Νικόδημος ο Αγιορείτης: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο - Κεφάλαιο Α΄ : Ὅσοι θεωροῦν τήν κτίση καί τή Γραφή καί δέν ἀνυψώνονται στή γνώση καί ἀγαπη τοῦ Θεοῦ, ένεργοῦν ἄσχημα καί ἀντίθετα στή φύση

Ὅσοι ὅμως δέν χρησιμοποιοῦν τήν αἴσθηση καί τήν θεωρία τῆς δημιουργίας καί τῆς Γραφῆς, πού ἀκολουθοῦν τήν αἴσθηση, γιά νά ἀνεβαίνουν μέσω αὐτῶν στή γνῶση καί τῆν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, πού κήρυξε αὐτή καί ἐκείνη δημιούργησε·

Ιωάννη Κορναράκη: Ἡ ραθυμία, ἡ ἄλλη ὄψη τῆς βίας

Ἡ δαιμονική βία, στή λανθάνουσα λειτουργία της μέσα στόν ἀνθρώπινο ψυχισμό, δείχνει ἕνα ἄλλο πρόσωπο, πολύ διαφορετικό ἀπό ἐκεῖνο, πού ἡ πρώτη ἐντύπωση μᾶς δίνει νά ἀντιληφθοῦμε, ὅταν ἡ βία αὐτή εἶναι ἔκδηλη καί ἐμφανής καί ἄμεσα καταστροφική. 

Ιωάννης ο Σιναΐτης, Άγιος: Κλίμαξ - Λόγος ΚΒ΄ (Περί υπερηφανείας - Δια την ακέφαλον "υπερηφάνειαν")

1. Η ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ είναι άρνησις του Θεού, εφεύρεσις των δαιμόνων, εξουδένωσις των ανθρώπων, μητέρα της κατακρίσεως, απόγονος των επαίνων, απόδειξις ακαρπίας, φυγαδευτήριο της βοηθείας του Θεού, πρόδρομος της παραφροσύνης, πρόξενος πτώσεων, αιτία της επιληψίας, πηγή του θυμού, θύρα της υποκρίσεως, στήριγμα των δαιμόνων, φύλαξ των αμαρτημάτων, δημιουργός της ασπλαχνίας, άγνοια της συμπαθείας, πικρός κριτής, απάνθρωπος δικαστής, αντίπαλος του Θεού, ρίζα της βλασφημίας.

Ιωάννη Κορναράκη: Το πρωτογενές μπόλιασμα τῆς βίας στό άνθρώπινο πρόσωπο

Ὅταν βρίσκεται κανείς σήμερα ἔκπληκτος μπροστά στήν ὠμότητα καί γενικά στίς ποικίλες, συγκλονιστικές στήν ἀνθρώπινη εὐαισθησία, μορφές καί ποιότητες βίας, πού ἀποβαίνουν ἀγχογόνοι οἰωνοί γιά τό μέλλον πού ἔρχεται, διερωτᾶται εὔλογα· 

-Ποιά εἶναι ἄραγε ἡ πρωτογενής πηγή καί ἀφετηρία τῆς βίας καί ποιός τή γέννησε; Ποιός επί τέλους, μπόλιασε τό άνθρώπινο πρόσωπο μ' αὐτό τόν καταστροφικό, γιά τήν ἴδια τήν ὕπαρξή του, τυφλό καί ἀδυσώπητο δυναμισμό;

π. Ιωάννης Ρωμανίδης: 1. Τι είναι ο νους του ανθρώπου (Πατερική Θεολογία)

Αγ. Ελεούσα, Κλεισούρα Αιτωλοακαρνανίας

Η θεραπεία της ψυχής του ανθρώπου είναι η κύρια μέριμνα της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Η Εκκλησία πάντοτε θεράπευε τον χώρο της ψυχής. Είχε διαπιστώσει, από την Εβραϊκή παράδοσι και από τον ίδιο τον Χριστό και τους Αποστόλους ότι στον χώρο της φυσικής καρδιάς λειτουργεί κάτι, που οι Πατέρες ωνόμασαν «νουν».

Νικόδημος ο Αγιορείτης: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο - Κεφάλαιο Α΄ : Διά μέσου τῶν Γραφῶν ὁ νοῦς ἀνυψώνεται στή γνῶση καί τήν ἀγάπη αὐτοῦ πού δίδαξε τίς Γραφές

Ἄς πάμε πάλι στ' αὐτιά· καί ἄς ὑποθέσουμε ὅτι κηρύττεται κάποιος λόγος τῆς Γραφῆς· ὁ λόγος πλήττει τόν ἀέρα καί δημιουργεῖ τόν κυματισμό· τά κύματα τοῦ ἀέρα σηκώνονται τό ἕνα μέτα τό ἄλλο καί εἰσέρχονται στήν κόγχη τοῦ αὐτιοῦ· ἔπειτα ἀπό ἐκεῖ στροβιλιζόμενα μπαίνουν στόν πόρο τοῦ αὐτιοῦ καί κτυποῦν τό τύμπανο· καί ἀπό αὐτό τό κτύπημα ὁ ἀέρας πού βρίσκεται στή κοιλότητα τοῦ τυμπάνου κυμαίνεται καί τινάζει ὅλα τά μέρη ἐκείνου πού καλείται λαβύρινθος τοῦ αὐτιοῦ· ἀπό αὐτό τό τίναγμα πλήττεται τό ἀκουστικό νεῦρο, πού προέρχεται άπό τόν ἐγκέφαλο· καί ἔτσι διεγείρεται ὁ νους καί ἀκούει τά λόγια πού λέχθηκαν.

Κατά Ματθαίον - Κεφάλαιο 14

(Νικόλαος Σωτηρόπουλος)

Η ΠΑΡΡΗΣΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΕΦΑΛΙΣΗ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΗ

14Εκείνο τον καιρό ο Ηρώδης ο τετράρχης άκουσε τη φήμη του Ιησού 2και είπε στους αυλικούς του: «Αυτός είναι ο Ιωάννης ο Βαπτιστής. Αυτός αναστήθηκε εκ νεκρών, και γι’ αυτό οι θαυματουργικές δυνάμεις ενεργούν δι’ αυτού». 3Ο Ηρώδης, ως γνωστόν, έπιασε τον Ιωάννη και τον έδεσε και τον έβαλε στη φυλακή εξ αιτίας της Ηρωδιάδος της γυναίκας του Φιλίππου του αδερφού του. 4Διότι ο Ιωάννης του έλεγε: «Δεν σου επιτρέπεται να συζείς μ’ αυτή». 5Και ενώ ήθελε να τον φονεύσει, φοβήθηκε το λαό, διότι τον θεωρούσαν προφήτη. 6Αλλ’ όταν εορτάζονταν τα γενέθλια του Ηρώδη, χόρεψε η θυγατέρα της Ηρωδιάδος στην εορταστική αυτή εκδήλωση και άρεσε στον Ηρώδη. 7Γι’ αυτό της υποσχέθηκε με όρκο να της δώσει ό,τι θα του ζητήσει. 8Και αυτή, κατόπιν συμβουλής της μητέρας της, λέγει: «Δος μου εδώ στο πιάτο το κεφάλι του Ιωάννη του Βαπτιστή». 9Λυπήθηκε δε ο βασιλιάς, αλλά για τους όρκους και τους συνδαιτημόνες διέταξε να δοθεί (το κεφάλι του Ιωάννη). 10Και έστειλε και αποκεφάλισε τον Ιωάννη στην φυλακή. 11Και φέρανε το κεφάλι του σε πιάτο, και δόθηκε στο κορίτσι, και το έφερε στη μητέρα της. 12Και πήγαν οι μαθητές του και πήραν το σώμα και το έθαψαν. Έπειτα πήγαν και ανήγγειλαν το συμβάν στον Ιησού.

Νικόδημος ο Αγιορείτης: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο - Κεφάλαιο Α΄ : Με τήν θεωρία τῶν δημιουργημάτων ὁ νοῦς ἀνυψώνεται στήν γνῶση καί στήν ἀγάπη τοῦ δημιουργοῦ

Οἱ ὀφθαλμοί γιά παράδειγμα στρέφονται στόν οὐρανό. Πέφτει ἀμέσως ἡ εἰκόνα τοῦ οὐρανοῦ πάνω στόν λεγόμενο ἀμφιβληστροειδῆ χιτῶνα τῶν ὀφθαλμῶν· καί ἀμέσως μόλις ἡ εἰκόνα αὐτή προσβάλλει τόν ἀμφιβληστροειδῆ χιτῶνα, οἱ ταχυδρόμοι τῶν νευμάτων ἀστραπιαῖα λαμβάνουν τήν εἴδηση καί τρέχουν μέ ἀπίστευτη ταχύτητα μέσω τῶν ἀγωγῶν τῶν νεύρων στόν ἐγκέφαλο, ὁ ὁποῖος εἶναι ἡ ρίζα όλων τῶν νεύρων· καί μόλις ἀγγίξουν ἐκεῖ, ὁ νοῦς ἀμέσως διεγείρεται καί βλέπει τόν οὐρανό.

Άγιος Νείλος: Λόγος ασκητικός

Επιχείρησαν πολλοί, και Εθνικοί και Ιουδαίοι, να φιλοσοφήσουν. Μόνο όμως οι μαθητές του Χριστού προσπάθησαν να μάθουν την αληθινή φιλοσοφία, γιατί, μόνο αυτοί είχαν δάσκαλο τη Σοφία (το Χριστό), που έδειξε με έργα την επιμέλεια και την εργασία της αληθινής φιλοσοφίας. Οι πρώτοι, δηλ. οι Έλληνες, σαν να έπαιζαν δράμα πάνω στη σκηνή φόρεσαν ξένο προσωπείο, έχοντας άδειο όνομα φιλοσοφίας, χωρίς να έχουν την αληθινή φιλοσοφία και επιδεικνύοντας τη φιλοσοφικότητά τους με το να φορούν τρίβωνα (τριμμένο πανωφόρι) και να έχουν γενειάδα και ραβδί.

Οι αόρατοι -γυμνοί -ασκητές του αγίου όρους

Ο γέροντας Παΐσιος για τους αόρατους ασκητές του αγίου όρους

"Υπάρχει μεγαλύτερη κατάσταση αγιότητας από τους γυμνούς ασκητές, που έτσι και στην πω θα στρίψει η βίδα σου...."

Πόσα υπέροχα "μυστήρια" του Θεού βρίσκονται δίπλα μας, και μεις αντί να προσπαθούμε με την άσκηση και την ταπείνωση να τα ανακαλύψουμε ασχολούμαστε με τα μικρά και τα ασήμαντα...

Ἰσαάκ ο Σύρος: Περί ὠφελείας, τῆς προερχομένης ἐκ τῆς φυγῆς τοῦ κόσμου

Δυνατός τῆ ἀληθεία καί δυσάρεστος καί δύσκολος εἶναι ὁ ἀγών καί ὁ πόλεμος, ὅστις γίνεται εἰς αὐτά τά πράγματα, εἰ καί προσπαθεῖ ὁ ἄνθρωπος νά γίνῃ δυνατός καί ἀνίκητος· ὅταν ὅμως πλησιάσωσιν εἰς αὐτόν αἱ αἱτίαι, ἐξ ὧν συμβαίνουσιν αἱ προσβολαί, καί ἑπομένως οἱ πόλεμοι καί οἱ ἀγώνες, φόβος καταλαμβάνει αὐτόν, καί τόσον ταχέως νικᾶται, παρά ἀπό τόν φανερόν πόλεμον τοῦ διαβόλου· διότι ἐν ὅσῳ ὁ ἄνθρωπος δέν ἀπομακρύνεται ἐκ τῶν αἰτιῶν ἐκείνων, ἐκ τῶν ὁποίων φοβεῖται ἡ καρδία αὐτοῦ, δίδει ἀφορμήν εἰς τόν ἐχθρόν αὐτοῦ νά πολεμῂ αὐτόν· καί ἐάν ὀλίγον παραμελήσῃ, εὐκόλως καταστρέφεται ὑπό τοῦ ἐχθροῦ· καθότι ὅταν ἡ ψυχή κυριευθῇ ἀπό τάς βλαβεράς ἀπαντήσεις τοῦ κόσμου, αὖται αἱ ἀπαντήσεις γίνονται εἰς αὐτήν προσκόμματα, καί τρόπον τινά νικᾶται φυσικῶς, ὅταν ἀπαντήσῃ αὐτάς. Διά τοῦτο λοιπόν οἱ ἀρχαῖοι θεῖοι πατέρες ἡμῶν, οἱ ὁποῖοι ἐδοκίμασαν πάντα ταῦτα, καί ἐγνώρισαν, ὅτι ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου δέν εἶναι δυνατός εἰς πᾶσαν περίστασιν, οὐδέ ἵσταται εἰς μίαν τάξιν σταθερῶς, ἵνα διατηρήσῃ τήν ἰδίαν αὑτοῦ προφύλαξιν, καί ἐνίοτε μάλιστα δέν δύναται νά προφυλαχθῇ ἐκ ἐκείνων, τά ὁποῖα βλάπτουσιν αὐτόν, διά τοῦτο λέγω, ἐστοχάσθησαν μετά πολλῆς σοφίας πάντα ταῦτα, καί ἐνεδύθησαν ὡς ὅπλον ἀκαταμάχητον τήν ἀκτημοσύνην, ἥτις ἀπαλάττει τόν ἄνθρωπον ἀπό πολλούς ἀγώνας καί κόπους, καί ἀπῆλθον εἰς τήν ἔρημον, ὅπου δέν ὑπάρχουσι πράγματα, τά ὁποῖαι εἶναι αἰτίαι καί ἀφορμαί τῶν παθῶν· καί ὅταν κατά περίστασιν ἤθελον νικηθῇ ὑπό τινος πάθους, ὡς ὑπό τοῦ θυμοῦ, ἤ τῆς ἐπιθυμίας, ἤ τῆς μνησικακίας, ἤ τῆς δόξης, ἥ καί ἄλλου τινός, δέν εὔρισκον τάς αἰτίας τῶν πτώσεων· ἀλλ' ἕνεκα τῆς ἐρήμου πάντα ταῦτα τά πάθη, καί ὅσα ἄλλα, ἐγίνοντο εἰς αὐτούς ἐλαφρά. Οὕτω δέ διά τοιούτων φρονημάτων ὀχυρωθέντες, καί περιτειχίσαντες  ἑαυτούς ἐντός τῆς ἐρήμου, ὡς εἴς τι ἀκαταμάχητον φρούριον ἠδυνήθη ἕκαστος ἐξ αὐτῶν νά τελειώσῃ τόν ἑαυτοῦ ἀγῶνα εἰς τοιοῦτον μέρος, ὅπου αἱ αἱσθήσεις δέν εὕρισκον βοήθειαν, ὥστε νά ἑνωθῶσι μετά τοῦ ἐχθροῦ κατ' αὐτῶν. Καλλιώτερον δέ εἰς ἡμᾶς εἶναι, πολεμοῦντες ν' ἀποθάνωμεν εἰς τόν ἀγῶνα, παρά νά ζήσωμεν, νικώμενοι ὑπό τῶν παθῶν.                                 

Ο χαιρετισμός του.... διαβόλου

Ως γράφων ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ. Απλά προβληματίζομαι... Για να πω την αληθεια θα ήθελα τήν γνώμη σας...

π. Ιωάννης Ρωμανίδης: 2.Ποιος είναι "ψυχοπαθής" κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας (Πατερική Θεολογία)

Ο κάθε άνθρωπος είναι ψυχοπαθής κατά την Πατερική έννοια. Δεν είναι ανάγκη να είναι κάποιος σχιζοφρενής για να είναι ψυχοπαθής. Ο ορισμός της ψυχοπάθειας από Πατερικής απόψεως είναι ότι ψυχοπάθεια υπάρχει στον άνθρωπο εκείνον που δεν λειτουργεί σωστά η νοερά ενέργεια μέσα του. Όταν δηλαδή ο νους του ανθρώπου είναι γεμάτος από λογισμούς, όχι μόνο κακούς λογισμούς, αλλά και καλούς λογισμούς(1).

'Iσαάκ ὁ Σῦρος: Περί ἀποταγῆς καί μοναχικῆς πολιτείας - Λόγος Α΄

Ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀρχή τῆς ἀρετῆς, ὁ ὁποῖος φόβος, ὡς λέγουσι, γεννᾶται ἀπό τήν πίστιν, καί σπείρεται εἰς τήν καρδίαν τοῦ ἀνθρώπου, ὅταν ὁ νους αὐτοῦ, ἀφοῦ ἀποχωρισθῇ ἀπό τόν περισπασμόν τοῦ κόσμου, καί συνάξῃ τοῦς συλλογισμούς αὐτοῦ, τούς περιπλανωμένους τῇδε κἀκεῖσε, καταγίνηται εἰς τήν μελέτην τῆς μελλούσης ἀποκαταστάσεως τῆς ψυχῆς. Διά νά βάλλῃ τις θεμέλιον τῆς ἀρετῆς, δέν εἶναι ἄλλο καλύτερον, παρά τοῦ ν'ἀπομακρυνθῇ ἀπό τά πράγματα τοῦ κόσμου, καί νά διαμείνῃ εἰς τόν νόμον τοῦ φωτός, ὁστις εἶναι αἱ εὐθεῖαι καί ἅγιαι εὑαγγελικαί ἐντολαί, τάς ὁποίας ὁ ψαλμωδός Δαβίδ ἐν πνεύματι ἁγίω ἐσήμανε καί ἐπωνόμασε.

Ιωήλ μητρ.: Το ενδιαφέρον του ιερού Χρυσοστόμου για τους νέους

1. Εισαγωγικά

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στα πολυπληθή έργα του πολλές φορές κάνει λόγο για τους νέους. Έχει πάρα πολλούς χαρακτηρισμούς που αφορούν τη νεότητα και αναφέρεται συχνά στις διάφορες εκδηλώσεις των νέων. Ας αναφέρουμε γενικές επισημάνσεις του ιερού Χρυσοστόμου για την ηλικία της νεότητος.

Λέγει π.χ. πως ο πνευματικός αγώνας είναι πάντοτε ίδιος σε όλες τις ηλικίες. Δεν υπάρχει ηλικία που να μην έχει αγώνα και ιδρώτες και πόνους. Η ένταση του αγώνος όμως είναι διαφορετική σε κάθε ηλικία. Μπορεί κάποιος να δει νέους να αγωνίζονται με συνέπεια και γέροντες να ζουν μέσα στα πάθη τους∙ «Μη τοίνυν μηδείς προβαλλέσθω μήτε νεότητα μήτε γῆρας εἰς ἀπολογίαν ῥαθυμίας∙ ἐπί καί νῦν πολλοί παρ' ἡμῖν νέοι τό πνευματικόν τοῦτο πληροῦσι θέατρον, οἱ δέ γεγηρακότες ἐν ἱπποδρομίαις ἀσχημονοῦσι∙ ἕτεροι δ' αὖ πάλιν γέροντες μετά τῆς πολιᾶς καί τῇ ἀκροάσει κοσμοῦνται, νέοι δε τήν νεότητα διά τῆς θεωρίας τῆς ἐκεῖσε ἀλογωτέραν κατασκευάζουσιν...» (PG 63, 518). Αναφέρει μάλιστα τους τρεις παίδες που κατεπάτησαν την κάμινον, όταν «νέοι σφόδρα και μειράκια ἦσαν κομιδῇ» (οπ.π.). Σε άλλη ομιλία του θα μιλήσει αυστηρά στους νέους που προβάλλουν την ηλικία τους για να πέσουν στην αμαρτία. Εάν δεν υπάρχει κανείς στην νεαρή ηλικία που να αγωνίζεται, τότε ίσως είχαν κάποια δικαιολογία∙ όμως «εἰ δε εἰσί, πόθεν ἕξετε εἰπεῖν (εσείς δηλαδή οι νέοι) ὅτι οὐκ ἠδυνήθημεν κατασχεῖν τήν φλόγαν τῆς ἐπιθυμίας» (PG 62, 427). Μπορεί κάποιος να είναι νέος και να έχει φρόνηση πολιού ανθρώπου και να σκέπτεται συνετά και σοφά όπως ο Δαυίδ∙ «οὗτος τοίνυν ὁ Δαυΐδ, νέος ὤν και μειράκιον κομιδῇ, καί πατρός ἀσήμου καί τῇ γῇ προσέχων καί τοῖς ποιμνίοις,... οὐδέν κοινόν ἔχων μετά τῶν βιωτικῶν πραγμάτων, ἀλλ ' ἐκ πρώτης ἡλικίας τῇ συντρόφῳ τῆς ἀρετῆς ἡσυχία συζῶν... τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ἐμελέτησεν. Οὗτος τοίνυν νέος ἦν, κομιδῇ μειράκιον, νέος μέν τῇ ἡλικίᾳ, πεπολιωμένος δε τῇ διανοίᾳ» (PG 55, 567). Δεν είναι η διαφορά της ηλικίας που δημιουργεί την αρετή στον άνθρωπο. Η επισήμανση του Χρυσοστόμου βρίσκεται «ἐν τῇ διαφορᾷ τῆς γνώμης∙ κἄν ἧς ῥάθυμος, οὐδέν σε ὠφελήσει τό γῆρας» (ο. οπ).

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος πολλές φορές αφού κάνει τις σπουδαίες αυτές παρατηρήσεις, δεν παραλείπει να περιγράψει και τους κινδύνους που διατρέχει η ηλικία της νεότητος, που είναι μάλιστα και πάρα πολλοί και υπέρ το δέον επικίνδυνοι.

2. Οι κίνδυνοι της νεότητας

Κατ' αρχήν πρέπει να πούμε πως τονίζει κατά κόρον σε πολλές ομιλίες του πως η νεότης είναι χαλεπή και δυσκολοκυβέρνητη∙ «χαλεπόν ἡ νεότης, ὅτι εὐρίπιστον, εὐεξαπάτητον, εὐόλισθον καί σφοδροτέρου δεῖται τοῦ χαλινοῦ∙ πυρά γάρ τις ἐστι τῶν ἔξωθεν ἐπιλαμβανομένη ἁπάντων, ῥαδίως ἐκκαιομένη» (PG 49, 21). Θα κάνει ο άγιος πολλές σωστές διαπιστώσεις για την επικίνδυνη ηλικία της νεότητας. Επειδή λείπει η πείρα που μας κάνει να αποφεύγουμε τους κινδύνους και επειδή είναι ακμαίες οι δυνάμεις του σώματος και επειδή οι εσωτερικές ροπές του νέου είναι ισχυρότατες, πέφτει σε πολλά σφάλματα και μάλιστα καταμολύνει την ψυχή με αμαρτήματα. Η ευφάνταστη ψυχή του νέου τον κάνει να κυνηγάει φαντάσματα που τα περνάει για πραγματικότητες. Δίνει αξία σε καταστάσεις που είναι παροδικές και εφήμερες. Ας αφήσουμε όμως να τα περιγράψει ο ίδιος σε μια θαυμαστή αποστροφή της ομιλίας του: «ποῦ τό κάλλος τῆς νεότητος τό πολυφάνταστον∙ νεότης ἡ ἀναίσθητος, ἡ μακρᾶς ἐλπίδας ζωῆς ἔχουσα∙ νεότης, ἡ στασιώδης καρδία, ἡ πολυμέριμνος ἡδονή∙ νεότης, ἡ πολλά καί πολλάκις συμπίπτουσα, ἡ κακῶς τήν σάρκα κολακεύουσα∙ νεότης, ἡ πρός πρός ἀπάτην κολακευομένη, ἡ πηλός, ἡ ταλαίπωρος, ὁ χόρτος ὁ εὐμάραντος, ὁ στάχυς ὁ ἑτοιμόφθορος∙ νεότης, τό ἐνύπνιον τό εὐληθάργητον, ἡ σκιά ἡ ἀνυπόστατος∙ νεότης,... ἡ ἄπονος καρδία, ὁ ἀνατεταμένος ὀφθαλμός, ὁ λύχνος ὁ ἑτοιμόσβεστος∙ νεότης, ὁ βρασμός τῶν αἱμάτων καί συνήθεια τῶν σπιλωμάτων∙ νεότης, ὁ δυσήνιος ἵππος καί πρός πᾶσαν ἐξολόθρευσιν ἐπιτήδειος» (PG 60, 725). Πολύ χαρακτηριστική και γενική είναι η γνώμη του ιερού πατρός για τη νεότητα. Οι έφηβοι μοιάζουν με τους ονοκένταυρους «καί γάρ ἀγρίας ἔχοντες ἐπιθυμίας, οὕτω πηδῶσιν, οὕτω λακτίζουσιν, ἀχαλίνωτοι περιϊόντες καί τῇ σπουδῇ πρός οὐδέν τῶν δεόντων χρώμενοι» (PG 58, 582). Οι νεανικές ορμές πολλές φορές είναι ακατάσχετες.

3. Οι επιθυμίες των νέων

Ας αναφέρουμε επιγραμματικά ορισμένες γνώμες του ιερού πατρός που έχουν σχέση με τις επιθυμίες των νέων και τις επιδιώξεις τους.

Οι νέοι κατά κανόνα θέλουν να ζουν μέσα στην τρυφή και στην καλοπέραση. Θέλουν να είναι ντυμένοι με τα καλύτερα ρούχα και να πραγματοποιούν κάθε επιθυμία βλαβερή και αισχρή. Έτσι ενδίδουν σε πολλές συνειδησιακές παραχωρήσεις και μηχανεύονται τα πάντα για να αποκτήσουν το επιθυμητό. «Ἐντεῦθεν πολλοί τῶν νέων καί τήν ὥραν ἀπέδοντο, καί παράσιτοι τοῖς εὐπόροις ἐγένοντο, καί ἑτέρας δουλοπρεπεῖς ὑπέμειναν διακονίας, ἀντί τούτων ὠνούμενοι, τό τοιαύτας ἐπιθυμίας πληροῦν» (PG 58, 503).

Οι νέοι κατά κανόνα ρέπουν στα σαρκικά αμαρτήματα. Ο άγιος προτρέπει τους γονείς να περιφρουρούν τα παιδιά τους από σαρκικούς κινδύνους και μάλιστα εισηγείται να νυμφεύονται ενωρίς οι νέοι, για να αποφεύγουν την πορνεία. Οφείλουν από την παιδική ηλικία να βάλουν καλά θεμέλια στα παιδιά τους. «Ἄν τοίνυν ἄνωθεν καί ἐκ πρώτης ἡλικίας ὅρους αὐτῇ πήξωμεν καλῶς, οὐ δεηθόμεθα πολλῶν μετά ταῦτα πόνων, ἀλλ' ἡ συνήθεια νόμος αὐτοῖς ἔσται λοιπόν. Μηδέν ἐῶμεν αὐτούς τῶν ἡδέων καί βλαβερῶν ποιεῖν, μηδέ ὡς παισί χαριζώμεθα∙ ἐν σωφροσύνῃ μάλιστα διατηρῶμεν αὐτούς∙ τοῦτο γάρ πάντων πλέον τήν νεότητα λυμαίνεται. Πρός τοῦτο πολλῶν δεῖται τῶν ἀγώνων, πολλῆς τῆς προσοχῆς. Ταχέως αὐτοῖς γυναῖκας ἄγωμεν, ὥστε καθαρά αὐτῶν καί ἀνέπαφα τά σώματα δέχεσθαι τήν νύμφην∙ οὗτοι οἱ ἔρωτες θερμότεροι. Ὁ πρό τοῦ γάμου σωφρονῶν, πόλλῳ μᾶλλον μετά τόν γάμον∙ ὁ δέ μαθών πορνεύειν πρό τοῦ γάμου, καί μετά τόν γάμον ποιήσει (PG 62, 546). Βλέπουμε πως η συνήθεια γίνεται δεύτερη φύση, όταν μάλιστα αποκτηθεί κατά τη νεαρή ηλικία. Τα παιδιά είναι μεγάλη παρακαταθήκη. Οφείλουμε να τα φροντίζουμε για να μην τα κλέψει ο πονηρός και τα οδηγήσει σε αμαρτωλές καταστάσεις∙ «μή ὁ πονηρός ἡμᾶς αὐτούς ἀφελήται» (οπ.π.). Στο θέμα των σαρκικών πειρασμών των νέων μεγάλη ευθύνη αποδίδει ο άγιος στα πονηρά θεάματα. Τα θέατρα της εποχής εκείνης ήταν θέατρα πορνικά που κατέστρεφαν την ψυχή των νέων. Ας δούμε τι λέγει πάνω σε αυτό το σημείο: «Εἰ βούλεσθε τήν αἰτίαν ἐγώ λέγω. Οὐ γάρ ἡ νεότης αἰτία∙ ἐπεί ἔμελλον πάντες οἱ νέοι ἀκόλαστοι εἶναι∙ ἀλλ ' ἡμεῖς ἑαυτούς ὠθοῦμεν εἰς τήν πυράν. Ὅταν γάρ ἀνέλθῃς εἰς θέατρον καί καθίσῃς γυμνοῖς μέλεσι γυναικῶν τούς ὀφθαλμούς ἑστιῶν, πρός μέν καιρόν ἥσθης, ὕστερον δέ πολύν ἐκεῖθεν ἔθρεψας τόν πυρετόν» (οπ.π. 428). Οι άτοποι έρωτες, όπως λέγει, καταστρέφουν την ψυχή του νέου.

Ο ιερός Χρυσόστομος γνωρίζει άριστα πως τα χρήματα διαφθείρουν την ψυχή των νέων και την οδηγούν σε διάφορα αμαρτήματα. Ξέρει πως ο πλούτος συμβαδίζει με την πορνεία και την ανηθικότητα ή διευκολύνει άλλες αμαρτωλές καταστάσεις: «ὅταν δε καί χρημάτων περιουσίαν προσλάβῃ (εννοείται η νεότης) καθάπερ πυράν τήν ὕλην τῶν χρημάτων δεξαμένη, τοσαύτην ἀνάπτει τήν κάμινον, ὡς ὁλόκληρον ἐμπρῆσαι τοῦ νέου τήν ψυχήν. Πότε γάρ ὁ τοιοῦτος δυνήσεται σωφροσύνης ἐπιμελήσασθαι καί ἀκολασίαν φυγεῖν, καί τούς ὑπέρ τῆς ἀρετῆς πόνους ἀναδέξασθαι ἤ τι ἕτερον πνευματικόν;» (PG 54, 515). Κανένα πνευματικό έργο δεν μπορεί να φέρει εις πέρας ένας νέος που δέθηκε με την επιθυμία της επιδιώξεως των χρημάτων.

Ενδιαφέρουσα είναι η σύγκριση που κάνει ο άγιος μεταξύ των γερόντων έναντι των νέων και το αντίθετο. Υπάρχουν γέροντες που έχουνε νεανικό φρόνημα και «ὥσπερ ἐν γήρᾳ νέοι εἰσίν, οὕτω καί τοὐναντίον» (PG 63, 66). Εκείνο που κάνει τον νέο να είναι αξιοπρεπής και τον γέροντα ομοίως είναι η συμπεριφορά και η προαίρεσή τους. Δεν ανέχεται ο άγιος να σύρεται ο νέος στην αμαρτία λόγω της ηλικίας του. Εκεί που βλέπει πολλά ελαφρυντικά είναι όταν ένα νέο τον βάλει κάποιος να διοικήσει. Επειδή δεν έχει πείρα μπορεί να πέσει έξω: «Νέος γάρ ἐκεῖ δύναται συγγνώμην ἔχειν μόνον, ὅταν εἰς διοίκησιν πραγμάτων καλῆται, ὅταν ἄπειρος ᾖ, ὅταν χρόνου δεῖται καί πείρας, ὅταν δέ δέῃ σωφροσύνην καί ἀνδρείαν ἐπιδείξασθαι, οὐκέτι, οὐδέ ὅταν δέῃ χρημάτων κρατεῖν» (οπ.π.). Αλλο πράγμα η διοίκηση των πραγμάτων και άλλο πράγμα η αντιμετώπιση των αμαρτημάτων και των παθών. Στο πρώτο ο Χρυσόστομος βρίσκει πολλά ελαφρυντικά, ενώ στο δεύτερο μάλλον είναι αυστηρός. Προχωρεί ο άγιος και τονίζει πως ένας γέροντας λόγω των εξασθενημένων δυνάμεών του δεν μπορεί να συγκρατήσει τον εαυτό του και μπορεί να παραφερθεί. Αντίθετα «οὖτος δυνάμενος, ἐάν θέλῃ, ἀρκεῖν ἑαυτῷ, ποίας ἄν τύχοι συγνώμης, μη βουλόμενος, ὅταν ἁρπάζῃ μᾶλλον τοῦ γέροντος, ὅταν μνησικακῇ, ὅταν ἐξουθενῇ, ὅταν μή προΐστηται μᾶλλον τοῦ γέροντος, ὅταν πολλά φθέγγηται ἀκαίρως, ὅταν ὑβρίζῃ, ὅταν λοιδορῆται, ὅταν μεθύῃ;» (οπ.π.). Μάλιστα για να κάνει πιο πειστικό τον λόγο του, αναφέρει πως μέσα στην Εκκλησία που μιλούσε, έβλεπε πολλούς νέους να παρακολουθούν, εν αντιθέσει με πολλούς γέροντες που πήγαν να παρακολουθήσουν ιπποδρομίες: «ἐπεί καί νῦν πολλοί παρ' ἡμῖν νέοι, τό πνευματικόν τοῦτο πληροῦσιν θέατρον, οἱ δε γεγηρακότες ἐν ἱπποδρομίαις ἀσχημονοῦσι∙ ἕτεροι δ' αὖ πάλιν γέροντες μετά ταῆς πολιᾶς και τῇ ἀκροάσει κοσμοῦνται, νέοι δε τήν νεότητα διά τῆς θεωρίας τῆς ἐκεῖσε ἀλογωτέραν κατασκευάζουσιν. Εἰ γάρ καί πολλοί οἱ παρόντες ἡμῖν, ἀλλ ' οὐκ ἔχω κόρον∙ οὐ γάρ πολλούς ἠβουλόμην παρεῖναι μόνον, ἀλλά πάντας καί μηδένα τῆς ἐκκλησίας ἀπολιμπάνεσθαι∙ ὥστε, ἕως ἄν τις φάνηται κἄν εἷς ἀποβουκολουμένος, διαρρήγνυμαι καί διακόπτομαι ταῖς ὀδύναις» (οπ. π.). Ήθελε ο άγιος όλοι να είναι στην εκκλησία. Εάν κάποιος νέος απεκόπτετο από τη σύναξη της εκκλησίας, στεναχωριόταν και τον καταλάμβαναν οδύνες.

Οι θεραπείες των παθών των νέων είναι ολόκληρη επιστήμη. Ο άγιος λέγει πως η τέχνη της διαπαιδαγωγήσεως και διαπλάσεως των νέων είναι μεγάλη. Ας δούμε πώς τεκμηριώνει την άποψή του αυτή. «Υπάρχουν ακόμη (στις Παροιμίες Σολομώντος) αινίγματα και λόγια ασαφή, τα οποία ενώ εκ πρώτης όψεως είναι τόσο καθαρά, στεναχωρούν εκείνον που τα διαβάζει, γιατί δεν φανερώνουν αμέσως τίποτε, ούτε δίνουν και κάποια υπόνοια. Όταν όμως εξετασθούν με προσοχή, τότε δείχνουν το βαθύ νόημά τους. Όπως λέγει «Τρία πράγματα μου είναι αδύνατο να εννοήσω. Το δε τέταρτο ακόμη περισσότερο μου μένει ακατάληπτο. Τα ίχνη του αετού που πετά, τα ίχνη του πλοίου που ταξιδεύει στην θάλασσα και τις σκέψεις, τις ενέργειες και τις παρεκτροπές του νέου ανθρώπου (PG 56, 373).

4. H διαπαιδαγώγηση των νέων

Μεγάλη βαρύτητα δίνει ο άγιος στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών. Επισημαίνει πως μετά την ηλικία του μειρακίου ο νέος εισέρχεται στην εφηβεία. Είναι τρικυμισμένη η ηλικία αυτή και οι άνεμοι που πνέουν είναι βίαιοι. Όπως στο Αιγαίο πέλαγος πνέουν σφοδροί άνεμοι, έτσι και ο άνεμος των επιθυμιών ταλαιπωρεί την νεότητα. Στην ηλικία αυτή δεν βλέπει διόρθωση ο άγιος: «καί αὕτη μάλιστα ἡ ἡλικία διορθώσεως ἔρημος∙ οὐ διά τό ἐνοχλῆσθαι μόνον σφοδρότερον, ἀλλά καί διά τό τά ἁμαρτήματα μή ἐλέγχεσθαι» (PG 58, 737). Αυτό φέρνει τους παιδαγωγούς και τους δασκάλους σε αμηχανία.

Οι νέοι λόγω της ηλικίας τους μοιάζουν με ακαλλιέργητη γη, η οποία βλαστάνει από παντού πολλά αγκάθια: «πολλάς πολλαχόθεν ἐκφέρουσα τάς ἀκάνθας» (PG 58, 504). Τους νέους παιδαγωγούμε με σύστημα. Η αγωγή να είναι ανάλογη με την ηλικία. «Στην περίπτωση των παιδιών, για εκείνα μεν που είναι πολύ μικρά ακόμη, οι γονείς παρέχουν βέβαια πράγματα, όπως παπούτσια, φορέματα, χρυσαφικά και βραχιόλια, όταν όμως μεγαλώσουν, αφού τους αφαιρέσουν αυτά, δίνουν άλλα μεγαλύτερα, δηλαδή φροντίζουν για την επιτυχία τους στο δικηγορικό βήμα, για την κατάληψη λαμπρής θέσης στην πολιτεία, για τη δημιουργία φιλικών δεσμών με τα βασιλικά ανάκτορα, τους προσφέρουν υψηλές θέσεις και αξιώματα, απομακρύνοντας έτσι αυτά από κάθε παιδική φιλοδοξία» (PG 55, 55).

Στις γενικές του παρατηρήσεις για τους νέους ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος θα πει πως πρέπει να παρασκευάσουμε τους νέους «ὥστε δύνασθαι πρός τούς πάντας ἀντέχειν καί μή ξενίζεσθαι τοῖς ἐπιοῦσιν∙ ἐκτρέφωμεν αὐτούς ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου καί πολύς ἡμῖν ὁ μισθός ἀποκείσεται» (Προς Εφεσίους, 21 η Ομιλία, εκδ. ΕΠΕ, τ. 21, 265-266). Να μάθουμε τους νέους να μην είναι μαλθακοί αλλά και να σκληραγωγούνται. Να τους διαπαιδαγωγήσουμε να περιμένουν και τα λυπηρά στη ζωή τους. Εάν οι αγαλματοποιοί που φτιάχνουν τους αδριάντες των βασιλέων, απολαμβάνουν μεγάλης τιμής «ἡμεῖς τήν βασιλικήν εἰκόνα καλλωπίζοντες (εἰκών γάρ τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος)» (οπ.π.). Μάλιστα τονίζει πως θα απολαύσουμε μύρια αγαθά. Είναι δυνατό να κάνεις τα πάντα, λέγει ο άγιος στον πατέρα, να στέλνεις το παιδί σου σε τέχνες και σε διδασκαλείο και να προβαίνεις σε πολλές άλλες ενέργειες, «ἐν δε παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου μή ἐκτρέφειν τά παιδία;» (οπ.π. 21, 252).

Πολύ αυστηρός είναι ο ιερός Χρυσόστομος για εκείνους που παραμελούν την αγωγή των παιδιών τους. Μάλιστα λέγει πως είναι χαρακτηριστικό εσχάτης ανοίας να επιμελούμεθα τα κτήματά μας και να παραμελούμε τα παιδιά μας. «Ὅτι τῶν οἰκείων ἀμελοῦμεν, καί τῶν κτημάτων αὐτῶν ἐπιμελούμεθα, τῆς δε ψυχῆς καταφρονοῦμεν, ἐσχάτης ἀνοίας πρᾶγμα ὑπομένομεν» (PG 51, 237). Κατ' επανάληψη θα τονίσει πως η διαπαιδαγώγηση των παιδιών αρχίζει από την απαλή ηλικία, για να επιτύχει. «Ὅτε εὐήνιος ἦν, καί κομιδῇ νέος, χαλινοῦν μετ' ἀκριβείας, ἐθίζειν πρός τά δέοντα, ῥυθμίζειν, κολάζειν αὐτοῦ τά νοσήματα τῆς ψυχῆς» (οπ.π.). Φέρνει κι άλλο επιχείρημα. Λέγει πως ο Θεός, για να προφυλάξει τους γονείς από την θρασύτητα των παιδιών τους, έχει νομοθετήσει το θάνατο για κείνους που κακολογούν τον πατέρα και την μητέρα τους. Πολλές φορές οι νέοι στρέφονται εναντίον του Θεού και οι γονείς δε διαμαρτύρονται. Όποιος είναι αγνώμων απέναντι στο Θεό, θα είναι και απέναντι στους γονείς∙ «Ὁ γάρ περί τόν Θεόν ἀγνώμων γενόμενος καί ἀναίσθητος, πολλῷ μᾶλλον εἰς τόν γεγεννηκότα καί εἰς τήν ἑαυτοῦ ψυχήν ἐμπαροινῆσαι δυνήσεται» (οπ.π. στηλ., 238). Βέβαια, συμβαίνει και το αντίθετο∙ «οὕτως οἱ τόν πεποιηκώτα θεραπεύοντες ἐν πολλῇ καί τούς γεγεννηκότας ἔχουσι τῇ τιμῇ» (οπ.π.). Θα καταλήξει ο άγιος Χρυσόστμος πως όποιος παραμελεί τα παιδιά του «διά ταύτην τήν ἁμαρτίαν τήν ἐσχάτην ὑποστήσεται δίκην» (οπ.π.). Αναφέρει την ιστορία του Ηλεί, για τονίσει πως η αδιάκριτη επιείκεια που έδειξε στα παιδιά του, του έφερε το θάνατο. Επίσης αναφέρει και το παράδειγμα του Αβραάμ που πάνω από την επιμέλεια των κτημάτων έβαζε την σπουδή για την ανατροφή των εκγόνων του∙ «Μίμησαι τόν Ἀβραάμ∙ καί γάρ καί ἐκεῖνος οὐχ ὑπέρ χρημάτων καί κτημάτων ἐσπούδαζεν, ἀλλ ' ὑπέρ θείων νόμων, ὅπως αὐτῶν τήν φυλακήν τοῖς ἐκγόνοις μετά ἀκριβείας παρακαταθοῖτο» (οπ.π. στηλ. 329). Ακόμη τονίζει πως η έλλειψη αυστηρότητας απέναντι στα παιδιά και στους νέους μπορεί να τους προκαλέσει δεινά και να δεχθούν την τιμωρία των νόμων της πολιτείας και να «κολάζονται πάντων ὁρώντων», αφού βέβαια θα δεχθούν οι γονείς την κριτική των πάντων και θα τους δακτυλοδείχνουν ως υπεύθυνους για το κατάντημα των παιδιών τους (οπ. π. στηλ. 329). Για τον Χρυσόστομο τα παιδιά είναι χρυσά αγάλματα που στολίζουν το σπίτι∙ «Νόμισον ἀγάλματα χρυσᾶ ἔχειν ἐπί τῆς οἰκίας τούς παῖδας» (οπ.π.).

Σε μια άλλη ομιλία του για τους γονείς και για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να διαπαιδαγωγούν τα παιδιά τους λέγει∙ «Θρέψε αθλητή για το Χριστό. Δεν λέγω να του στερήσεις το γάμο και να τον στείλεις στις ερημιές και να τον παρασκευάσεις να προτιμήσει το βίο των μοναχών∙ «οὐ τοῦτο λέγω». Επιθυμώ αλήθεια, κι αυτό θα το ευχόμουνα σε όλους, αλλά επειδή μου φαίνεται φορτίο, δεν αναγκάζω κανένα. «Θρέψον ἀθλητήν τῷ Χριστῷ καί ἐν κόσμ ῳ ὄντα δίδαξον εὐλαβῆ ἐκ πρώτης ἡλικίας» (ΕΠΕ, 30, 640). Πολλοί ακούγοντας τα λόγια αυτά του Χρυσοστόμου έλεγαν∙ «μήπως πρόκειται να κάνουμε το παιδί μου μοναχό;» «Τι δέδοικας δέος πολλοῦ κέρδους ἀνάμεστον;» Γιατί φοβάσαι φόβο που είναι γεμάτος από κέρδος; «Χριστιανόν αὐτόν ποίησον. Μάλιστα γάρ τοῖς κοσμικοῖς ἀναγκαῖον τά ἐντεῦθεν εἰδέναι διδάγματα, μάλιστα τοῖς παισί» (ΕΠΕ, 21, 250).

Πάρα πολύ σπουδαίες παρατηρήσεις κάνει ο άγιος και για την ειδική παιδεία των νέων. Μάλιστα συνιστά πράγματα ανάλογα με την ηλικία τους. Τα παιδιά στην πολύ μικρή ηλικία δεν είναι καλό να μαθαίνουν «γραώδεις και ληρώδεις μύθους» (ΕΠΕ 30, 654). Μάλιστα κατακρίνει τους άθεσμους έρωτες που περιγράφονται στους αρχαίους μύθους. Απευθύνεται στον πατέρα και του λέγει να αφηγείται διηγήματα. «Καταγλύκανε τά διηγήματα ὥστε τινα εἶναι τῷ παιδί καί τερπνότητα καί μή ἀποκάμνειν αὐτῷ τήν ψυχήν» (οπ. π. 656) δηλ. να παρουσιάζει διηγήματα από την Αγία Γραφή με χάρη, ώστε και να χαίρεται το παιδί και να μην κουράζεται. Π. χ. να διηγούνται οι γονείς την ιστορία του Κάιν και του ’βελ. Να αφηγηθούν το περιστατικό άλλοτε ο πατέρας και άλλοτε η μητέρα. Όταν μάλιστα το καταλάβει το παιδί, να του λένε και το κέρδος∙ « ὁρᾷς ὅσον κακόν ἡ γαστριμαργία; ὁρᾷς ὅσον κακόν ἐστίν φθονεῖν τόν ἀδελφόν» (οπ. π. σελ. 660). Επίσης δεν πρέπει ο πατέρας να αρκείται σ' αυτό, «ἀλλά καί ἐν ἐκκλησίᾳ χειραγωγῶν ἄγε∙ καί σπούδασε αὐτόν ἄγειν, ὅταν μάλιστα αὕτη ἡ διήγησις ἀναγιγνώσκεται» (οπ. π. σελ. 662). Προφανώς ο άγιος προτείνει αυτό, επειδή ξέρει πως οι ιστορίες της Γραφής είναι αληθινές και πρέπει οπωσδήποτε το παιδί να τις παραδεχθεί και να τις αξιολογήσει σωστά για την πνευματική του πρόοδο.

Ο άγιος Χρυσόστομος είναι αντίθετος να δίνονται στα παιδιά ονόματα του πατέρα ή της μητέρας ή του παπού και του επιπάπου, «ἀλλ ' εἰς τά τῶν δικαίων, καί τῶν μαρτύρων, τῶν ἀποστόλων, τῶν ἐπισκόπων. Ἔστω αὐτοῖς καί τοῦτο ζῆλος∙ ὁ μέν Πέτρος καλείσθω, ὁ δέ Ἰωάννης, ὁ δέ ἑτέραν τινα προσηγορίαν ἑνός τῶν ἁγίων...» (οπ. π. σελ. 668).

Ο μέγας Διδάσκαλος της Εκκλησίας δικαιολογεί την προτροπή του για τις διηγήσεις από τις Γραφές με τα ακόλουθα επιχειρήματα. Αν εντυπωθούν τα καλά διδάγματα στην απαλή ηλικία, κανείς δεν θα μπορέσει να τα βγάλει, «ὅταν σκληρά γένηται ὡς τύπος ὥσπερ καί ὁ κηρός» (ΕΠΕ 30, 640). Το παιδί στην μικρή ηλικία έχει μέσα του το φόβο και μπροστά στους γονείς του είναι συνεσταλμένο. Αυτό οφείλει ο πατέρας να το καλλιεργήσει, για να βάλει στην ψυχή του τα καλά διδάγματα. «Σύ δε πρῶτος ἀπολαύεις τῶν ἀγαθῶν, ἐάν υἱόν ἔχῃς καλόν» (οπ.π.).

Αλλη τακτική ακολουθούμε, όταν φθάσουν στην ήβη. Γράφει σχετικά: «Ἡμεῖς τούς παῖδας τούς ἡμετέρους ὅταν ἡβήσωσι, πολλῷ μείζονα ἀπαιτοῦμεν τά κατορθώματα, καί ἅ ποιοῦντας πρότερον ἐπῃνοῦμεν κατά τήν πρώτην ἡλικίαν, ταῦτα γενομένους ἄνδρας καί κατορθοῦντας οὐκέτι ὁμοίως θαυμάζομεν, ἀλλ ' ἕτερα πολλῷ μείζονα ἐκείνω κελεύομεν ἐπιδείκνυσθαι». (PG 48, 594), δηλ. όταν τα παιδιά μας γίνουν έφηβοι, εμείς του ζητάμε πολύ μεγαλύτερα κατορθώματα. Και αυτά που έκαναν κατά την παιδική ηλικία και για τα οποία τα επαινούσαμε, αυτά τα ίδια όταν τα κατορθώνουν τώρα που έγιναν άνδρες, δεν τα θαυμάζουμε καθόλου το ίδιο, αλλά τους δίνουμε εντολή να παρουσιάσουν άλλα πολύ ανώτερα από εκείνα.

Σωστό είναι, λέγει ο Χρυσόστομος, όταν αυξηθεί η ηλικία του να λέμε στο παιδί και « φοβερώτερα διηγήματα» (ΕΠΕ 30, 670). Στα δεκαπέντε περίπου χρόνια του νέου να του λέμε «τά περί γεένης» (οπ.π.). Στα δεκαοχτώ του να του μιλήσουμε για τον κατακλυσμό, για τα Σόδομα και την καταστροφή τους, τα γεγονότα της Αιγύπτου, «πάντα ὅσα κολάσεως γέμει, μετά πολλῆς τῆς πλατύτητος» (οπ.π.). Θέλει ο άγιος με λεπτομέρειες να αναπτύσσουμε στο παιδί και στο νέο θέματα της Αγίας Γραφής. Όταν μεγαλώσει πιο πολύ να του μιλήσουμε για τη Καινή Διαθήκη. Οφείλουμε να περιφράττουμε «αὐτοῦ τήν ἀκοήν τοῖς διηγήμασι καί μυρίοις ἑτέροις καί οἴκοθεν παρεχόμενοι τά ὑποδείγματα» (οπ. π.).

