑπέρτατος Μονάρχης τοῦ Παντός ἔνιψεν αὐτοχειρί τούς πόδας τοῦ εὐτελοῦς πλάσματός του, καί αὐτοῦ τοῦ ἰδίου προδότου του, μετά ταῦτα, λέγω, εἶπε πρός τούς νιφθέντες «Γινώσκετε τί πεποίηκα ὑμῖν; ὑμεῖς φωνεῖτέ με, ὁ Κύριος καί ὁ Διδάσκαλος, καί καλῶς λέγετε· εἰμί γάρ. Εἰ οὖν ἐγώ ἔνιψα ὑμῶν τούς πόδας ὁ Κύριος καί ὁ Διδάσκαλος, καί ὑμεῖς ὀφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τούς πόδας· ὑπόδειγμα γάρ ἔδωκα ὑμῖν, ἵνα, καθώς ἐποίησα ὑμῖν, καί ὑμεῖς ποιῆτε» (Ἰω. ιγ' 12-15). Καί ἄν ἐγώ, λέγει, ὁ πλούσιος ἐδιακόνησα τόν πτωχεύσαντα Ἀδάμ· ἄρα καί ἐσεῖς χρεωστεῖτε νά διακονῆτε τούς ὁμοπτώχους ἀδελφούς σας· καί ἄν ἐγώ ἔβαλα τήν ψυχήν μου διά τήν ἀγάπην σας· καί ἐσεῖς χρεωστεῖτε νά ἔχετε τοιαύτην ἀγάπην ἕνας εἰς τόν ἄλλον. Περί δέ τοῦ ἀντιλύτρου εἴπομεν ἀρκετά ἐν τῇ ἐρμηνείᾳ τῆς πρώτης πρός Τιμόθεον.
Τροπάριον.
Ἡ ἀπόρρητος Λόγου Θεοῦ κατάβασις, ὅπερ Χριστός αὐτός ἐστί, Θεός καί ἄνθρωπος· τό Θεός οὐχ ἁρπαγμόν, εἶναι ἡγησάμενος, ἐν τῷ μορφοῦσθαι δοῦλον, δεικνύει τοῖς μαθηταῖς· ἐνδόξως γάρ δεδόξασται.
Η ανέκφραστος συγκατάβαση του Θεού-Λόγου, που είναι Αυτός ο Χριστός, ο Θεάνθρωπος, δείχνει στους μαθητάς Του, πως δεν θεώρησε την Θεότητά Του, ως αρπαγή για να είναι ίσος με το Θεό-Πατέρα, όταν πήρε την ταπεινή μορφή του δούλου (=Ενανθρώπηση). Γι' αυτό και δοξάστηκε υπερβολικά.
Ἑρμηνεία.
Τό παρόν Τροπάριον ὅλον ἐρανίσθη ὁ Μελωδός ἀπό τό ἀποστολικόν εκείνο ρητόν, τό λέγον περί τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ· «Ὅς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων, οὐχ ἀρπαγμόν ἡγήσαστο τό εἶναι ἷσα Θεῷ, ἀλλ' ἑαυτόν ἐκένωσε μορφήν δούλου λαβών, ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος» (Φιλιπ. β' 6). Τοῦτο δε τό ρητόν οὕτως ἑρμηνεύουσαν ὁ θεῖος Χρυσόστομος καί ὁ Θεοφύλακτος, λέγοντες ὅτι, ὅταν μέν τινάς ἁρπάση καμμίαν ἐξουσίαν, ἤ ἄλλο τι ἀξίωμα, φοβεῖται νά ἀφήση αὐτό, διά νά μή τό πάρῃ ἄλλος, καί τό χάσῃ ἐκεῖνος· ἐπειδή δέν ἧτον ἐξ ἀρχῆς ἰδικόν του, ἀλλά μέ ἀδικίαν καί τυραννίαν τό ἥρπασεν· ὅταν δέ ἔχῃ τήν ἐξουσίαν καί τό ἀξίωμα φυσικόν ἀπό τόν Πατέρα του, τότε εὐκόλως ἀφίνει αὐτό, καλῶς ἠξεύρων ὅτι δέν θέλει τό χάσει· ἐπειδή καί ἄν φανῇ ὅτι τό ἀφίνει πρός ὥραν, πάλιν ἔχει νά τό πάρῃ. Τοιουτοτρόπως, λέγει, καί ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, δέν ἐφοβήθη νά καταβῇ ἀπό τό θεϊκόν του ἀξίωμα, ἤγουν ἀπό τό νά εἶναι ἐν τῇ μορφῇ: ἤτοι ἐν τῇ φύσει καί οὐσία τοῦ Θεοῦ, ἶσος ὤν κατά φύσιν μέ τόν Πατέρα, ὄχι· ἐπειδή τό θεϊκόν αὐτό ἀξίωμα δέν εἶχεν ἀπό ἁρπαγήν κατά τούς ψευδωνύμους Θεούς τῶν Ἑλλήνων, ἀλλά εἶχεν αὐτό φυσικόν διά τοῦτο καί ἠθέλησε νά συγκαταβῇ καί νά λάβῃ τήν τοῦ δούλου μορφήν: ἤτοι τήν φύσιν τοῦ δούλου ἀνθρώπου, ταὐτόν εἰπεῖν, νά γένῃ ταπεινός ἄνθρωπος· ἐπειδή καί ἐν τῇ ταπεινώσει τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως γενόμενος, ἐφύλαττεν ὁλόκληρον τό ὕψος καί ἀξίωμα τῆς Θεότητός του, ἄν καί εἶχεν αὐτό σκεπασμένον ὑποκάτω εἰς τό ταπεινόν σχῆμα τῆς ἀνθρωπότητος· τό ὁποῖον καί κένωσιν ὀνομάζει ὁ αὐτός Παῦλος.
Τοῦτο λοιπόν τό ἴδιον νόημα θέλει νά φανερώσῃ καί ὁ Ἱερός Μελωδός ἐν τῷ παρόντι Τροπαρίῳ· ὅθεν λέγει· ἡ ἀπόρρητος συγκατάβασις τοῦ Θεοῦ Λόγου καί κένωσις, ἥτις αὐτός ἐστίν ὁ Χριστός, ὁ ὑπάρχων Θεός ὁμοῦ καί ἄνθρωπος (τό ἀφηρημένον γάρ ἀντί τοῦ συγκεκριμένου ἐξέλαβεν ὁ ποιητής κατά συνεκδοχήν: ἤτοι τήν κατάβασιν ἀντί τοῦ καταβάντος) αὐτός ὁ Θεός Λόγος μέ τό νά ἐμορφώθη τόν δοῦλον: ἤτοι τήν τοῦ δούλου ἀνθρώπου φύσιν, μέ τοῦτο δεικνύει εἰς τούς μαθητάς του ὅτι δέν ἐνόμισεν ἁρπαγήν τό νά εἶναι Θεός ἶσος μέ τόν Πατέρα, καί διά τοῦτο ἐκενώθη καί ἐσυγκατέβη ἀπό τό ἀξίωμα αυτό τῆς Θεότητος· ὅπερ καί συγκαταβάς τέλειον εἶχεν, ὡς οὐ κατά τροπήν, ἀλλά κατά πρόσληψιν τήν τοῦ δούλου μορφήν ἐνδυσάμενος· μείνας γάρ ὅπερ ἧν: ἤτοι Θεός, ἔγινεν ὅπερ οὐκ ἧν: ἤτοι ἄνθρωπος, ἵνα θεώσῃ τόν ἄνθρωπον. Οὕτως ἡρμήνευσε τό Τροπάριον καί ὁ ἀνώνυμος ἑρμηνευτής τῶν Κανόνων· ὁ δέ ἄλλος ἑρμηνευτής Θεόδωρος, δέν ξεύρω πῶς οὐχ οὕτως ἡρμήνευσεν αὐτό, λέγων ὅτι ἐλλειπτικῶς ἔγραψεν ἐδῶ ὁ ποιητής τό «Δεικνύει τοῖς μαθηταῖς». Τί δέ δεικνύει; Τήν ἀγάπην καί τήν ταπείνωσιν. Ποῦ; Ἐν τοῖς ἀκολούθοις δηλαδή Τροπαρίοις. Ὅθεν σοφός ὤν, ἐμοί γοῦν τῷ ἀσόφῳ οὐκ ἔδωκε νοῆσαι, πῶς τοῦτο εἶπεν· ἀνακόλουθον γάρ τό νόημα τοῦτο ἐστί καί ἀνάρμοστον.
Ἀπορίας δέ ἄξιον εἶναι, διατί ὁ Μελωδός εἶπεν «Ἡ ἀπόρρητος Λόγου Θεοῦ κατάβασις;» αὕτη γάρ εἶναι φανερά καί εἰς αὐτούς τούς ὀλιγόνοας καί ἀμαθεῖς. Πρός λύσιν λοιπόν τῆς ἀπορίας λέγομεν ὅτι, ἐπειδή διάφοροι αἱ καταβάσεις τοῦ Θεοῦ εὑρίσκονται ἐν τῇ ἁγία Γραφῇ· «Κατέβη γάρ Κύριος ἰδεῖν τήν πόλιν καί τόν πύργον» (ἤτοι τήν πυργοποιΐαν) (Γεν. ια' 5), κατέβη εἰς τά Σόδομα· «Καταβάς, φησίν, ὄψομαι, εἰ κατά τήν κραυγήν αὐτῶν τήν ἐρχομένην συντελοῦνται πρός μέ» (Γέν. ιη' 21), καταβαίνει εἰς Αἴγυπτον· «Κατέβην, φησίν, ἐξελέσθαι αὐτούς (τούς Ἰσραηλίτας) ἐκ χειρός τῶν Αἰγυπτίων» (Ἔξ. γ' 8), καταβαίνει Κύριος εἰς τό Σινά· «Κατέβη Κύριος ἐπί τό ὄρος Σινά» (Ἔξ. ιθ' 20)· ἐκατέβη ὁ Ἄγγελος Κυρίου: ἤτοι ὁ τῆς μεγάλης βουλής Ἄγγελος, εἰς τούς τρεῖς Παῖδας ἔν τῇ καμίνῳ· «Ὁ δέ Ἄγγελος, φησί, Κυρίου συγκατέβη ἅμα τοῖς περί τόν Ἄζαρίαν εἰς τήν κάμινον» (Αἴνεσις τῶν τριών Παίδων 25)· ἐκατέβη δέ ὁ Θεός εἰς τόν Μωϋσήν ἐν στύλῳ νεφέλης (Ἀριθ. ιβ' 5), καί εἰς τόν Ἠλίαν καί ἄλλαι δέ πολλαί καταβάσεις Θεοῦ εὑρίσκονται ἐν τῇ θείᾳ Γραφῇ. Καταβαίνει δέ ἐπ' ἐσχάτων τῶν χρόνων ὁ τοῦ Θεοῦ ἐνυπόστατος Λόγος τήν θεοπρεπεστέραν κατάβασιν, καί γίνεται, ὅπερ εἰμί ἐγώ χωρίς αμαρτίας: ἤτοι τέλειος ἄνθρωπος διά τήν ἐμήν σωτηρίαν.
Ἐπειδή λοιπόν τοσαῦται πολλαί καταβάσεις φαίνονται τοῦ Θεοῦ ἐν τῇ Γραφῇ· τούτου χάριν ὁ Μελωδός ἐδῶ ἠναγκάσθη νά ἐξηγήσῃ, ποία ἐστάθη ἡ ἀπόρρητος αὕτη κατάβασις τοῦ Θεοῦ Λόγου· καί λέγει ὅτι εἶναι ἡ ἐνανθρώπησις αὐτοῦ, ἡ ὁποία δέν εἶναι ἄλλο, πάρεξ ἡ τῶν δύο φύσεων, τῆς θείας, λέγω, καί τῆς ἀνθρωπίνης εἰς μίαν ὑπόστασιν ἀσύγχυτος ἅμα καί ἀδιαίρετος σύνοδος: ἤτοι ἕνωσις· ὅπερ αὐτός ἐστίν ὁ Χριστός, ὁ Θεός ὑπάρχων ὁμοῦ καί ἄνθρωπος. Ἄπόρρητος δέ καί ἀκατάληπτος εἶναι ἀπό κάθε λόγον καί νοῦν ἡ κατάβασις αὕτη τοῦ Θεοῦ Λόγου· ὅθεν εἶπεν ὁ Ἀρεοπαγίτης Διονύσιος· «Ἀλλά καί τό πάσης Θεολογίας ἐκφανέστατον, ἡ καθ' ἡμᾶς Ἰησοῦ Θεοπλαστία καί ἄρρητός ἐστι λόγῳ παντί καί ἄγνωστος τῷ παντί, καί αὐτῷ τῷ πρωτίστῳ τῶν πρεσβυτάτων Ἀγγέλων» (περί θείων ὀνομάτων κεφ. β'). Ἀξιόλογα δέ εἶναι καί ἐκεῖνα ὅπου λέγει ὁ Ζωναρᾶς ἐν τῇ ἑρμηνείᾳ τοῦ α΄ ἤχου τῆς Ὀκτωήχου περί τῆς καταβάσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου· «Κατάβασις τοῦ Λόγου οὐ τοπικήτις νοεῖται μετάβασις ἐκ τῶν κόλπων τοῦ Θεοῦ καί Πατρός, καί ἐξ Οὐρανοῦ πρός τήν φύσιν ἡμῶν καί πρός τήν γῆν· πανταχοῦ γάρ ὤν καί τά πάντα πληρῶν ἀπεριγράπτως, καί ἐν τοῖς κόλποις ἐστίν ἀεί τοῦ Πατρός, καί ἐν τῷ παντί αἰσθητῷ τε καί νοητῷ, καί ἐν τοῖς τοῦ Κόσμου μέρεσιν, ἀμιγῶς διά πάντων διϊκνούμενος κατά τινα τρόπον ἄρρητον καί ἀνέκφραστον· ἀλλ' ἡ τοῦ Λόγου πρός τήν ἀνθρωπίνην φύσιν ἕνωσις, ἤγουν σάρκωσις, καί τῆς Θεότητος αὐτοῦ καί τῆς ἀνθρωπότητος εἰς μίαν ὑπόστασιν συνδρομή, κατάβασις ἡμῖν καί νοεῖται καί λέγεται· καθώς καί ὁ Μελωδός (Κοσμᾶς δηλ.) φησίν· «Ἡ ἀπόρρητος Λόγου Θεοῦ κατάβασις». Ἡ κατάβασις δέ αὕτη τοῦ Θεοῦ Λόγου ἔγινεν ἡμῶν ἀνάβασις· ἔφη γάρ ὁ μέγας Ἀθανάσιος· «Ἅμα ὁ Λόγος σάρξ ἐγένετο, ὅπερ ἐστίν ἡ τοῦ Λόγου κατάβασις, καί ἅμα ἡ σάρξ Λόγος γέγονε διά τήν εἰς μίαν ὑπόστασιν συνδρομήν· ὅπερ ἐστίν ἡ τῆς σαρκός ἀνάβασις».
Τροπάριον.
Διακονῆσαι, αὐτός ἐλήλυθα, οὗ τήν μορφήν ὁ πλαστουργός, ἐκών περίκειμαι, τῷ πτωχεύσαντι Ἀδάμ, ὁ πλουτῶν θεότητι, θεῖναι ἐμήν τε αὐτοῦ, ψυχήν ἀντίλυτρον, ὁ ἀπαθής θεότητι.
Ήλθα για να διακονήσω τον πτωχεύσαντα με την πτώση της αμαρτίας Αδάμ, παίρνοντας θεληματικά, την ταπεινή ανθρώπινη μορφή του. Εγώ ο Πλαστουργός, ο γεμάτος με τον πλούτο της θεϊκής αγάπης και δόξης. Ήλθα ο απαθής Θεός για να προσφέρω και να θυσιάσω τη ζωή μου, ως λύτρο για τη σωτηρία του ανθρώπου.
Ερμηνεία.
Ἄν καί εἰς τό πρότερον Τροπάριον ἐπαράστησεν ὁ Ἱερός Κοσμάς τήν ἄπειρον ταπείνωσιν ὅπου ἔδειξεν ὁ Θεός Λόγος, ἀπορρήτως συγκαταβάς καί ἐνανθρωπήσας· ὅθεν εἶπεν ὁ μέγας Βασίλειος· «Μεγίστην ἀπόδειξιν δυνάμεως ἔχει τό δυνηθῆναι Θεόν ἐν ἀνθρώπου φύσει γενέσθαι· οὐ γάρ τοσοῦτον Οὐρανοῦ καί γής σύστασις καί θαλάσσης καί ἀέρος καί τῶν μεγίστων στοιχείων ἡ γένεσις, καί εἴ τι ὑπερκόσμιον νοεῖται, καί εἴ τι καταχθόνιον, τήν δύναμιν παρίστησι τοῦ Θεοῦ Λόγου, ὅσον ἡ περί τήν ἐνανθρώπησιν οἰκονομία, καί ἡ πρός τό ταπεινόν καί ἀσθενές τῆς ἀνθρωπότητος συγκατάβασις» (Ἑρμηνεία εἰς τόν μδ' Ψαλμόν καί Η' κεφ. τῶν περί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος). Ἄν καί ἐν τῷ προλαβόντι Τροπαρίῳ, λέγω, ἐπαράστησεν ὁ Ἱερός Μελωδός τήν ταπείνωσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου, μ' ὅλον τοῦτο καί ἐν τῷ παρόντι παρασταίνει αὐτήν· οὐ μόνον γάρ ἐσυγκατέβη καί ἔγινεν ἄνθρωπος δι' ἡμᾶς ὁ ὑπερούσιος Λόγος, ἀλλά μέ τάς ἰδίας του χείρας, ὤ τῆς ἀπείρου συγκαταβάσεως! ἐκαταδέχθη νά ὑπηρετήσῃ ἡμᾶς τούς δούλους του, καθώς τό λέγει μόνος του· «Τίς μείζων ἐξ ὑμῶν, ὁ ἀνακείμενος ἤ ὁ διακονῶν; οὐχί ὁ ἀνακείμενος; καί ἐγώ εἰμί ἐν μέσω ὑμῶν ὡς ὁ διακονῶν» (Λουκ. κβ'. 27),καί πάλιν, «Ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἧλθε διακονηθῆναι, ἀλλά διακονῆσαι» (Ματθ. κ'. 28).
Οὐ μόνην δέ τήν ταπείνωσιν τοῦ Θεοῦ Λόγου ἀναφέρει ὁ Μελωδός ἐν τῷ παρόντι Τροπαρίῳ, ἀλλά καί τήν πρός ἡμᾶς ἄκραν καί ὑπερβάλλουσαν ἀγάπην αὐτοῦ, διά τήν ὁποίαν ἔβαλε τήν ψυχήν του εἰς θάνατον ὑπέρ ἡμῶν· αὐτός γάρ ὁ ἴδιος εἶπε· «Μείζονα ταύτης ἀγάπην οὐδείς ἔχει, ἵνα τις ὑπέρ τῶν φίλων θεῖναι τήν ψυχήν αὑτοῦ» (Ίω. ιε' 13) καί πάλιν λέγει «Ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου οὐκ ἧλθε διακονηθῆναι, ἀλλά διακονῆσαι καί δοῦναι τήν ψυχήν αυτοῦ λύτρον ἀντί πολλῶν (ἤτοι ἀντί πάντων)» (Ματθ. κ' 28). "Ἔφη δέ καί ὁ Παῦλος· «Εἶς μεσίτης Θεοῦ καί ἀνθρώπων ἄνθρωπος Χριστός Ἰησοῦς, ὁ δούς ἑαυτόν ἀντίλυτρον ὑπέρ πάντων» (α' Τιμ. β' 5, 6). Εἰσάγει λοιπόν ό Μελωδός τόν Δεσπότην Χριστόν λέγοντα πρώτον εἰς τούς μαθητάς του, ἐγώ ἧλθον εἰς τόν Κόσμον ἵνα διακονήσω εἰς τό πλάσμα μου τόν Ἀδάμ: ἤτοι εἰς τόν ἄνθρωπον, τοῦ ὁποίου τήν μορφήν ἐγώ ὁ πλάστης αὐτοῦ θεληματικῶς ἐνεδύθην· καί ἐγώ ὁ πλουτῶν κατά τήν Θεότητα ἦλθον διά νά ὑπηρετήσω τόν Ἀδάμ τόν πτωχεύσαντα διά τήν παρακοήν. Ἐρανίσθη δέ τοῦτο ὁ Μελωδός ἀπό τόν Παῦλον λέγοντα· «Γινώσκετε τήν χάριν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὅς δι' ἡμᾶς ἐπτώχευσε πλούσιος ὤν, ἵνα ὑμεῖς τῇ ἐκεῖνου πτωχείᾳ πλουτήσετε» (β' Κορ. η' 9).
Ἔπειτα εἰσάγει δεύτερον τόν Κύριον λέγοντα πρός τούς αὐτούς μαθητάς του ὅτι ἐγώ δέν ἦλθον μόνον διά νά ὑπηρετήσω τόν ἄνθρωπον, ἀλλά καί διά νά βάλω τήν ψυχήν μου: ἤτοι τήν ζωήν μου ἀντίλυτρον, τουτέστι λύτρον καί ἐξαγοράν ἀντί αὐτοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ταυτόν εἰπεῖν, ἦλθον διά νά πάθω καί νά σταυρωθῶ καί νά ἀποθάνω ὑπέρ αὐτοῦ ἐγώ ὅπου εἶμαι ἀπαθής κατά τήν Θεότητα· τοῦτο γάρ εἶναι ὅρος ἀγάπης ἀκρότατος, τό ὑπέρ τῶν ἀγαπητῶν ἀποθανεῖν, ὡς ἀνωτέρω εἴρηται. Διατί δέ ταῦτα εἶπε πρός τούς Ἁγίους του μαθητάς ὁ γλυκύς καί πράγμα καί ὄνομα Ἰησοῦς; Ὄχι διά ἄλλο βέβαια, πάρεξ διά νά παρακινήση αὐτούς εἰς τήν ὁμοίαν τοῦ Διδασκάλου μίμησιν· καθώς καί τοῦτο ὁ αὐτός εἶπε καθαρώτερα· μετά γάρ τόν φρικτόν ἐκεῖνον Νιπτήρα, καθ' ὅν ὁ πλάστης καί ὑπέρτατος Μονάρχης τοῦ Παντός ἔνιψεν αὐτοχειρί τούς πόδας τοῦ εὐτελοῦς πλάσματός του, καί αὐτοῦ τοῦ ἰδίου προδότου του, μετά ταῦτα, λέγω, εἶπε πρός τούς νιφθέντες «Γινώσκετε τί πεποίηκα ὑμῖν; ὑμεῖς φωνεῖτέ με, ὁ Κύριος καί ὁ Διδάσκαλος, καί καλῶς λέγετε· εἰμί γάρ. Εἰ οὖν ἐγώ ἔνιψα ὑμῶν τούς πόδας ὁ Κύριος καί ὁ Διδάσκαλος, καί ὑμεῖς ὀφείλετε ἀλλήλων νίπτειν τούς πόδας· ὑπόδειγμα γάρ ἔδωκα ὑμῖν, ἵνα, καθώς ἐποίησα ὑμῖν, καί ὑμεῖς ποιῆτε» (Ἰω. ιγ' 12-15). Καί ἄν ἐγώ, λέγει, ὁ πλούσιος ἐδιακόνησα τόν πτωχεύσαντα Ἀδάμ· ἄρα καί ἐσεῖς χρεωστεῖτε νά διακονῆτε τούς ὁμοπτώχους ἀδελφούς σας· καί ἄν ἐγώ ἔβαλα τήν ψυχήν μου διά τήν ἀγάπην σας· καί ἐσεῖς χρεωστεῖτε νά ἔχετε τοιαύτην ἀγάπην ἕνας εἰς τόν ἄλλον. Περί δέ τοῦ ἀντιλύτρου εἴπομεν ἀρκετά ἐν τῇ ἐρμηνείᾳ τῆς πρώτης πρός Τιμόθεον.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.