π. Συμεών Κραγιόπουλος: Ομιλία 1η - "Βάζω αρχή"

Απομαγνωτοφωνημένη ομιλία η οποία έγινε σε αίθουσα της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας στις  30/10/94

Γνωρίζουμε λίγο πολύ όλοι μας ότι μέσα στα κείμενα των αγίων Πατέρων συναντούμε συχνά αυτή την προτροπή: Να βάζεις αρχή, να βάλεις αρχή. ή βάζω αρχή, έβαλα αρχή, θα βάλω αρχή. Συναντούμε αυτή τη φράση, συναντούμε αυτή την προτροπή, αυτή τη συμβουλή, αλλά και οι σύγχρονοι χριστιανοί πότε πότε τη λένε αυτή τη φράση.

Φοβούμαι όμως ότι δεν ξέρουμε ακριβώς τι σημαίνει αυτή η φράση, και τι θέλει να πει κανείς αναφέροντάς την. Δεν βγαίνει τίποτε με το να αναφέρει κανείς απλώς κάποια φράση που την έλεγαν οι Πατέρες ή που τη λένε και σήμερα κάποιοι άγιοι άνθρωποι. Όλα τα θέματα πρέπει να τα γνωρίζει κανείς, όσο γίνεται, στο βάθος και μετά, φυσικά, να προσπαθεί να τα οικειωθεί, να τα αφομοιώσει να τα ζήσει. Χωρίς και τη γνώση δεν γίνεται τίποτε.

Τι σημαίνει λοιπόν "βάζω αρχή";

Απ' ότι βλέπουμε στα κείμενα των Πατέρων, μπορεί κανείς να λέει και μάλιστα να αισθάνεται την ανάγκη να λέει "βάζω αρχή", θα βάλω αρχή, ανά πάσαν στιγμήν. Όχι απλώς στην αρχή της χρονιάς, όχι απλώς όταν βρισκόμαστε σε κάποιον σταθμόν της ζωής μας, όχι απλώς στην αρχή της εβδομάδος, αλλά και στην αρχή της καθεμιάς στιγμής. 

"Βάζω αρχή". Όχι απλώς κανείς σκέπτεται ότι καλά είναι να λέει κάτι τέτοιο και να κάνει κάτι τέτοιο, αλλά αισθάνεται την ανάγκη να λέει "βάζω αρχή". Όσο πιο συχνά μάλιστα κανείς βάζει αρχή, τόσο καλύτερα είναι. Αν δεν ξέρουμε όμως τη σημασία της φράσεως, ή δεν θα σκεπτόμαστε να κάνουμε κάτι τέτοιο ή θα μοιάζει λίγο σαν παιχνίδι ή ακόμη, αν θέλετε, θα μοιάζει λίγο και σαν κοροϊδία. Δεν είμαι όμως έτσι τα πράγματα.    

Οι Πατέρες λοιπόν αισθάνονται την ανάγκη να βάζουν αρχή, να αρχίζουν δηλαδή τη σωστή ζωή ανά πάσαν στιγμήν, να αρχίζουν την πνευματική ζωή κάθε στιγμή. Μάλιστα, όπως γράφει κάποιος, οι άγιοι κάθε μέρα έβαζαν αρχή και, χωρίς να το καταλάβουν βρέθηκαν στην αντίπερα όχθη. Ενώ, βάζοντας αρχή, μοιάζει να είναι κανείς στην αρχή της εδώ όχθης, όμως, κάνοντας αυτό, λέει, βρέθηκαν στην άλλη όχθη. 

Θα αναφέρω ένα παράδειγμα αμέσως αμέσως για να μυηθούμε λίγο στο θέμα, εν σχέσει με αυτό που λέμε για τους αγίους, ότι βάζοντας αρχή, στο τέλος βρέθηκαν στην άλλη όχθη. Αναφέρει λοιπόν κάποιος το εξής παράδειγμα: Ένα μικρό παιδάκι θέλει να ανέβει μια σκάλα. Σηκώνει το ποδαράκι του στο πρώτο σκαλοπάτι και προσπαθεί να φέρει και το άλλο ποδαράκι του στο πρώτο σκαλοπάτι. Δεν τα καταφέρνει και πέφτει. Το παιδάκι ξαναπροσπαθεί και πάλι δεν τα καταφέρνει. και πάλι προσπαθεί και πάλι πέφτει. Συνεχίζει την προσπάθειά του, χωρίς να λαμβάνει υπ' όψιν του ότι απέτυχε μία φορά, δύο φορές...  Καθόλου δεν τον επηρεάζει αυτή η πραγματικότητα. 