Την ψαλμωδία και την εκκλησιαστική μελωδία ο άγιος Χρυσόστομος την προτείνει και για τους νέους. «Μανθανέτω τοίνυν (ὁ νέος) τῷ Θεῷ ψάλλειν, ἵνα μή σχολάζῃ αἰσχραῖς ὠδαῖς καί διηγήμασιν ἀκαίροις » (οπ.π., σελ. 652). Κάνει και την πικρή διαπίστωση για την εποχή του πως οι νέοι ξέρουν όλα τα κοσμικά και τους χορούς, ενώ αγνοούν τα ψάλματα και τις ωδές. «Νῦν δε σατανικάς μέν ὠδάς καί ὀρχήσεις ἐροῦσιν οἱ παῖδες οἱ ὑμέτεροι, καθάπερ οἱ μάγειροι καί οἱ ὀψῶναι καί οἱ χορευταί∙ ψαλμόν δε οὐδείς οἶδεν, ἀλλά καί αἰσχύνη τό πρᾶγμα δοκεῖ εἶναι καί χλευασία καί γέλως» (ΕΠΕ, 22, 266).

Ο σοφός Παιδαγωγό τη Εκκλησίας άγιος Χρυσόστομος προτείνει κι άλλη παιδεία για τους νέους. «Ἔπειτα ἑτέρας ἐπινοῶμεν αὐτῷ τέρψεις ἀβλαβεῖς. Πρός ἄνδρας ἁγίους ἀπάγωμεν, ἄνεσιν παρέχωμεν...» (ΕΠΕ 30, 690). Πολύ σπουδαία η προτροπή του αγίου για τα παιδιά. Να τα πάμε να γνωρίσουν αγίους άνδρας που βιώνουν το Ευαγγέλιο. Να δουν με τα μάτια τους πως δεν είναι ανεφάρμοστα τα λόγια του Χριστού και της Γραφής. Αυτό είναι το πιο ισχυρό όπλο που προσφέρει στους γονείς για τα παιδιά τους. Αρκεί να δει κάποιος έναν άγιο να ζει με συνέπεια το Ευαγγέλιο και να αλλάξει γνώμη για την καθημερινή του ζωή. Πολλοί έτσι πίστεψαν στο Χριστό και βγήκαν μέσα από την αμαρτία και έβαλαν πνευματική αρχή. Γνώρισαν κάποιον άγιο άνθρωπο και τον αντέγραψαν. Έγιναν μιμητές του, όπως κι εκείνος του Χριστού.

5. Επιλογικά

Τελειώνοντας όλες αυτές τις παρατηρήσεις, τις οποίες ο ιερός Πατήρ κάνει για τους νέους, καταλαβαίνουμε πόσο σπουδαία είναι η παιδεία που προσφέρουμε σε αυτούς. Οφείλει να είναι επιμελημένη, κατά Χριστόν, να μην είναι πρόχειρη, να είναι συστηματική και αποτελεσματική. Οι γονείς, ό,τι πιο πολύτιμο έχουν μετά το Θεό είναι τα παιδιά τους. Δεν είναι μέριμνα των γονέων σωστή να τους αφήσουν περιουσίες και χρήματα, αλλά να τους κάνουν, όπως λέγει ο Χρυσόστομος, καλούς Χριστιανούς, που θα ενδιαφέρονται για το Θεό και την εικόνα του Θεού που είναι ο άνθρωπος.

«Σχετίζεται ο Νεοπαγανισμός με τον Νεοσατανισμό;»

(Λάμπρος Σκόντζος)

Ο σύγχρονος κόσμος βρίσκεται κυριολεκτικά βουτηγμένος σε μία απίστευτη κατάσταση πνευματικής κατάπτωσης. Η πνευματικότητα του σημερινού ανθρώπου είναι συνώνυμη με τον αποκρυφισμό και ολόκληρο το φάσμα του νοσηρού μυστικισμού, ο οποίος εκφράζεται με πληθώρα συγκεκριμένων ρευμάτων και ομάδων. Η πηγή του αποκρυφισμού είναι κοινή και οι ποικίλες ομάδες, συγκοινωνούντα δοχεία, τα οποία δέχονται και παρέχουν αποκρυφιστικό υλικό. Δυό τέτοια ρεύματα, από τους κυριότερους εκφραστές του αποκρυφισμού παγκοσμίως, είναι το νεοπαγανιστικό και νεοσατανιστικό φαινόμενο. Επισταμένη μελέτη της ιστορίας τους, των αρχών και των επιδιώξεών τους αποδεικνύει πως τα δύο αυτά μεγέθη, όχι μόνο σχετίζονται μεταξύ τους, αλλά είναι οι δυό όψεις του ιδίου νομίσματος. Πρόκειται για ένα και το αυτό κίνημα με δυό μορφές, διότι ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα σε όλες τις θεωρητικές και πρακτικές τους εκφάνσεις.

Ιωάννης ο Σιναΐτης, Άγιος: Κλίμαξ - Λόγος ΚΓ΄ (Περί λογισμών βλασφημίας - οι οποίοι είναι ανέκφραστοι)

1. ΑΠΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΩΔΗ ρίζα και φοβερή μητέρα -εννοώ την μολυσμένη υπερηφάνεια- ακούσαμε προηγουμένως ότι προέρχεται ένας πολύ φοβερός απόγονος, δηλαδή η ανέκφραστη βλασφημία. Γι΄αυτό είναι ανάγκη να την φέρωμε στην μέση, διότι δεν είναι τυχαίος εχθρός, αλλά εχθρός και αντίπαλος φοβερώτερος από κάθε άλλον. Το δε χειρότερο είναι, ότι δεν μπορείς εύκολα να την εκφράσης και να την εξομολογηθής ή να την στηλιτεύσης ενώπιον πνευματικού ιατρού. Εξ αιτίας αυτού πολλές φορές αυτή η ανόσιος έφερε πολλούς σε απόγνωσι και απελπισία και κατέστρεψε κάθε τους ελπίδα, όπως το σαράκι το ξύλο.

ZEITGEIST, η αναίρεση: ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Τι είναι το ZEITGEIST;

Είναι ένα ντοκιμαντέρ, το οποίο διανέμεται μέσω του διαδικτύου, έχει κατορθώσει να «πείσει» εκατομμύρια ανθρώπους σε όλη την υφήλιο να αλλάξουν δομικές θεωρήσεις που έχουν για την ιστορία του κόσμου, το σύστημα λειτουργίας της κοινωνίας και του πολιτισμού μας, καθώς και να αναθεωρήσουν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις!

Το Zeitgeist («Πνεύμα των Καιρών»),  διανέμεται δωρεάν από το 2007 στο διαδίκτυο, ενώ η επιτυχία του (αλλά και το εύρος των νέων «αποκαλύψεων» και των στοιχείων που μεταδίδει) οδήγησε και στην παραγωγή του δεύτερου μέρους το 2008. Σύμφωνα με πληροφορίες, αναμένεται και τρίτο μέρος την άνοιξη του νέου έτους.

Τη διάδοσή του ακολούθησε η δημιουργία χιλιάδων γκρουπ και φόρουμ στο διαδίκτυο που υποστηρίζουν, αναλύουν ή ασκούν κριτική στις «αποκαλύψεις» του ντοκιμαντέρ. Αντίστοιχη, όμως, ήταν και η αντίδραση των συμβατικών Μέσων ενημέρωσης, τα οποία στο σύνολό τους καταδίκασαν τα στοιχεία που παρουσιάζονται με την κατηγορία (κυρίως) ότι στερούνται της αξιοπιστίας των πηγών τους και ότι το ντοκιμαντέρ παροτρύνει τον κόσμο σε μία -λίγο πολύ- συνωμοσιολογική θεώρηση των πραγμάτων.

Τι πραγματεύεται

Το πρώτο μέρος του Zeitgeist ξεκινά με την αμφισβήτηση της εγκυρότητας -αλλά και της πρωτογένειας- του χριστιανικού δόγματος (άλλα και των υπόλοιπων δημοφιλών θρησκειών γενικότερα), προβάλλοντας τις αρχαιότερες θρησκείες ως την βασική -αλλά μη παραδεκτή από το χριστιανικό δόγμα- πηγή των θεμελιωδών αρχών της χριστιανοσύνης.

Εν συνεχεία παρουσιάζονται στοιχεία που θέτουν υπό αμφισβήτηση την εγκυρότητα των ανακοινώσεων των ΗΠΑ περί του τρομοκρατικού χτυπήματος της 11 Σεπτεμβρίου, διακηρύττοντας λίγο πολύ ότι πρόκειται για μια εντελώς ανήθικη, καλοστημένη τακτική παραπλάνησης, προκειμένου να δικαιολογηθούν οι επερχόμενοι πόλεμοι κατά της τρομοκρατίας.

Η πρώτη ταινία κλείνει παρουσιάζοντας ανείπωτες πλευρές της ιστορίας των ΗΠΑ, το νόημα των οποίων είναι να φανεί η πραγματική αιτία που καθοδηγεί τα πανίσχυρα κέντρα αποφάσεων τόσο για τις χρηματοπιστωτικές τους ενέργειες όσο και για τα κίνητρα που κρύβονται πίσω από μερικούς από τους σημαντικότερους πολέμους του 20ου αιώνα. 

Εμείς όμως θα ασχοληθούμε μόνο με το πρώτο μέρος. Την αναίρεση των ισχυρισμών του για τον Χριστιανισμό. 

ΕΓΩ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΕΝΑ ΕΧΩ ΝΑ ΠΩ: ΑΣΧΕΤΩΣ ΜΕ ΤΟ ΤΙ ΔΙΑΤΕΙΝΕΤΑΙ ΤΟ ΕΝ ΛΟΓΩ ΝΤΟΚΥΜΑΝΤΑΙΡ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ (ΚΑΙ ΑΠ' ΟΤΙ ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΕΣ) ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΙΔΕΩΝ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ. ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΚΑΘΗΚΟΝ ΜΑΣ ΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΘΟΥΜΕ ΚΑΙ ΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΟΥΜΕ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

ZEITGEIST: Άνθρωποι και ιδέες πίσω από το ZEITGEIST

ZEITGEIST: Τα πρόσωπα

ZEITGEIST: Θεοσοφία

ZEITGEIST: Οι ιδέες

ZEITGEIST: Η αναίρεση των ισχυρισμών

ZEITGEIST, η αναίρεση: Ο συμβολισμός ΙΧΘΥΣ

ZEITGEIST, η αναίρεση: Ιωσήφ -Ιησούς

ZEITGEIST, η αναίρεση: Τα ψέματα του ZEITGEIST για τον Μωυσή

ZEITGEIST, η αναίρεση: Η παραποίηση της απολογίας του μάρτυρα Ιουστίνου

ΠΗΓΗ: ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ ΜΕΛΙΣΣΟΧΩΡΙΟΥ

Αναίρεση του ZEITGEIST: Η παραποίηση της απολογίας του μάρτυρα Ιουστίνου

Αφού μας φλομώσανε στα ψέματα οι Zeitgeist-ές, προσπαθούν στην συνέχεια να μας πείσουν ότι και οι απολογητές της Εκκλησίας, όπως ο άγιος Ιουστίνος ο μάρτυς, είπαν τα ίδια. Ακούγεται στην ταινία:

«Ο μάρτυρας Ιουστίνος, ένας από τους πρώτους ιστορικούς έγραψε: “όταν λέμε ότι ο Ιησούς Χριστός, ο δάσκαλός μας, γεννήθηκε χωρίς σαρκική ένωση, σταυρώθηκε και πέθανε, και αναστήθηκε ξανά, και αναλήφθηκε στον ουρανό, δεν διατυπώνουμε κάτι διαφορετικό από ό,τι εσείς πιστεύετε, αναφορικά με αυτούς που εκτιμάτε ως γιους του Δία”. Σε ένα άλλο κείμενο, ο Ιουστίνος είπε “Γεννήθηκε από παρθένο, δεχθείτε αυτό ως ίδιο με αυτό που πιστεύετε για τον Περσέα”. Είναι προφανές ότι ο Ιουστίνος και άλλοι από τους πρώτους Χριστιανούς γνώριζαν πόσο όμοιος είναι ο Χριστιανισμός με τις παγανιστικές θρησκείες. Ωστόσο, ο Ιουστίνος είχε την λύση. Γι’ αυτόν, ο διάβολος έφταιγε. Ο διάβολος πρόλαβε να έρθει πριν τον Χριστό, και να δημιουργήσει αυτά τα χαρακτηριστικά στον ειδωλολατρικό κόσμο».

Προκειμένου να κατανοήσουμε το έργο του Αγίου Ιουστίνου του εκ φιλοσόφων, είναι απαραίτητο να ρίξουμε μια ματιά στα βιογραφικά του στοιχεία και στο περιβάλλον της εποχής του.

Ο Άγιος Ιουστίνος, φιλόσοφος και Μάρτυς, ήταν ένας από τους πρώτους απολογητές της χριστιανικής πίστεως. Γεννήθηκε στην Φλαβία Νεάπολη της Σαμάριας στις αρχές του β’ αιώνα μ.Χ. (πιθανόν το 100) και υπέστη μαρτυρικό θάνατο στην Ρώμη πιθανότατα το 165 μ.Χ.

Ανατράφηκε σε ειδωλολατρικό περιβάλλον. Οι νεανικές του ανησυχίες και αναζητήσεις τον οδήγησαν αρχικά στην σπουδή της φιλοσοφίας. Αρχικά μαθήτευσε στον Στωικισμό. Γρήγορα εγκατέλειψε αυτήν την σχολή διότι οι Στωικοί, όπως αντιλήφθηκε δεν γνώριζαν τίποτα για τον Θεό και δεν είχαν θεολογία. Στράφηκε στην περιπατητική σχολή, την οποία εγκατέλειψε, όταν ο διδάσκαλός του ζήτησε δίδακτρα, γεγονός ανάρμοστο για φιλόσοφο. Στον πυθαγορισμό δεν έγινε δεκτός διότι δεν είχε μελετήσει τα αναγκαία προπαιδεύματα, μουσική, αστρονομία, γεωμετρία. Στην Καισάρεια της Παλαιστίνης γνώρισε τον πλατωνισμό.

Η μεταστροφή του στον Χριστιανισμό πιθανολογείτε περίπου το 135 μ.Χ. στην Αθήνα. Είναι γνωστή μία συνάντηση που είχε με έναν ηλικιωμένο και ο διάλογος μαζί του, κατά τον οποίο ο ηλικιωμένος Χριστιανός αναίρεσε τις πλατωνικές δοξασίες περί αθανασίας της ψυχής και μετεμψυχώσεως. Από την συζήτηση πείσθηκε ότι δεν είναι δυνατόν να δει τον Θεό ο νους του ανθρώπου, αν δεν τον φωτίσει το Άγιο Πνεύμα. Ο Χριστιανός του συνέστησε να μελετήσει την Αγία Γραφή και στην συνέχεια εξαφανίσθηκε[i].

Το 136 μ.Χ. μετέβη στην Ρώμη. Εκεί άνοιξε φιλοσοφική σχολή. Δίδαξε, αντί του εκλεκτικισμού της εποχής, τον Χριστιανισμό, ώστε «επιγνόντι σοι τον Χριστόν του Θεού και τελείω γενομένω ευδαιμονείν[ii]».

Το 160 μ.Χ. ο αυτοκράτωρ Τίτος Αίλιος Ανδριανός Αντωνίνος Πίος (138-161) ήταν γέρος και η εξουσία πέρασε στον γιο του Μάρκο Αυρήλιο Αντωνίνο Αύγουστο (161-180). Κατά την βασιλεία του οι διωγμοί των Χριστιανών εντατικοποιήθηκαν. Ο Άγιος Ιουστίνος εξέφρασε τους φόβους του ότι επρόκειτο να καταδοθεί στις αρχές από τον κυνικό φιλόσοφο Κρήσκη[iii]. Ο δεύτερος φθονούσε τον Άγιο διότι έβλεπε ότι η χριστιανική σχολή του προσήλκυε τους νέους. Μετά το μαρτύριο του μαθητή του Πτολεμαίου το 160 μ.Χ. αναχώρησε από την Ρώμη για να επανέλθει βραδύτερον. Οι φόβοι του επαληθεύτηκαν. Κατά την διάρκεια της επαρχίας του Ιουνίου Ρουστικού (162-167) συνελήφθη και αποκεφαλίσθηκε μαζί με ομάδα έξι μαθητών του, το 165 μ.Χ.

Τα έργα του χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες

α) τα σωζόμενα

β) τα απολεσθέντα

γ) τα ψευδεπίγραφα

Τα σωζόμενα έργα του είναι τρία απολογητικά, τα Απολογία Α’ & Β’ και Διάλογος προς Τρύφωνα.

Η περίοδος των τριών πρώτων αιώνων του Χριστιανισμού είναι η περίοδος των διωγμών. Οι διωγμοί δεν σταμάτησαν κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου, άσχετα αν κάποιοι από τους ιστορικούς της Δύσεως θεωρούν ότι διωγμοί υφίσταντο μόνο όταν αποδεικνύονταν από συναξάρι που πληρούσε τις λογοτεχνικές προϋποθέσεις της αρεσκείας τους. Στην πραγματικότητα, ακόμη και όταν δεν πραγματοποιούνταν αυτοκρατορικές διώξεις, τοπικοί άρχοντες μπορούσαν να οδηγούν στο μαρτύριο Χριστιανούς, εφόσον οι αυτοκρατορικοί νόμοι δεν είχαν καταργηθεί. Έτσι ήταν θέμα προτίμησης η εφαρμογή των διώξεων ακόμη και σε περιόδους ύφεσης.

Στην ουσία της η δίωξη ασκούνταν λόγω του ονόματος. Αρκούσε δηλαδή να αποδειχθεί κατά την ανάκριση ότι ο κατηγορούμενος ήταν Χριστιανός, για ν’ απαγγελθεί η ποινή. Δεν χρειαζόταν ν’ αποδειχθεί αξιόποινη πράξη. Αν και οι Χριστιανοί κατηγορούνταν για θυέστια δείπνα και οιδιπόδειες μίξεις, οι κατηγορίες αυτές ήταν φήμες που κυκλοφορούσαν στον κοινωνικό περίγυρο, όχι στις αίθουσες των δικαστηρίων. Στους φιλοσοφικούς κύκλους ο Χριστιανισμός ήταν μια βαρβαρική θρησκεία που διέδιδε μυθεύματα. Οι φιλοσοφικοί νόες δεν μπορούσαν να υποτάξουν στις προϋποθέσεις της κάθε σχολής τις αλήθειες της χριστιανικής πίστης, γι’ αυτό και τις απέρριπταν ασυζητητί. Θεωρούσαν τον φιλοσοφικό βίο της επηρμένης οφρύς ανώτερο της χριστιανικής ταπείνωσης. Αλλά η συμφωνία θεωρίας και πράξης του χριστιανικού τρόπου ζωής, με αποκορύφωμα το μαρτύριο, εντυπωσίασε τόσο την κοινωνία, όσο και τους ειδωλολάτρες φιλοσόφους, ώστε να υπάρχει αθρόα μεταστροφή. Αργότερα, προς αντιμετώπιση του φαινομένου οι διάφορες φιλοσοφικές σχολές αναγκάστηκαν να συνδιαλλαγούν μεταξύ τους, με τελευταία την προσπάθεια σύνθεσης συστήματος με πλατωνικά και αριστοτελικά στοιχεία. Παρ’ όλα αυτά δεν κατάφεραν να ξεφύγουν από την επίδραση της ανώτερης χριστιανικής θεολογίας. Ως αποτέλεσμα της κίνησης διαμορφώθηκε ο νεοπλατωνισμός με στοιχεία χριστιανικής θεολογίας από τον Αμμώνιο Σακκά και τον μαθητή του Πλωτίνο. Τα στοιχεία αυτά έγιναν εμφανέστερα στο νεοπλατωνικό σύστημα του Πρόκλου. Από αυτά καταλαβαίνουμε πόσο γελοία είναι η άποψη της υιοθέτησης φιλοσοφικών όρων για την διαμόρφωση του Χριστιανισμού, και πόσο απαράδεκτη αυτή που θέλει τους Πατέρες της Εκκλησίας να επηρεάζονται από τους νεοπλατωνικούς. Στις περιπτώσεις που αυτό γίνονταν προέκυπτε αίρεση που καταδεικνύονταν και καταδικάζονταν από τους Πατέρες.

Τα παραπάνω φαινόμενα της εποχής γέννησαν την ανάγκη της απολογίας. Οι πρώτοι απολογητές ανέλαβαν ν’ αμυνθούν έναντι των Ιουδαίων, των πρώτων διωκτών του Χριστιανισμού. Το είδος αυτό της απολογίας εκπροσωπείται από τους λόγους του Πρωτομάρτυρα Στέφανου και του Αποστόλου Παύλου, που υπάρχουν στην Καινή Διαθήκη. Όταν αργότερα ξεκίνησαν οι διωγμοί της αυτοκρατορίας, αποδέκτες της απολογίας ήταν οι αυτοκράτορες ή οι τοπικοί άρχοντες. Η εν Ρώμη διαβιούντες απολογητές, όπως ο Άγιος Ιουστίνος, μπορούσαν να προσεγγίσουν τους αυτοκράτορες και να παρουσιάσουν το έργο τους.

Οι απολογητές ήταν επίσης και φιλόσοφοι. Έτσι, μια δεύτερη κατηγορία αποδεκτών των απολογητικών έργων ήταν οι Έλληνες φιλόσοφοι. Σε αυτά τα έργα κύριο γνώρισμα της απολογητικής γραμμής ήταν η απόδειξη της ανωτερότητας του χριστιανικού έναντι του φιλοσοφικού βίου. Σε κάποιες περιπτώσεις η αποδοκιμασία του φιλοσοφικού βίου και της φιλοσοφικής σκέψης ήταν ήπια. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, όπως αυτή του Τατιανού, είναι εμφανής ο ζήλος.

Το περιεχόμενο των απολογιών είχε κάποια κοινά χαρακτηριστικά ανάλογα με τους αποδέκτες. Έτσι στις απολογίες που απευθύνονταν στους αυτοκράτορες κι επιδίωκαν τον εξευμενισμό της πολιτείας έναντι της χριστιανικής υπόθεσης, ένα πρώτο θέμα ήταν η παρουσίαση της αρχαιότητας της χριστιανικής πίστεως. Αυτό είχε ως αφετηρία τον τρόπο που αντιλαμβάνονταν οι Ρωμαίοι την έννοια της θρησκείας. Δεν είναι εδώ ο κατάλληλος χώρος για ν’ αναλύσουμε αυτό το θέμα[iv]. Επιγραμματικά θα πούμε ότι οι Ρωμαίοι αντιλαμβάνονταν με νομικιστικούς όρους την κάθε θρησκεία, ως προσπάθεια συνδιαλλαγής με τους θεούς, στοιχείο που πέρασε αργότερα στην σχολαστική θεολογία του Παπισμού, ως αποτέλεσμα της φράγκικης συμφεροντολογίας και πολιτικής. Ως μέρος αυτής της συνδιαλλαγής οι θεοί είχαν χαρίσει στους Ρωμαίους την αυτοκρατορία τους. Αυτό, όμως μπορούσε ν’ αλλάξει τόσο εύκολα, όσο εύκολα άλλαζαν νοοτροπία οι ειδωλολατρικοί θεοί. Μια μονοθεϊστική θρησκεία, με την συνακόλουθη άρνηση της λατρείας των δαιμόνων, θα μπορούσε να επιφέρει την καταστροφή της αυτοκρατορίας και οι αυτοκράτορες το απεύχονταν. Ο Ιουδαϊσμός, αν και μονοθεϊστική θρησκεία, είχε επιτραπεί στην αυτοκρατορία, διότι με την αρχαιότητά του εξασφάλισε την ανοχή των αρχών, εξαιτίας του σεβασμού των Ρωμαίων στις πατρογονικές παραδόσεις. Μόνο γι’ αυτό. Ο Χριστιανισμός, ως καινοφανής πίστη, αρχικά επετράπη, διότι οι αρχές τον εξέλαβαν ως ιουδαϊκή αίρεση. Όταν έγινε κατανοητό ότι επρόκειτο για κάτι διαφορετικό, ξεκίνησαν οι διώξεις. Συνεπώς, οι απολογητές προσπαθούσαν ν’ αποδείξουν την αρχαιότητα της πίστης τους και ν’ αναιρέσουν συνάμα την κατηγορία της αθεΐας.

Δεύτερο θέμα ήταν η παρουσίαση της καθαρότητας και της ανωτερότητας του χριστιανικού βίου. Μέρος της μεθοδολογίας ήταν η αναίρεση των κατηγοριών για θυέστεια δείπνα και οιδιπόδειες μίξεις. Η απόρριψη των κατηγοριών για ανηθικότητα, αθεΐα, και συνομωσία, αποδείκνυαν ότι οι Χριστιανοί δεν διώκονταν για τίποτε άλλο παρά μόνο για το όνομα. Αυτό δεν είχε προηγούμενο στο ρωμαϊκό δίκαιο, αλλά και σε κανένα άλλο σύστημα δικαίου ανά τον κόσμο. Οι προσπάθειες σύγχρονων μελετητών να βρουν ερείσματα στο εν λόγω δίκαιο, υπήρξαν άκαρπες, μάταιες, και αν μη τι άλλο δείχνουν την επιθυμία μερικών να υπερασπισθούν αρχαίες περιπτώσεις κρατικής αυθαιρεσίας.

Κατακλείδα της παραπάνω απολογητικής γραμμής ήταν η παρουσίαση του Χριστιανού ως νομοταγή πολίτη. Στο πνεύμα αυτό συντάχθηκε και η πρώτη απολογία του Αγίου Ιουστίνου. Παραλήπτες της ήταν ο αυτοκράτορας Αντωνίνος ο Ευσεβής (Πίος), οι γιοι του Μάρκος Αυρήλιος (Βηρίσσιμος) και Λούκιος Αίλιος Βήρος, η σύγκλητος και ο δήμος:

Αυτοκράτορι Τίτω Αιλίω Αντωνίνω Ευσεβεί

Σεβαστώ Καίσαρι

Και Ουηρισσίμω υιώ Φιλοσόφω

Και Λουκίω φιλοσόφου Καίσαρος φύσει υιώ

Και Ευσεβούς εισποιητώ, παιδείας εραστή,

Ιερά τε Συγκλήτω και Δήμω παντί Ρωμαίων.

Τα θέματα που εξετάζονται στην απολογία αυτή είναι τα εξής:

Α) Πρόλογος κεφ. 1

Β) Έκκληση για δίκαιη κρίση της χριστιανικής υπόθεσης κεφ. 2-8

Γ) Χριστιανική πίστη και βίος κεφ. 9-20

Δ) Ανωτερότητα του Χριστιανισμού έναντι της ειδωλολατρίας κεφ. 21-29

Ε) Μαρτυρίες της θεότητος του Ιησού κεφ. 30-53

Στ) Η ειδωλολατρία ως μίμηση του Χριστιανισμού κεφ. 54-60

Ζ) Η χριστιανική λατρεία κεφ. 61-67

Η) Επίλογος κεφ. 68.

Το πρώτο απόσπασμα που χρησιμοποιούν οι Zeitgeist-ές βρίσκεται στο 21ο κεφ. και έχει ως εξής:

«Εξ’ άλλου με το να λέγωμεν ότι ο Λόγος, ο οποίος είναι το πρώτον γέννημα του Θεού, εγεννήθη χωρίς επιμιξίαν, ο Ιησούς Χριστός ο διδάσκαλος ημών, και ότι ο σταυρωθείς, αποθανών και αναστάς ανήλθεν εις τον ουρανόν, δεν φέρομεν τίποτε νέον πέρα από τους λεγομένους από σας υιούς του Διός. Διότι γνωρίζετε πόσους υιούς του Διός απαριθμούν οι μεταξύ σας τιμώμενοι συγγραφείς˙ τον Ερμήν ο οποίος είναι λόγος ερμηνευτικός και διδάσκαλος όλων, τον Ασκληπιόν ο οποίος υπήρξε θεραπευτής και κεραυνοκτυπημένος ανήλθεν εις τον ουρανόν, τον Διόνυσον ο οποίος κατεσπαράχθη, τον Ηρακλή ο οποίος δια να αποφύγη τους πόνους παρέδωσεν εαυτόν εις το πυρ, καθώς επίσης και τους Διόσκουρους από την Λήδαν, τον Περσέα από την Δανάη, τον Βελερεφόντην ο οποίος αν και άνθρωπος ίππευε τον Πήγασον.

Τι χρειάζεται να μνημονεύσομεν την Αριάδνην και τους ομοίως με αυτήν μεταβληθέντας εις αστέρας, όπως λέγεται; Τι χρειάζεται να μνημονεύσωμεν και τους αποθνήσκοντας μεταξύ σας αυτοκράτορας, δια τους οποίους ισχυρίζεσθε ότι απαθανατίζονται και παρουσιάζουν κάποιον ο οποίος ορκίζεται ότι είδε τον κατακαέντα Καίσαρα να ανέρχεται εις τον ουρανόν; Ποίαι ιστορούνται αι πράξεις των λεγομένων υιών του Διός, δεν είναι ανάγκη να το είπω προς ανθρώπους γνωρίζοντας, πλην του ότι ταύτα έχουν γραφή προς ωφέλειαν και διδασκαλίαν των εκπαιδευομένων˙ διότι όλοι νομίζουν ότι είναι καλόν να γίνωνται μιμηταί των θεών. Μακράν από σώφρονα ψυχήν τοιαύτη έννοια περί θεών, ώστε να παραδεχθώμεν ότι και αυτός ο κατ’ αυτούς ηγεμών και γεννήτωρ πάντων Ζευς έγινε πατροκτόνος, και μάλιστα, και μάλιστα τοιούτου πατρός, και μάλιστα τοιούτου πατρός, ότι υποκύψας εις έρωτα κακών και αισχρών ηδονών επέβη του Γανυμήδου και των πολλών μοιχευθεισών γυναικών, και ότι τα τέκνα του έπραξαν παρόμοια. Αλλά, όπως είπομεν προηγουμένως, ταύτα έπραξαν οι φαύλοι δαίμονες˙ ημείς δε έχομεν διδαχθή ότι απαθανατίζονται μόνο οι οσίως και εναρέτως ζώντες πλησίον του Θεού, πιστεύομεν δε ότι τιμωρούνται με το αιώνιον πυρ οι αδίκως ζώντες και μη μεταστρεφόμενοι[v]».

Δύο θέματα προκύπτουν στο παραπάνω χωρίο. Το πρώτο είναι οι επιφανειακές ομοιότητες γεγονότων της ζωής του Χριστού με ειδωλολατρικούς μύθους. Το δεύτερο είναι οι ουσιαστικές διαφορές τους, που έχουν καταλυτική επίδραση στην ζωή των Χριστιανών και των ειδωλολατρών, «διότι όλοι νομίζουν ότι είναι καλόν να γίνωνται μιμηταί των θεών». Ο βίος των ειδωλολατρών είναι ηθικά υποβαθμισμένος, διότι ως πρότυπά τους έχουν θεούς πατροκτόνους, μοιχούς, ομοφυλόφιλους.

Το κλειδί για την ερμηνεία και αιτιολόγηση των ομοιοτήτων βρίσκεται παρακάτω στο έργο του μάρτυρα Ιουστίνου, το οποίο χρησιμοποιούν και οι Zeitgeist-ές, για να λοιδορήσουν, εφόσον δεν τους συμφέρει η σοβαρή άποψη του μάρτυρα:

«Οι δε παραδίδοντες τας μυθοποιίας των ποιητών δεν προσφέρουν καμίαν απόδειξιν εις τους διδασκομένους νέους˙ και μάλιστα αποδεικνύομεν ότι οι μύθοι ούτοι έχουν λεχθεί κατ’ ενέργειαν των φαύλων δαιμόνων προς εξαπάτησιν και παραπλάνησιν του ανθρωπίνου γένους. Πράγματι ακούσαντες ούτοι ότι διά των προφητών κηρύσσεται ότι θα έλθη ο Χριστός και θα τιμωρηθούν δια πυρός οι ασεβείς άνθρωποι, υπέβαλον να λεχθή ότι έγιναν πολλοί υιοί Διός, νομίζοντες ότι θα δυνηθούν να επιτύχουν ώστε οι άνθρωποι να θεωρήσουν τα περί Χριστού αναφερόμενα ως τερατολογίαν και όμοια με τα λεχθέντα των ποιητών. Ταύτα δε ελέχθησαν και μεταξύ των Ελλήνων και μεταξύ όλων των εθνών, όπου επληροφορούντο ότι οι προφήται προεκήρυσσον ότι θα πιστευθή περισσότερον ο Χριστός[vi]».

Ανακεφαλαιώνοντας μέχρι αυτό το σημείο, καταλαβαίνουμε τι πραγματικά είπε ο μάρτυρας Ιουστίνος. Απαντώντας στις κατηγορίες των ειδωλολατρών, ότι τα γεγονότα τα σχετικά με την ζωή του Χριστού είναι τερατολογίες, γράφει ότι όχι μόνο τερατολογίες δεν είναι αλλά ομοιάζουν με όσα οι αρχαίοι ποιητές γράφουν για τους δικούς τους θεούς. Δεν πίστευε, λοιπόν, όπως διατείνονται οι Zeitgeist-ές ότι ο Χριστιανισμός είναι μια θρησκεία όμοια με τις υπόλοιπες ειδωλολατρικές, ούτε ότι υπάρχουν παραλληλισμοί. Αιτιολογεί τις ομοιότητες με τις ενέργειες των δαιμόνων προς παραπλάνηση του κόσμου.

Ο Ιουστίνος γνώριζε πολύ καλά ότι απευθύνονταν σε ειδωλολατρικό κοινό. Γνώριζε ότι οι δαίμονες, τους οποίους αναφέρει ήταν οι θεοί όσων τον άκουγαν. Επίσης γνώριζε ότι οι παραλήπτες της απολογίας του, εκτός του αυτοκρατορικού αξιώματος, είχαν την φιλοσοφική ιδιότητα και ήταν αρκούντως πεπαιδευμένοι. Γι’ αυτό και η απολογία του διαχειρίζεται το θέμα και με στοιχεία που βρίσκονται σε απολογίες που απευθύνονται σε φιλοσόφους.

Ένα τέτοιο στοιχείο ήταν η πεποίθηση ότι ο Πλάτωνας δανείσθηκε τα στοιχεία της θεολογίας του από τον Μωυσή. Αυτό ήταν γνωστό στον αρχαίο και μεσαιωνικό κόσμο. Γράφει, λοιπόν:

«Δια να μάθετε δε ότι ο Πλάτων την αντίληψιν ότι ο Θεός κατασκεύασε τον κόσμον δια μεταποιήσεως της αμόρφου ύλης παρέλαβεν από τον ιδικόν μας διδάσκαλον, εννοούμεν δε τον Λόγον ο οποίος εμίλησε δια των προφητών, ακούσατε τι αυτολεξεί είπεν ο Μωυσής, ο προδηλωθείς πρώτος προφήτης και αρχαιότερος των Ελλήνων συγγραφέων» (Α’ Απολογία 59.1).

«Και το αναφερόμενον δε εις τον Τιμαίον του Πλάτωνος περί της φύσεως του Υιού του Θεού, όταν λέγη, “ετοποθέτησεν αυτόν ωσάν Χ εις το σύμπαν[vii]”, το είπε παραλαβών αυτό ομοίως από τον Μωυσήν» (Α’ Απολογία 60,1).

«Δεν είμεθα λοιπόν ημείς εκείνοι οι οποίοι έχομεν τας αυτάς γνώμας με τους άλλους, αλλά οι άλλοι όλοι λέγουν τα ιδικά μας μιμούμενοι» (Α’ Απολογία 60,11)

Η είδηση ότι ο Πλάτων διαμόρφωσε την θεολογία του με στοιχεία που παρέλαβε από τα έργα του Μωυσή, τα οποία διδάχθηκε στην Αίγυπτο, δεν ήταν ούτε καινούργια ούτε εφεύρημα των Χριστιανών απολογητών. Επίσης γνώριζαν ότι όχι μόνο ο Πλάτωνας αλλά και άλλες σημαίνουσες προσωπικότητες της αρχαίας ελληνικής σκέψης είχαν γνωρίσει στην Αίγυπτο την θεολογία και τους νόμους του Μωϋσή, όπως ο Ηρόδοτος, ο Σόλων, ο Θαλής, ο Πυθαγόρας και άλλοι. Ήδη λίγα χρόνια πριν ο Πλούταρχος, ο μύστης των ειδωλολατρικών μυστηρίων το είχε επιβεβαιώσει στο έργο του Περί Ίσιδος και Οσίριδος (§4). Και αυτό δεν το επαναλάμβαναν μόνο οι Χριστιανοί απολογητές της περιόδου των διωγμών, αλλά και οι Πατέρες της Εκκλησίας, όπως ο Κύριλλος Αλεξανδρείας, μέχρι τον πρώτο Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως επί Τουρκοκρατίας, τον Γεννάδιο Σχολάριο.

Λέγει για παράδειγμα ο απολογητής Τατιανός, ακολουθώντας την ίδια υπερασπιστική γραμμή:

«Επομένως αποδείχθη από τα προειρημένα ότι ο Μωυσής είναι πρεσβύτερος των ηρώων, πόλεων, δαιμόνων. Και πρέπει να πιστεύομεν εις τον αρχαιότερων κατά την ηλικίαν, παρά εις τους Έλληνας, οι οποίοι ηρύσθησαν τα δόγματα εκείνου, ως από πηγήν, όχι κατ’ επίγνωσιν. Διότι οι σοφισταί αυτών, χρησιμοποιούντες πολλήν περιέργειαν, όσα έμαθαν από τα του Μωυσέως και των ομοίως με αυτόν φιλοσοφούντων, επιχείρησαν να παραχαράξουν πρώτον μεν δια να νομισθούν ότι λέγουν κάτι ιδικόν των, δεύτερον δε δια να επικαλύψουν όσα δεν κατενόησαν με κάποιαν επίπλαστον ρητολογίαν και να μεταστρέψουν την αλήθειαν εις μυθοπλασίαν[viii]»

Στο σημείο αυτό ο Τατιανός δεν εξηγεί μόνο τις ομοότητες, αλλά και τις διαφορές με τις αδυναμίες τις ψυχοσύνθεσης των ειδωλολατρών σοφών.

Ομοίως και ο Γεννάδιος Σχολάριος στο έργο του Κατά των Πλήθωνος αποριών επ’ Αριστοτέλη αναφέρει:

«Αναξαγόρας δε μόνον και Πυθαγόρας τοις Αιγυπτίοις σοφοίς συγγινόμενοι, πολλά παρ’ Ιουδαίων της αληθείας μαθήματα δεξαμένοις, ηδυνήθησαν τι επεκείνα των άλλων περί της αφανούς των όντων αρχής αποφήνασθε˙ Πλάτων δε σπουδαιότατος των προ αυτού πάντων γεγεννημένος, και άμα εκ των Αναξαγόρου και Πυθαγόρου, αμυδράς τινας της υψηλοτέρας αληθείας εμφάσεις δεξάμενος, πλεύσας εις Αίγυπτον ως Ιερώνυμος ιστορεί, και Πλούταρχος και προ αυτών Ξενοφών˙ και αυτός δε υπέρ εαυτού, εκείθεν πολλά της ιεράς αληθείας εδέξατο σπέρματα»

«Αλλά ει τε δεδιώς τας υποψίας του υπερόριον σοφίαν εις Έλληνας μετακομίσαι, ει τε και βουλόμενος Ελληνισμόν τινά μεταπλασμένον ενστήσασθαι, ει τε και ούτω κρίνων κακώς ου πάντα επείθετο τω Μωυσεί˙ αλλά τω καθαρώ της εκείνου θεολογίας πολλά των ποιητικών συνεκέρασε λήρων, ουκ αν είη ράδιον αποφήνασθαι[ix]».

Στο απόσπασμα αυτό ο Γεννάδιος Σχολάριος ακολουθεί τον Τατιανό στην εξήγηση των διαφορών, τις οποίες εντοπίζει στον τρόπο που μεταφέρθηκε η θεολογία του Μωυσή και μεταπλάσθηκε στα έργα των φιλοσόφων και ειδικά του Πλάτωνα. Τρεις οι αιτίες αυτής της διαφοροποίησης, α) οι Έλληνες δεν μπορούσαν να δεχθούν «υπερόριον σοφίαν» διότι γι’ αυτούς ήταν βαρβαρική, β) ελληνοποίηση της θεολογίας του Μωυσή από τον Πλάτωνα, γ) δεν κατάλαβε ο Πλάτωνας όλα όσα είπε ο Μωυσής (κρίνων κακώς).

Η επίδραση, λοιπόν, της θείας αποκάλυψης, μέσω του Μωυσή και των προφητών, στην αρχαία ελληνική σκέψη ήταν κοινός τόπος στον αρχαίο και μεσαιωνικό κόσμο. Η πληροφορία ότι η μετάδοση έγινε μέσω της αρχαίας Αιγύπτου δείχνει ότι τα χρόνια συνύπαρξης Αιγύπτιων και Ισραηλιτών επηρέασαν τους πρώτους, και όχι το αντίστροφο όπως ισχυρίζονται οι Zeitgeist-ες.

Η υπόθεση που θέλει τον Χριστιανισμό να επηρεάζεται από την αρχαία ελληνική σκέψη και φιλοσοφία είναι γέννημα των νεοτέρων χρόνων, εφεύρημα της φραγκικής προπαγάνδας. Ένας από τους πρώτους Έλληνες που ακολούθησαν την γραμμή αυτή εκ Παρισίων, ο Μηνάς Μηνωϊδης (1790-1860), ο και εκδότης του κειμένου, αντέδρασε, καταχωρώντας στις υποσημειώσεις την άποψή του, ότι στο έργο του Μωυσή δεν γίνεται αναφορά ούτε σε ανάσταση νεκρών, ούτε σε αγγέλους.

Έκτοτε η άποψη ότι ο Χριστιανισμός επηρεάστηκε από τον Ελληνισμό, προπαγανδίστηκε αρκούντως, δίνοντας χαρά στους απανταχού νεοειδωλολάτρες και νεοπαγανιστές. Τώρα αναπαράγεται και από τους Zeitgeist-ές. Αλλά τα αρχαία κείμενα μας λέγουν το αντίστροφο.

Πέραν τούτου οι Zeitgeist-ές συλλαμβάνονται να ψεύδονται για άλλη μια φορά. Τους διαψεύδει ο ίδιος ο μάρτυρας Ιουστίνος, στον οποίο αναφέρονται:

«Ου τα αυτά ουν ημείς άλλοις δοξάζομεν, αλλ’ οι πάντες τα ημέτερα μιμούμενοι λέγουσι»

--------------------------------------------------

[i] Το περιστατικό καταγράφηκε στον Διάλογο προς Τρύφωνα 3.1-7.3

[ii] Διάλογος, 8.2

[iii] Απολογία Β’ 3.1

[iv] Αναλυτικότερα στο Geoffrey Ernest Croix, Χριστιανισμός και Ρώμη, μετ. Κράλλη Ιωάννα, ΜΙΕΤ 2005.

[v] Α’ Απολογία 21.1-21.6 μετάφραση Παναγιώτου Χρήστου, στην σειρά ΕΠΕ, Απολογητές, τ. 1 σελ. 110-111, των εκδόσεων Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, Θεσσαλονίκη 1985.

[vi] Α’ Απολογία 54.1-4, μετάφραση Παναγιώτου Χρήστου ο.π. σελ. 169.

[vii] Τιμαίος 36 BC, περί της ψυχής του σύμπαντος.

[viii] Προς Έλληνας 40, μετάφραση Παναγιώτου Χρήστου στην σειρά ΕΠΕ, Απολογητές, τ.2 σελ. 101, Θεσσαλονίκη 1986.

[ix] Έκδοση Μηνά Μηνωίδη, Λονδίνο Παρίσι Βιέννη Οξφόρδη 1858, σελ. 83 & 85.

Αναίρεση του Zeitgeist: Τα ψέματα του Zeitgeist για τον Μωυσή

Ο Μωυσής και το νομοθετικό του έργο δεν ξέφυγε της προσοχής των Zeitgeist-ών. Μέσα από την ταινία διακρίνονται τρία θέματα σε σχέση με αυτόν.

Μωυσής και Σαργών.

Για τους οπαδούς του Zeitgeist η ιστορία του Μωυσή, κυρίως τα όσα αφορούν την γέννησή του, έχουν ως πηγή προέλευσής τους τον μύθο του Σαργών. Ο Peter Joseph αφηγείται στην ταινία:

«Έπειτα έχει γίνει λογοκλοπή στην ιστορία του Μωυσή. Όταν γεννήθηκε ο Μωυσής, λέγεται πως τον έβαλαν σε καλάθι από πάπυρο και τον άφησαν έρμαιο στο ποτάμι, για ν’ αποφύγει την παιδοκτονία. Ανακαλύφθηκε αργότερα από κόρη της βασιλικής οικογένειας, η οποία τον μεγάλωσε σαν πρίγκιπα. Η ιστορία με το μωρό στο καλάθι είναι αντιγραφή από τον μύθο του Σουμέριου Σαργών της Ακκάδ, γύρω στο 2250 π.Χ. Ο Σαργών τοποθετήθηκε σε καλάθι από πάπυρο, για ν’ αποφύγει την παιδοκτονία και αφέθηκε έρμαιο στο ποτάμι. Και αυτός σώθηκε και μεγάλωσε από την Άκκι, μια βασιλική μαία».

Η άποψη αυτή εντοπίζεται πολύ εύκολα στο έργο της θεοσοφίστριας H. P. Blavatsky. Στο βιβλίο της Isis Unveiled, επικαλείται την εργασία του ασσυριολόγου George Smith. Αυτός ήταν ο μεταφραστής του τελευταίου κεφαλαίου του Έπους του Gilgamesh, του τμήματος που αφορά τον κατακλυσμό. Το 1873 ανακάλυψε στην αρχαία Νινευή θραύσματα από πήλινες πινακίδες, μία εκ των οποίων αφορούσε τον μύθο του Σαργών. Η δική του μετάφραση δημοσιεύθηκε Transactions of the Society of Biblical Archaeology[i], ενώ πλήρη καταγραφή των πεπραγμένων της αποστολής έκανε στο Assyrian Discoveries[ii]. Λέει η Blavatsky:

«Κάθε ίντσα (σ. σ. εννοεί κάθε εδάφιο της Αγίας Γραφής) έχει υποκύψει, και κάθε προσωπικότητα έχει αποδειχθεί μυθική και παγανιστική. Αλλά τώρα, ύστερα από την πρόσφατη ανακάλυψη του George Smith, του πολύ μετανοημένου Ασσυριολόγου, ένα από τα πιο ασφαλή υποστυλώματα της Βίβλου έχει κατατριφθεί. Ο Σαργών και οι πινακίδες του φαίνονται να είναι παλαιότερες της Βίβλου. Το εδάφιο της Εξόδου, η γέννηση και η ιστορία του νομοθέτη φαίνεται ότι είναι δάνεια από τους Ασσύριους, όπως τα «χρυσά και ασημένια νομίσματα» (σ. σ. εννοεί τους νόμους) έχει ειπωθεί ότι είναι από τους Αιγύπτιους[iii]».

Ο Σαργών ήταν βασιλιάς της Ακκάδ κατά την περίοδο μεταξύ 2270-2215, ιδρυτής δυναστείας. Το όνομά του μεταφράζεται ως «αληθινός» ή «νόμιμος βασιλιάς» (Sarru-kinu). Υπήρξε κατακτητής της Σουμέριας, δημιουργός μιας μεγάλης αυτοκρατορίας. Η πινακίδα με τον μύθο της γέννησής του (Κ.3401 στο Βρετανικό Μουσείο), γραμμένη σε νέο-ασσυριακή γλώσσα, μεταφράσθηκε επίσης και εκδόθηκε από τον L. W. King. Από την μετάφρασή του μεταφέρουμε το τμήμα που ενδιαφέρει:

1. Σαργών, ο δυνατός βασιλιάς, ο βασιλιάς της Agade, είμαι εγώ

2. Η μητέρα μου ήταν ταπεινής καταγωγής, τον πατέρα μου δεν τον γνώρισα

3. Και ο αδελφός του πατέρα μου κατοικούσε στο βουνό

4. Η πόλη μου είναι η Azuripanu, οποία βρίσκεται στην όχθη του Ευφράτη

5. Η φτωχή μητέρα μου με συνέλαβε, με μυστικότητα με γέννησε

6. Με τοποθέτησε σε καλάθι από βούρλα, με άσφαλτο έκλεισε την πόρτα μου

7. Με έριξε στο ποτάμι, το οποίο δεν με κάλυψε

8. Το ποτάμι με μετέφερε στον Ακκί, ο αρδευτής με βάσταξε

9. Ακκί, ο αρδευτής, με … με ανέβασε

10. Ακκί, ο αρδευτής, ως γιο του… με ανέθρεψε

11. Ακκί, ο αρδευτής, ως κηπουρό του με ανέθεσε[iv]

Σχετικά με την μητέρα του Σαργών, η μετάφραση «lowly=ταπεινής καταγωγής» του L. W. King για την λέξη en-etu δεν γίνεται αποδεκτή. Αντίστοιχα o George Smith είχε μεταφράσει «enceinte=έγκυος». Η πιο πρόσφατη μετάφραση του Brian Lewis[v] γράφει «en-priestess=αρχι-ιέρεια», προκαλώντας τον σκεπτικισμό της J. G. Westenholz[vi]. Η συζήτηση για την απόδοση της λέξης είναι μακρά. Ο Brian Lewis θεωρεί την ιερατική ιδιότητα, ως τον παράγοντα μυστικότητας που εξανάγκασε την μητέρα του Σαργών να τον εγκαταλείψει στον Ευφράτη.

Ήδη από την παράθεση αυτού του αποσπάσματος γίνεται εμφανής η επέμβαση πλαστικής χειρουργικής που έγινε στο κείμενο από τους Zeitgeist-ές, για να ομοιάσει περισσότερο με το κείμενο της Εξόδου. Έτσι το καλάθι από βούρλα, στο οποίο τοποθετήθηκε ο Σαργών γίνεται στην ταινία καλάθι από πάπυρο. Ο πάπυρος δεν φυτρώνει στις όχθες του Ευφράτη. Επίσης, στον Ακκί τον αρδευτή των βασιλικών κήπων έγινε εγχείρηση αλλαγής φύλου από τους Zeitgeist-ες, και στην ταινία τον παρουσιάζουν ως γυναίκα. Επίσης του άλλαξαν και το επάγγελμα και τον έκαναν βασιλική μαία. Αλλά, όσες πλαστογραφίες κι αν κάνουν οι Zeitgeist-ές, οι θέσεις τους επί του θέματος είναι εκπρόθεσμες, όπως θα δούμε στην συνέχεια.

Όσοι υποστηρίζουν την λογοκλοπή του μύθου του Σαργών, επιμένουν σε αυτό εξαιτίας της παλαιότητας της ύπαρξης του έναντι του Μωυσή. Αυτό, όμως δεν συνεπάγεται και την παλαιότητα του μύθου έναντι της ιστορίας της Εξόδου. Ο Brian Lewis τοποθετεί τον μύθο του Σαργών στο χρονικό διάστημα μεταξύ του 2039-627 π.Χ. Ο ίδιος παρέχει τα στοιχεία για την μεταγενέστερη χρονολόγηση του κειμένου. Έτσι, οι νέο-ασσυριακή ορθογραφία και ιδιωματισμοί, η χρήση ορειχάλκινων εργαλείων που αναφέρονται, τον οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά στη βασιλεία του Σαργών Β’[vii] (721-705 π.Χ.).

Για τον William Hallo, δεν ήταν ο μύθος του Σαργών αυτός που επέδρασε στην ιστορία της Εξόδου, αλλά το αντίστροφο[viii]. Αυτός τοποθετεί τον μύθο χρονικά στον Ζ’ αι. π.Χ.:

«Η Τρίτη πιθανότητα συχνά παραβλέπεται – δηλαδή ότι η ιστορία του Σαργών έχει ως μοντέλο αυτήν του Μωυσή! Διότι οι πιο πρώιμες μαρτυρίες του κειμένου χρονολογούνται από τον Ζ’ αι., και δεν υπάρχουν εσωτερικές ενδείξεις που να μας αναγκάζουν να υποθέσουμε ως ημερομηνία σύνθεσης κοντινότερη με τα γεγονότα του ύστερου 24ου αι. που περιγράφει[ix]».

Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Brian Lewis συγκεντρώνει στο βιβλίο του 72 περιπτώσεις μύθων από όλο τον κόσμο με παρόμοια στοιχεία. Μεταξύ αυτών είναι και ο μύθος του Σούπερμαν. Βρέφος ακόμη ο Kal-el (κατά κόσμο Σούπερμαν) τοποθετήθηκε από τους γονείς του σε ένα διαστημικό «καλάθι», που εκτοξεύτηκε στο διάστημα, για να γλυτώσει από την καταστροφή του πλανήτη καταγωγής του, Κρύπτονα. Το σκάφος προσγειώθηκε στην Γη, όπου τον βρήκε και τον ανέθρεψε ένα ζευγάρι άσημων γεωργών από την Smallvile. Αυτός μεγαλώνοντας έγινε ο μεγαλύτερος ήρωας της Γης. Άραγε οι δημιουργοί του Σούπερμαν έκαναν επίσης λογοκλοπή στον μύθο του Σαργών;

Η χαρά των οπαδών της Blavatsky έληξε σύντομα με την ανακάλυψη και μετάφραση στα ερείπια της Ουρούκ, μιας πινακίδας που περιείχε την σουμεριακή εκδοχή του μύθου. Η καταγραφή του μύθου στην σουμεριακή γραφή επιβάλει την χρονολόγηση αυτής ως προγενέστερης της νέο-ασσυριακής εκδοχής. Η πινακίδα αυτή αν και διαμελισμένη ανακατασκευάστηκε ως τετράστηλη από τα εξής θραύσματα:

i = TRS 73o, ii = 3N T296o iii = TRS 73r, iv = 3N T296r[x]

Η μετάφραση αυτής της πινακίδας δίνει μια εντελώς διαφορετική εκδοχή του μύθου. Στο τμήμα i (TRS 73o) της πινακίδας στις σειρές 10-13 διαβάζουμε:

10. Έπειτα ο Σαργών

11. Η πόλη του ήταν η πόλη …, ο πατέρας του ήταν ο La’ibum, η μητέρα του…

12. Ο Σαργών … με χαρούμενη καρδιά

13. Από τότε που γεννήθηκε…[xi]

Στον μύθο αυτό ο Σαργών είναι ο οινοχόος του βασιλιά της Kish, Ur-Zababa. Αναφέρεται ο πατέρας του και δεν υπάρχει κάποιο στοιχείο από όσα αναφέρονται στον προηγούμενο.

Από τα παραπάνω βγαίνουν δύο συμπεράσματα. Πρώτον, ότι στην αρχική του εκδοχή ο μύθος του Σαργών δεν περιείχε τα στοιχεία που θα μπορούσαν να στηρίξουν την κατηγορία των θεοσοφιστών για λογοκλοπή. Δεύτερον, τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται σε μεταγενέστερη εκδοχή και με βάση αυτή την χρονολόγηση είναι πολύ πιθανόν ο μύθος του Σαργών να επηρεάστηκε από την ιστορία της Βίβλου. Αν οι Zeitgeist-ές δεν τα γνώριζαν αυτά, ευκαιρία να τα μάθουν.

Οι Δέκα εντολές και η Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών.

Για τους θεωρητικούς του Zeitgeist ο Μωσαϊκός Νόμος είναι παρμένος απευθείας από την αιγυπτιακή νομοθεσία. Ως απόδειξη της θέσης τους επικαλούνται το κεφάλαιο 125 από την Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών. Ο Peter Joseph αναφέρει στην ταινία τα εξής:

«Και οι Δέκα Εντολές πάρθηκαν απευθείας από την επίκληση 125 της Αιγυπτιακής Βίβλου των Νεκρών. Αυτό που στη Βίβλο των Νεκρών γράφτηκε ως ¨Δεν έκλεψα¨ έγινε ¨Ου κλέψεις¨, ¨Δεν φόνευσα¨ έγινε ¨ου φονεύσεις¨, ¨Δεν είπα ψέματα¨ έγινε ¨Ου ψευδομαρτυρήσεις¨ και ούτω καθεξής. Ουσιαστικά, η Αιγυπτιακή θρησκεία είναι μάλλον η θεμελιώδης βάση της Ιουδαιοχριστιανικής θεολογίας».

Και αυτή η άποψη των Zeitgeist-ών, όπως και όλες οι άλλες, προέρχεται από την διδασκαλία της θεοσοφίας. Για την H. P. Blavatsky όχι μόνο οι Δέκα Εντολές[xii], αλλά και η Καινή Διαθήκη[xiii], το βιβλίο του Ιώβ[xiv], ο Σατανάς[xv] είναι δάνεια από την Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών.

Η Βίβλος αυτή είναι μια συλλογή από ύμνους, επικλήσεις και οδηγίες που υποτίθεται ότι θα βοηθούσαν έναν νεκρό στην μετά θάνατον ζωή. Γι’ αυτό και πολλά αποσπάσματα της είναι χαραγμένα σε σαρκοφάγους ή γραμμένα σε παπύρους τοποθετημένους σε φέρετρα και νεκρικούς θαλάμους[xvi]. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι ως συμπίλημα τέτοιων κειμένων, δεν υπάρχει εξ ολοκλήρου πουθενά, ούτε σε μοναδική μορφή. Αντίθετα, συν τω χρόνω η μορφή της συλλογής τροποποιούνταν και εξελίσσονταν. Η πιο διαδεδομένη μορφή του κειμένου σήμερα είναι η λεγόμενη Θηβαϊκή (Theban Recension), από τις Θήβες της Αιγύπτου. Αυτή σχηματοποιήθηκε μεταξύ της 18ης και 19ης Δυναστείας[xvii]. Το όνομα του κειμένου σε αυτή την μορφή είναι στα Αιγυπτιακά pert em hru, το οποίο έχει διάφορες μεταφράσεις. Η επικρατέστερη είναι coming forth by day, είναι όμως αποδεκτό ότι είχε κάποια έννοια για τους αρχαίους που δεν έχει κατανοηθεί[xviii].

Αποσπάσματα της συλλογής ήταν γνωστά από τον Μεσαίωνα. Οι πρώτες εκδόσεις έγιναν μετά την εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο. Η ονομασία Βίβλος των Νεκρών (Todtenbuch) προέρχεται από τον Karl Richard Lepsius[xix], στην μετάφραση του πάπυρου του Turin to 1842.

Ο πάπυρος του Ανί είναι ο καλύτερα διατηρημένος πάπυρος, που περιέχει την Θηβαϊκή παράδοση του κειμένου. Χρονολογείται στην 19η Δυναστεία περίπου το 1240 π.Χ. Αποκτήθηκε από το Βρετανικό μουσείο το 1888. Μεταφράστηκε πρώτη φορά από τον Sir Ernest Alfred Thompson Wallis Budge το 1890. Η μετάφραση αυτή, αν και είχε ευρεία διάδοση, θεωρείται σήμερα ξεπερασμένη. Η πιο σύγχρονη είναι του Raymond Faulkner[xx] του 1994.

Το εδάφιο, το οποίο επικαλούνται οι Zeitgeist-ές, είναι απόσπασμα από το κεφ. 125[xxi], και συγκεκριμένα το τμήμα που ονομάζεται από τους μελετητές «αρνητική εξομολόγηση» (negative confession). Στο κεφάλαιο αυτό ο νεκρός εισέρχεται στον θάλαμο της Maat. Εκεί ελέγχεται για τις αμαρτίες του, γι’ αυτό η Βίβλος των νεκρών καταγράφει τις λέξεις που αυτός πρέπει να πει για να αποχωριστεί από τις αμαρτίες του και να μπορέσει να προχωρήσει παρά πέρα. Το κεφάλαιο χωρίζεται σε τρία επιμέρους τμήματα: την εισαγωγή, την αρνητική εξομολόγηση, την προσαγόρευση του νεκρού μετά την κρίση[xxii].

Παραθέτουμε την μετάφραση του Wallis Budge της αρνητικής εξομολόγησης:

1. Χαίρε, Usekh-nemmt, που ξεπροβάλεις από την Anu (Ηλιούπολη), δεν διέπραξα αμαρτία.

2. Χαίρε, Hept-khet, που ξεπροβάλεις από την Kher-aha, δεν διέπραξα ληστεία με βία.

3. Χαίρε, Fenti, που ξεπροβάλεις από την Khemenu (Ερμούπολη), δεν έχω κλέψει.

4. Χαίρε, Am-khaibit, που ξεπροβάλεις από την Qernet, δεν έχω σφάξει άνδρες και γυναίκες.

5. Χαίρε, Neha-her, που ξεπροβάλεις από την Rasta, δεν έχω κλέψει σιτάρι.

6. Χαίρε, Ruruti, που ξεπροβάλεις από τον ουρανό, δεν έχω κλέψει προσφορές.

7. Χαίρε, Arfi-em-khet, που ξεπροβάλεις από την Saut (Asyut), δεν έχω κλέψει την ιδιοκτησία του Θεού.

8. Χαίρε, Neba, που έρχεσαι και φεύγεις, δεν έχω ξεστομίσει ψέματα.

9. Χαίρε, Set-qesu, που ξεπροβάλεις από την Hensu (Ηρακλεόπολη), δεν έχω απομακρύνει τροφή.

10. Χαίρε, Utu-nesert, που ξεπροβάλεις από την Het-ka-Ptah (Μέμφιδα), δεν έχω ξεστομίσει κατάρες.

11. Χαίρε, Qerrti, που ξεπροβάλεις από την Amentet, δεν έχω διαπράξει μοιχεία, δεν έχω ξαπλώσει με άνδρες.

12. Χαίρε, Her-f-ha-f, που ξεπροβάλεις από την σπηλιά σου, δεν έχω κάνει κανένα να θρηνήσει.

13. Χαίρε, Basti, που ξεπροβάλεις από την Bast (?) (Βουβάστη), δεν έχω φάει την καρδιά ( δηλ. δεν έχω πενθήσει μάταια ή δεν έχω νιώσει τύψεις).

14. Χαίρε, Ta-retiu, που ξεπροβάλεις από την νύκτα, δεν έχω επιτεθεί σε άνθρωπο.

15. Χαίρε, Unem-snef, που ξεπροβάλεις από τον θάλαμο εκτελέσεων, δεν είμαι άνθρωπος δόλου.

16. Χαίρε, Unem-besek, που ξεπροβάλεις από την Mabit, δεν έχω κλέψει καλλιεργημένη γη.

17. Χαίρε, Neb-Maat, που ξεπροβάλεις από την Maati, δεν υπήρξα ωτακουστής.

18. Χαίρε, Tenemiu, που ξεπροβάλεις από την Bast, δεν έχω συκοφαντήσει κανένα.

19. Χαίρε, Sertiu, που ξεπροβάλεις από την Anu (Ηλιούπολη), δεν υπήρξα εξοργισμένος άδικα (?).

20. Χαίρε, Tutu, που ξεπροβάλεις από την Ati (Busirite Nome), δεν έχω αποπλανήσει την γυναίκα [κανενός] ανθρώπου.

21. Χαίρε, Uamemti, που ξεπροβάλεις από τον θάλαμο του Khebt, δεν έχω αποπλανήσει την γυναίκα [κανενός] ανθρώπου

22. Χαίρε, Maa-antuf, που ξεπροβάλεις από την Per-Menu (Πανόπολη), δεν έχω μιάνει τον εαυτό μου.

23. Χαίρε, Her-uru, που ξεπροβάλεις από την Nehatu, δεν έχω τρομοκρατήσει κανέναν.

24. Χαίρε, Khemiu, που ξεπροβάλεις από την Kaui (?), δεν έχω παραβιάσει [τον νόμο].

25. Χαίρε, Shet-kheru, που ξεπροβάλεις από την Urit, δεν υπήρξα ανήθικος.

26. Χαίρε, Nekhenu, που ξεπροβάλεις από την Heqat, δεν έχω κλείσει τ’ αυτιά μου σε λόγια αλήθειας.

27. Χαίρε, Kenemti, που ξεπροβάλεις από την Kenmet, δεν έχω βλασφημήσει.

28. Χαίρε, An-hetep-f, που ξεπροβάλεις από την Sau (Σαΐδα), δεν είμαι άνθρωπος της βίας.

29. Χαίρε, Sera-kheru, που ξεπροβάλεις από την Unaset, δεν υπήρξα άνθρωπος που ανακατεύει για να προκαλέσει αλληλοσπαραγμό (η αυτός που διασαλεύει την ειρήνη).

30. Χαίρε, Neb-heru, που ξεπροβάλεις από την Netchfet, δεν έχω ενεργήσει (ή κρίνει) με υπερβολική βιασύνη.

31. Χαίρε, Sekhriu, που ξεπροβάλεις από την Uten (?), δεν έχω χώσει την μύτη μου σε υποθέσεις.

32. Χαίρε, Neb-abui, που ξεπροβάλεις από την Sauti, δεν έχω πει παραπανήσια λόγια.

33. Χαίρε, Nefer-Tem, που ξεπροβάλεις από την Het-ka-Ptah (Μέμφιδα), δεν έσφαλα έναντι κανενός, δεν έχω πράξει κανένα κακό.

34. Χαίρε, Temp-Sepu, που ξεπροβάλεις από την Tetu (Βούσηρι), δεν έχω κάνει μαγγανείες κατά του βασιλιά (ή δεν βλασφήμησα τον βασιλιά).

35. Χαίρε, Ari-em-ab-f, που ξεπροβάλεις από την Tebu, δεν έχω σταματήσει ποτέ [την ροή] του νερού.

36. Χαίρε, Ahi, που ξεπροβάλεις από την Nu, δεν έχω υψώσει ποτέ την φωνή μου (δεν έχω μιλήσει αλαζονικά, ή με οργή).

37. Χαίρε, Uatch-rekhit, που ξεπροβάλεις από την Sau, δεν έχω καταραστεί (ή βλασφημήσει) τον θεό.

38. Χαίρε, Neheb-ka, που ξεπροβάλεις από την σπηλιά σου, δεν έχω ενεργήσει με αλαζονία (?).

39. Χαίρε, Neheb-nefert, που ξεπροβάλεις από την σπηλιά σου, δεν έχω κλέψει τον άρτο των θεών.

40. Χαίρε, Tcheser-tep, που ξεπροβάλεις από την κρήνη σου, δεν αφαίρεσα τα πρόσφορα khenfu από τα πνεύματα των νεκρών.

41. Χαίρε, An-af, που ξεπροβάλεις από την Maati, δεν έχω αρπάξει το ψωμί των παιδιών, ούτε έχω φερθεί περιφρονητικά στον θεό της πόλης μου.

42. Χαίρε, Hetch-abhu, που ξεπροβάλεις από την Ta-she (Φαγιούμ), δεν έχω σφάξει το βόδι που ανήκει στον θεό.

Οι παρενθέσεις και οι σημάνσεις του Wallis Budge[xxiii].

Η παράθεση της μετάφρασης όλης της αρνητικής εξομολόγησης ήταν αναγκαία, ώστε να μπορέσουν να βγουν τα συμπεράσματα. Παρατρέχοντας του στίχους του κειμένου ανακαλύπτει κάποιος, ότι δεν βρίσκονται στο κείμενο και οι Δέκα Εντολές του Μωσαϊκού Νόμου, αλλά μόνο πέντε.

- στον στίχο 3 βρίσκεται το «ου κλέψεις»

- στον στίχο 4 βρίσκεται το «ου φονεύσεις»

- στον στίχο 8 το «ου ψευδομαρτυρήσεις»

- στον στίχο 11 το «ου μοιχεύσεις»

- στους στίχους 27 & 37 κάτι ανάλογο με το «ου λήψει το όνομα Κυρίου του Θεού σου επί ματαίω»

Τι γίνεται, λοιπόν, με τις υπόλοιπες πέντε εντολές; Αυτές δεν βρίσκονται στην Αιγυπτιακή Βίβλο των Νεκρών. Δεν βρίσκονται επίσης σε καμιά παραλλαγή του κειμένου, είτε του πάπυρου Nebseni[xxiv], είτε του πάπυρου Nu. Και το κύριο σημείο διαφοράς βρίσκεται στην πρώτη εντολή «ουκ έσονταί σοι θεοί έτεροι πλην εμού». Η αιγυπτιακή θρησκεία ήταν πολυθεϊστική. Η ύπαρξη και η επίκληση τόσων πολλών ψεύτικων θεών μέσα στην Βίβλο των Νεκρών καταστρατηγεί, αντιτίθεται στην αλήθεια που εκφράζεται στην πρώτη από τις Δέκα Εντολές. Γι’ αυτό και σε καμιά περίπτωση αυτή δεν θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως πρότυπο ή μοτίβο.

Στην ταινία αναφέρονται μόνο τρεις από τις Δέκα Εντολές. Ο θεατής αφήνεται να υποθέσει την αντιστοιχία και των υπόλοιπων επτά. Αυτό είναι παραπλανητικό τέχνασμα. Όπως φαίνεται από τα παραπάνω, η αντιστοιχία είναι πλασματική και δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.

Από την άλλη, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός. Ο φόνος, η κλοπή, η μοιχεία, η βλασφημία κτλ. είναι εγνωσμένες παρανομίες/αμαρτίες σε κάθε ηθικό σύστημα. Γι’ αυτό και ο Απόστολος Παύλος στην Προς Ρωμαίους επιστολή του έγραψε:

«όταν γαρ έθνη τα μη νόμον έχοντα φύσει τα του νόμου ποιή, ούτοι νόμον μη έχοντες εαυτοίς εισι νόμος, οίτινες ενδείκνυνται το έργον του νόμου γραπτόν εν ταις καρδίαις αυτών, συμμαρτυρούσης αυτών της συνειδήσεως και μεταξύ αλλήλων των λογισμών κατηγορούντων ή και απολογουμένων – εν ημέρα ότε κρίνει ο Θεός τα κρυπτά των ανθρώπων κατά το ευαγγέλιόν μου διά Ιησού Χριστού» (Ρωμ. 2.14-16)

Η ύπαρξη του φυσικού νόμου, του γραμμένου στις καρδιές του καθενός και ο έλεγχος της συνειδήσεως, αναγνωρίζονται επίσης στον στίχο 13 του κειμένου. Δεν αναγνωρίζονται, κατά μοναδικό τρόπο, από τους θεωρητικούς του Zeitgeist, οι οποίοι δεν φαίνονται να ελέγχονται από την συνείδησή τους, ούτε για την κακοποίηση της αλήθειας, ούτε για την παραπλάνηση των οπαδών τους. Αυτοί είναι επαγγελματίες ψεύτες.

Όσο και αν θέλουν να συμφωνούν με την H. P. Blavatsky, ότι οι Ιουδαίοι δανείστηκαν τους νόμους τους από τους αρχαίους Αιγυπτίους[xxv], οφείλουν να παραδεχθούν ότι η Βίβλος των Νεκρών δεν είναι νομικό κείμενο, δεν είναι σύστημα νόμων. Είναι κείμενο συνδεδεμένο άμεσα με την αρχαία αιγυπτιακή πίστη και λατρεία, και ως τέτοιο θα μπορούσε να θέτει ηθικούς κανόνες και λατρευτικές πρακτικές μόνο σε όσους ακολουθούσαν την ίδια θρησκεία. Όχι στους Ιουδαίους.

Μανού, Μίνωας, Mises

Το τρίτο ψέμα του Zeitgeist για τον Μωυσή αφορά τον παραλληλισμό του με δύο μυθικούς νομοθέτες, τον Μανού των Ινδών, τον Μίνωα των αρχαίων Ελλήνων και τον άγνωστο Mises. Ο Peter Joseph αφηγείται στην ταινία:

«Ο Μωυσής είναι απλώς ένας νομοθέτης από τους πολλούς της μυθολογίας. Στην Ινδία, ο Μανού είναι ο μεγάλος νομοθέτης. Στην Κρήτη, ο Μίνωας ανέβηκε στο όρος Δίκτη, όπου ο Δίας του έδωσε τους ιερούς νόμους. Ενώ στην Αίγυπτο ήταν ο Μίσης, που έφερε λίθινες πλάκες, που πάνω τους ήταν γραμμένοι οι νόμοι των θεών».

Άλλη μια θέση των Zeitgeist-ών προέρχεται από την θεοσοφική διδασκαλία της H. P. Blavatsky. Στο Isis Unveiled διαβάζουμε:

«Ο Bunsen και ο Champollion έχουν ήδη δείξει ότι τα αιγυπτιακά ιερά βιβλία είναι μακρά παλαιότερα από τα πιο παλαιά μέρη της Γένεσης. Και τώρα μια πιο προσεκτική μελέτη εγείρει την υποψία, που για μας είναι βεβαιότητα, ότι οι νόμοι του Μωυσή είναι αντίγραφα από τον κώδικα του Βραχμάνου Μανού[xxvi]».

Είναι απίστευτη η ευκολία, με την οποία δέχονται οι Zeitgeist-ές, όπως και οι θεοσοφιστές, απόψεις που αντικρούουν η μια την άλλη. Ενώ την μια στιγμή λένε ότι οι Δέκα Εντολές είναι αντίγραφα της Βίβλου των Νεκρών, αμέσως αλλάζουν θέση και υποστηρίζουν ότι είναι αντίγραφα των νόμων του Μανού. Και δεν κάνουν καμιά προσπάθεια να εξηγήσουν αυτές τις αντιφάσεις. Πως θα μπορούσαν άλλωστε!

Στην Ινδουιστική παράδοση η λέξη Μανού είναι τίτλος και όχι όνομα. Αρχικά αναφέρεται στον πρόγονο της ανθρωπότητας, και πρώτο βασιλιά, τον Satyavrata[xxvii]. Το υποτιθέμενο νομοθετικό του έργο είναι συγκεντρωμένο στο κείμενο με το όνομα Manusmitri ή Νόμοι του Μανού. Πρώτη φορά μεταφράστηκαν τον 1794 μ.Χ. από τον Βρετανό ανατολιστή και δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Καλκούτα, Sir William Jones.

Από τις χρονολογήσεις που έχουν προταθεί καμιά δεν το θεωρεί προγενέστερο του 200 π.Χ. Έτσι, ο Burjor Avari[xxviii] το χρονολογεί μεταξύ 200 π.Χ. και 200 μ.Χ., ο Gavin Flood[xxix] μεταξύ 200 π.Χ. και 300 μ.Χ., o John Keay[xxx] το Β’ αι. π.Χ., ο Thomas Hopkins[xxxi] μεταξύ 200 π.Χ. και 100 μ.Χ, οι Hermann Kulke & Dietmar Rothermund[xxxii] μεταξύ Β’ και Γ’ αι. μ.Χ.

Εφόσον δεν υπάρχει χρονολόγηση του κειμένου πριν τον Β’ αι. π.Χ., οποιαδήποτε παραπέρα συζήτηση περιττεύει. Για άλλη μια φορά οι Zeitgeist-ές και οι όμοιοί τους συλλαμβάνονται να λένε ψέματα.

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ο Μίνωας ήταν βασιλιάς της Κρήτης, γιος του Δία και της Ευρώπης, αδελφός του Ραδάμανθυ και του Σαρπηδόνα. Επίσης στην ελληνική μυθολογία δεν ήταν ο Μίνωας μεγάλος νομοθέτης αλλά ο αδελφός του Ραδάμανθυς[xxxiii]. Η ιδέα ότι ο Μίνωας ήταν μεγάλος νομοθέτης εκφράζεται για πρώτη φορά στον πλατωνικό διάλογο Μίνως (318D και εξής). Εκεί ο Σωκράτης ανασκευάζει την άποψη που είχε ο συνομιλητής του για τον Μίνωα. Αναφέρει, μεν τον Όμηρο

«ένι Κνωσός μεγάλη πόλις, ένθα τε Μίνως εννέωρος βασίλευε Διός μεγάλου οαριστής[xxxiv]»

Αλλά στην Ωδή αυτή ο Όμηρος δεν αναφέρει τον Μίνωα, ως νομοθέτη, αλλά ως κάποιον που έχει κάνει διάλογο με τον Διά[xxxv] (όαρος=διάλογος).

Μετά τον Πλάτωνα, ο επόμενος που αναφέρει τον Μίνωα ως νομοθέτη είναι ο Παυσανίας:

«έθηκε δε και Λυκούργος Λακεδαιμονίοις τους νόμους επί της Αγησιλάου βασιλείας˙ θείναι δε αυτόν λέγουσιν οι μεν παρά της Πυθίας διδαχθέντα υπέρ αυτών, οι δε ως Κρητικά όντα νόμιμα επαγάγοιτο. Τούτους δε οι Κρήτες τους νόμους τεθήναι σφισιν υπό Μίνω λέγουσι, βουλεύεσθαι δε υπέρ των νόμων ουκ άνευ θεού τον Μίνω. Ηνίξατο δε και Όμηρος εμοί δοκείν περί του Μίνω τηςς νομοθεσίας εν τοίσδε τοις έπεσι: τήσι δ’ ενί Κνωσσός, μεγάλη πόλις, ένθα τε Μίνως εννέωρος βασίλευε Διός μεγάλου οαριστής» (Ελλάδος Περιήγησις, ΙΙΙ 2.4)

Η αναφορά του Παυσανία στον Όμηρο πείθει ότι ήταν γνώστης του πλατωνικού διαλόγου, γεγονός που σημαίνει ότι αναπαράγει την θέση του Πλάτωνα, άρα δεν έχουμε διασταυρωμένη πληροφορία. Συνεπώς η θέση αυτή των Zeitgeist-ων είναι αναχρονισμός. Ο μεν Μίνωας μυθολογικά έζησε τρεις αιώνες πριν τον Τρωικό πόλεμο, αλλά η παράδοση που τον θέλει νομοθέτη ανάγεται στο τέλος του Ε’ αι. π.Χ.

Ποιος ήταν ο Mises; Όσο και αν ψάξει κάποιος στην εγχώρια και διεθνή βιβλιογραφία, στην μυθολογία και την ιστορία, δεν πρόκειται να βρει ούτε το όνομα, ούτε το πρόσωπο. Οι μόνοι που ξέρουν γι’ αυτόν είναι οι Zeitgeist-ες, και για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, ο Peter Joseph, που τον αναφέρει στην ταινία, η Acharya S[xxxvi], που τον αναφέρει στο βιβλίο της, και ο Lloyd Graham[xxxvii], τον οποίο αναφέρει η Acharya S, ως πηγή της. Αλλά και οι ίδιοι τους δεν έχουν αποφασίσει περί τίνος πρόκειται, καθώς η Acharya S τον αναφέρει ως Σύριο, ο Peter Joseph ως Αιγύπτιο, ενώ ο Lloyd Graham δεν ξαναμίλησε γι’ αυτόν σε μεταγενέστερα έργα του.

Manu, Minos, Mises, Moses. Το πιο πιθανό είναι ότι οι Zeitgeist-ες παίζουν πάλι με τις λέξεις για να δημιουργήσουν εντυπώσεις. Όσες από τις απόψεις τους ελεγχθήκαν, καμιά δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια.

--------------------------------------

[i] George Smith, Early History of Babylonia, στο Transactions of the Society of Biblical Archaeology, London 1872, vol. 1, pp 28-92. Η μετάφραση στην σελίδα 46.

[ii] George Smith, Assyrian Discoveries: An Account of Explorations and Discoveries on the Site of Nineveh, during 1873-1874, New York 1875. Για την πινακίδα στην σελίδα 224.

[iii] H. P. Blavatsky, Isis Unveiled,… vol. II p. 442.

[iv] L. W. King, Chronicles Concerning Early Babylonian Kings, vol. II Texts and Translations, στην σειρά Studies in Eastern History, London 1907, pp 87-89. Ο L. w. King συνέθεσε τον μύθο του Σαργών συμπληρώνοντας αυτόν από διάφορα αποσπάσματα. Η μετάφραση όλου του μύθου στις σελίδες 87-96.

[v] B. Lewis, The Sargon Legend: A Study of the Akkadian Text, American Scools of Oriental Research Dissertation Series 4, Cambridge 1980, pp. 37-42.

[vi] J. G. Westenholz, Legends of the Kings of Akkade, Eisenbrauns 1997, p.38

[vii] B. Lewis, The Sargon Legend:…, pp. 98-100.

[viii] W. Hallo, The Birth of Kings, Love and Death in the Ancient Near East: Essay in Honor of Marvin H. Pope, Guilford, Conn. 1987, p. 47

[ix] W. Hallo, The World ‘s Oldest Literature: Studies in Sumerian Belles-Lettres, Leiden 2010, p.229

[x] J. Cooper & W. Heimpel, The Sumerian Sargon Legend, Journal of the American Oriental Society, vol. 103 No1 (Jan-Mar 1983) p.67.

[xi] Η μετάφραση διατίθεται από το Electronic Text Corpus of the Sumerian Literature του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, στην διεύθυνση http://etcsl.orinst.ox.ac.uk/cgi-bin/etcsl.cgi?text=t.2.1.4#. Πρώτος ασχολήθηκε με το απόσπασμα ο Hans Güterbock στο Die historische Tradition und ihre literarische Gestaltung bei Babylonien und Hethitern bis 1200, Zeitschrift für Assyriologie , Band 42 (1934) s. 1-96.

[xii] H. P. Blavatsky, Isis Unveiled,… vol. II p. 367

[xiii] H. P. Blavatsky, Isis Unveiled,… vol. II p. 548

[xiv] H. P. Blavatsky, Isis Unveiled,… vol. II p. 493

[xv] H. P. Blavatsky, Isis Unveiled,… vol. II p. 483

[xvi] Wallis Budge, The Papyrus of Ani, a Reproduction in Facsimile, New York 1913, vol. 1 p. 1

[xvii] Raymond Faulkner, The Book of the Dead: the Book of going forth by Day, San Francisco 32008, p.141

[xviii] Wallis Budge, The Papyrus of Ani… vol 1 p. 28.

[xix] Das Todtenbuch der Ägypter nach dem hieroglyphischen Papyrus in Turin mit einem Vorworte zum ersten Male Herausgegeben. Leipzig: G. Wigand. (Reprinted Osnabrück: Otto Zeller Verlag, 1969)

[xx] The Egyptian Book of the Dead: The Book of Going Forth by Day, The First Authentic Presentation of the Complete "Papyrus of Ani", Introduction and commentary by Dr. Ogden Goelet, Translation by Dr Raymond O. Faulkner, Preface by Carol Andrews, Featuring Integrated Text and Full Color Images, (Chronicle Books, San Francisco) c1994, Rev. ed. c1998. Contains: Map Key to the Papyrus, Commentary by Dr. Ogden Goelet, Selected Bibliography, and "Glossary of Terms and Concepts".

[xxi] Την διαίρεση του κειμένου σε κεφάλαια έκανε πρώτος ο Lepsius. Παρά το ότι η διαίρεση αφορούσε τον πάπυρο του Turin, ο ποίος ανήκε στην Σαϊτική παράδοση και προέρχονταν από την μεταγενέστερη πτολεμαϊκή περίοδο, η ίδια κατάτμηση εφαρμόστηκε και στον πάπυρο του Ani. Τα κεφάλαια ονομάζονται και Επικλήσεις.

[xxii] Wallis Budge, The Papyrus of Ani… vol Ι p. 42

[xxiii] Wallis Budge, The Papyrus of Ani… vol ΙΙ pp. 576-582.

[xxiv] Wallis Budge, The Papyrus of Ani… vol II pp. 582-584.

[xxv] H. P. Blavatsky, Isis Unveiled,… vol. II p. 399.

[xxvi] H. P. Blavatsky, Isis Unveiled,… vol. II p. 431.

[xxvii] Bhagavata Purana 8.24.12

[xxviii] Avari, Burjor. India, the ancient past: a history of the Indian subcontinent from c. 7000 BC to AD 1200. New York 2007. p. 142.

[xxix] Flood, Gavin, An Introduction to Hinduism. Cambridge: Cambridge University Press 1996, p. 56

[xxx] Keay, John, India: A History. New York 2000, p. 103

[xxxi] Hopkins, Thomas J., The Hindu Religious Tradition. Belmont, California 1971, p. 74.

[xxxii] Kulke, Hermann & Rothermund, Dietmar, A History of India. New York 1986, p. 85.

[xxxiii] Ζαν Ρισπέν, Μεγάλη Ελληνική Μυθολογία, μετάφραση Άρη Αλεξανδρου, Αθήναι χ.χ. (1966), τομ. Β’ σελ. 247.

[xxxiv] Ωδαί IX.178: «εκεί υπάρχει μεγάλη πόλις, η Κνωσός, στην οποία βασίλευε ο Μίνωας εννέα χρόνια, ως κάποιος που διαλέγονταν με τον Δία»

[xxxv] Lamb, W. R. M. Plato, Charmides, Alcibiades, Hipparchus, The Lovers, Theages, Minos, Epinomis. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press 1927, p. 413.

[xxxvi] Acharya S, The Christ Conspiracy…, p.241: “Mises” is found in Syria, where he was pulled out of a basket floating in a river. Mises also had tablets of stone upon which laws were written, and a rod with which he did miracles, including parting waters and leading his army across the sea”

[xxxvii] Lloyd Graham, Deceptions and Myths of the Bible, Citadel Press 1989, p.125. Αυτή είναι η σημείωση που έχει η Acharya S στο βιβλίο της. Δεν μπόρεσα να την διασταυρώσω.