Η μητέρα του παιδιού πάνω στο πλατύσκαλο το παρακολουθεί χωρίς να τη βλέπει το παιδί της. Βλέποντας αυτή την προσπάθεια του παιδιού, και ότι δεν επηρεάζεται καθόλου από την αποτυχία του, κατεβαίνει, παίρνει το παιδί στην αγκαλιά, και μονομιάς ανεβαίνει το παιδί όλα τα σκαλοπάτια. 

Καταλαβαίνουμε τώρα καλύτερα πως, ενώ οι άγιοι έβαζαν συνεχώς αρχή, βρέθηκαν στην αντίπερα όχθη. Για να το καταλάβουμε το όλο θέμα καλύτερα, θα ήθελα να το δούμε λίγο και ψυχολογικά. Νομίζω, θα μας βοηθήσει αυτή η ανάλυση, αυτή η ψυχολογική θεώρηση του θέματος.

Τα τρία πατώματα της ψυχής

Δεν ενθυμούμαι αν άλλη φορά χρησιμοποίησα αυτό το παράδειγμα, που θα πω τώρα. Πριν πάω στο παράδειγμα, να πω αυτό το οποίο λένε οι ειδικοί επιστήμονες, οι ψυχολόγοι. Η ψυχή μας που είναι, τρόπον τινά, σαν ένα οικοδόμημα, η ψυχή μας, που έχει πολύ και άγνωστο περιεχόμενο, χωρίζεται σε τρία πατώματα. 

Είναι πάνω κάτω το συνειδητό, δηλαδή αυτό το οποίο όλοι καταλαβαίνουμε στον εαυτό μας. Οι σκέψεις μας, τα αισθήματά μας, η όλη διάθεσή μας που συνειδητοποιούμε, που ελέγχουμε, που ξέρουμε. Πιο κάτω από αυτό το στρώμα είναι το υποσυνείδητο. Το περιεχόμενο του υποσυνειδήτου μάς είναι άγνωστο, αλλά, επειδή είναι κοντά στο συνειδητό, που και που μας αφήνει λίγο να διαισθανθούμε τι περίπου μπορεί να υπάρχει μέσα σ' αυτό. Από καμιά φορά, κάτι πετάγεται από εκεί και βγαίνει στο συνειδητό. 

Πιο κάτω, στο βάθος βάθος, στο υπόγειο ας πούμε της ψυχής μας, είναι το ασυνείδητο. Το περιεχόμενο του ασυνειδήτου είναι terra incognita, άγνωστη γη και μας είναι τελείως άγνωστο. Ενώ λοιπόν εκεί μέσα υπάρχουν δικά μας βιώματα, δικές μας καταστάσεις, όμως, επειδή είναι στο ασυνείδητο, στο σκοτεινό αυτό υπόγειο, ούτε ξέρουμε τι ακριβώς υπάρχει ούτε μπορούμε να το ελέγξουμε αυτό το περιεχόμενο. Στη γλώσσα της ψυχολογίας λέγεται ότι αυτό το περιεχόμενο του ασυνειδήτου αποκτά μια αυτονομία, κάνει, ό,τι θέλει, δεν μας λογαριάζει, δεν μας ρωτάει. 

Αυτά βέβαια οι Πατέρες, προπαντός οι Νηπτικοί Πατέρες, τα γνώριζαν. Γι' αυτό προτίμησαν οι ίδιοι πρώτα - και έπειτα συνεβούλευαν και άλλους - να καθίσουν στην έρημο, στη  ησυχία, και να προσπαθήσουν, λέγοντας την ευχή, να πάνε βαθιά μέσα τους, μέχρι τα κατάβαθα της ψυχής τους, για να αρχίσουν να γνωρίζουν αυτό το περιεχόμενο του υποσυνειδήτου, του ασυνειδήτου, να το ελέγχουν και να μην είναι αυτόνομο και κάνει ό,τι θέλει. 

Το ότι είναι αυτόνομο, όλοι το ξέρουμε. Τη στιγμή που θέλεις να κάνεις κάτι σωστό, άλλη δύναμη βγαίνει από μέσα σου και σε αναγκάζει να κάνεις κάτι άλλο, κάτι που δεν το θέλεις και όμως το κάνεις. Αυτά τα βιώματα, κατά τη γλώσσα της ψυχολογίας, είναι απωθημένα, σπρωγμένα δηλαδή στο βάθος του ασυνείδητου.      

Η απώθηση των βιωμάτων

Παλαιότερα - δεν ξέρω τώρα πώς είναι  - στα σπίτια, στο πάτωμα ενός δωματιου υπήρχε μια καταπακτή, ένα άνοιγμα, και κάτω ήταν το υπόγειο. Ας φαντασθούμε ότι πρόχειρα πρόχειρα οι νοικοκυρές πετούσαν μέσα στο υπόγειο πεπονόφλουδες, καρπουζόφλουδες και άλλα σκουπίδια.Αυτά, φυσικά δεν εξαφανίζονταν εκεί μέσα. υπήρχαν και μάλιστα αλλοιώνονταν. Ας πούμε, οι καρπουζόφλουδες γίνονταν πολτός, και έβγαινε από κει κακοσμία. Θέλουμε δεν θέλουμε, όσο καθαρό κι αν έχουμε το σπίτι, εφόσον υπάρχει αυτό το περιεχόμενο στο υπόγειο, θα βγαίνουν από κει κακοσμίες. Αν μάλιστα καμιά φορά φουσκώσουν αυτά και πετάξουν την καταπακτή και βγουν, το δωμάτιο θα γεμίσει ξαφνικά από όλα αυτά και θα έχει την ανάλογη δυσοσμία.

Έτσι λοιπόν, στο υποσυνείδητο του ανθρώπου υπάρχουν σπρωγμένα τα διάφορα βιώματα  από τα παιδικά μας ακόμη χρόνια. Καθώς μεγαλώνουμε, μας συμβαίνουν πολλά ανεπιθύμητα πράγματα, από τα οποία δεν μπορούμε να ξεγλυτώσουμε. Άμα δεν τα αφομοιώσει κανείς σωστά με το συνειδητό του, τα σπρώχνει - είναι μια ευκολία αυτή - στο υποσυνείδητο. Αυτά είναι τα απωθημένα βιώματα, τα οποία έχουν αυτονομία, σαν να έχουν δική τους κυβέρνηση, δηλαδή δική του αρχή, δική τους εξουσία, και κάνουν ό,τι θέλουν.     

Άντε, συ τώρα ο καημενούλης, όποιος κι αν είσαι, όλοι μας δηλαδή, όταν αγνοούμε αυτή την πραγματικότητα, άντε, να ζήσουμε πνευματική ζωή. Πώς θα τη ζήσουμε; Θα κάνουμε φιλότιμες προσπάθειες, αλλά όσο μπορούμε να καταλάβουμε και όσο μπορούμε να ελέγξουμε τον εαυτό μας και όσο μπορούμε να βάλουμε τον εαυτό μας σε ένα δρόμο.Όμως, κάθε τόσο τα απωθημένα αυτά βιώματα θα βγαίνουν από κει μέσα ανεξέλεγκτα και θα κάνουν τα δικά τους.

Το καρπούζι που είναι μέσα στο νερό

Έρχομαι τώρα στο παράδειγμα που είπα πιο μπροστά ότι θα πούμε. Ενθυμούμαι δηλαδή ότι κάποιος από αυτούς τους ειδικούς ψυχολόγους, τους θεμελιωτές της ψυχολογίας του βάθους, φέρνει το εξής παράδειγμα, για να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τι είναι συνειδητό, τι είναι υποσυνείδητο, τι είναι ασυνείδητο ή πόσο από το περιεχόμενο της ψυχής μας είναι συνειδητό και πόσο είναι υποσυνείδητο και ασυνείδητο.     

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ....