Νικόδημος ο Αγιορείτης: Συμβουλευτικό Εγχειρίδιο - Κεφάλαιο Β΄ : Ποιά εἶναι ἡ φυσική ἡδονή τοῦ νοῦ καί ποιά ἡ ἀντίθετη στή φύση

Αὐτό, τό ἴδιο, παρακαλῶ θερμά, νά κάνεις καί ἐσύ, ἀγαπητέ. Γνώρισες ἀκριβῶς καί μόνος σου, ὡς συνετός καί φιλομαθής, ἀπό τίς θεῖες Γραφές ὅτι ἡ καθ' αὐτό καί φυσική ἡδονή τοῦ νοῦ, εἶναι τό νά ἀσχολεῖται πάντοτε καί νά ἐντρυφᾶ στά νοητά κάλλη· (Γιατί τά νοητά εἶναι τροφή τοῦ νοῦ, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο).
Ἀντίθετα ἡ κλίση του πρός τήν αἰσθητή ἡδονή, γνώρισες ὅτι εἶναι ἀντίθετα στή φύση τοῦ νοῦ, βίαιη, ἐμπαθής, πρόξενος φθορᾶς καί ἐντελῶς ξένη πρός αὐτόν. "Γιατί ὅταν ὁ νοῦς, λέει ὁ δικός μου θεοφόρος φιλόσοφος, ὁ ἅγιος Ἰσαάκ, ἕλκεται ἀπό τά αἰσθητά, τότε τρώει τήν τροφή τῶν θηρίων· δηλαδή γίνεται σάν κτῆνος καί σάν θηρίο". Ἡ νοητή ἡδονή, λοιπόν, αὐτή κυρίως εἶναι καί λέγεται ἡδονή, κατά τόν ἅγιο Κάλλιστο· διότι καί κατά τήν ἀπόλαυση καί μετά ἀπό τήν ἀπόλαυση προξενεῖ χαρά. Ἐνῶ ἡ σαρκική καί αἰσθητή ἡδονή δέν εἶναι, οὔτε λέγεται ἡδονή, ἀλλά τό ὄνομά της εἶναι ψευδές· γιατί καί κατά τήν ἀπόλαυσή της καί μετά τήν ἀπόλαυση, προξενεῖ λύπη στήν καρδιά, ὅπως λέει ὁ ἴδιος ἅγιος γιά ἐκείνη μέν τά ἑξῆς: "Αὐτό κυρίως ὀνομάζεται ἡδονή, τό ὁποῖο δέν ἀποδίδεται σύμφωνα μέ τήν φύση καί τόν λόγο καί παραμένει περισσότερο ἐνεργούμενο, γεμίζοντας τήν καρδιά μέ χαρά καί εὐφροσύνη καί μετά τήν ἐκπλήρωσή του. Ὁποιοσδήποτε λοιπόν ἐπιθυμεῖ ἄς ἀναζητήσει τήν καθαρή καί ἄλυπη, νοερή καί πνευματική ἡδονή· γιατί αὐτή εἶναι ἡ ἀληθινή καί κυρίως ἡδονή τῆς καρδιᾶς". Γιά τήν ἄλλη ὅμως λέει: "Ἀντίθετα ἡ ἡδονή που δέν εἶναι νοερή καί πνευματική ἀλλά σαρκική, λανθασμένα ὀνομάζεται ἡδονή· γιατί ἀφοῦ ὅταν ἐκπληρωθεῖ, ἀφήνει πικρή μεταμέλεια, φανερά ψεύδεται ὅτι εἶναι ἡδονή· γιατί εἶναι νόθα" (Εἰς τό κεφ. ριβ΄ σέ χειρόγραφα). 

Γι' αὐτό καί ὁ θεῖος Χρυσόστομος ὀνομάζει τίς σωματικές ἡδονές δημίους τοῦ σώματος καί χειρότερες ἀπό δημίους, λέγοντας: "Οἱ ἡδονές εἶναι φοβεροί δήμιοι τοῦ σώματος ἤ καλλίτερα χειρότεροι καί ἀπό δήμιοι· γιατί τεντώνουν τό σῶμα μέ ἀχειροποίητα δεσμά" (Λόγ. στήν πρωτομάρτυρα Θέκλα). Καί γιά νά μιλήσω κι ἐγώ: Ἡ ἡδονή μοιάζει μέ λίμα ἀλειμένη μέ λάδι, τό ὁποῖο γλύφοντάς το ἡ γάτα, γλύφει συγχρόνως καί τό αἶμα τῆς γλώσσας της. Εἶναι μύγα μέσα στό μέλι, ἡ ὁποῖα πίνοντας τή γλυκύτητα τοῦ μελιοῦ, παγιδεύεται στό μέλι καί πεθαίνει· καί εἶναι δόλωμα, γλυκό στήν ἐπιφάνεια, ἀλλά ὅταν τό καταπιεῖ κάποιος, γίνεται ὀδυνηρός θάνατος. Γι' αὐτό καί ὁ Σολομών εἶπε: "Ἀπό τά χείλη τῆς πόρνης στάζει μέλι πού προς στιγμήν γλυκαίνει τόν λάρυγγά σου, κατόπιν ὅμως θά τό βρεῖς πικρότερο κι ἀπό χολή" (Παρ. 5, 3). Ἀλλ' ἐπειδή καί τά αἰσθητήριά σου, μέσα σέ τόσο χρονικό διάστημα, συνήθισαν νά ἐπιθυμοῦν τήν αἰσθητή ἡδονή καί νά συμπαρασύρουν καί τό νοῦ σου σ' αὐτή καί νά μήν τόν ἀφήνουν νά ἐντρυφᾶ στά φυσικά, στά οἰκεῖα καί συγγενῆ του νοήματα καί ἀπό κεῖ ν' ἀπολαμβάνει τήν κατάλληλη νοερή αὔξηση τῆς ζωῆς καί τῆς ἡδονῆς, τί πρέπει νά κάνης; Νά, σοῦ ὑπενθύμησα μέ ὅσα ἀνέφερα ὡς τώρα, ὅτι πρέπει νά φροντίσης, ὅσο μπορείς νά κατευθύνεις μέ μεγάλη φρόνηση τά πέντε αἰσθητήριά σου· καί τά ἀναγκαῖα, ὅσα δηλαδή εἶναι ἀπαραίτητα στή σύσταση τοῦ σώματος, νά τά δίνεις, ἐνῶ ὅσα εἶναι περιττά καί ἀφοροῦν τήν ἡδονή, νά τά ἀποκόπτης. Σ' αὐτό πρόκειται νά φανεῖς κύριος τῶν παθῶν σου, στό νά μπορέσεις δηλαδή μέ ὅλη σου τήν ἀνδρεία, νά ἀπελευθερώσεις τά αἰσθητηρία σου ἀπό τίς καταστροφικές, ἐπώδυνες καί ψεύτικες ἡδονές καί συγχρόνως νά ἐλευθερώσεις καί τόν ἡγεμόνα σου νοῦ, ἀπό τήν προσκόλλησή του σ' αὐτά καί νά τόν ἀφήσεις νά ἐπιστρέψει στά ποθητά του κάλλη· τῶν νοητῶν δηλαδή, στά ἀληθινά καί ὄντως καλά.

Ἐπειδή, σύμφωνα μέ τόν μέγα Βασίλειο, εἶναι παράλογο στ' ἀλήθεια ν' ἀφήνει ὁ ἄνθρωπος τίς αἰσθήσεις του νά γεμίζουν ἀπό τά αἰσθητά καί νά ἐμποδίζει τό νοῦ του ἀπό τήν δική του ἐνέργεια καί ἀπό τά νοητά. "Γιατί θεωρῶ ὅτι εἶναι ἄτοπο τό νά ἀφήνει κανείς ἐλεύθερα  τίς αἰσθήσεις τουνά χορταίνουν ἀπό τίς δικές τους ὕλες, ἐνῶ ὁ νοῦς του μόνο νά ἐμποδίζεται άπό τήν οἰκεία του ἐνέργεια· γιατί ὅπως ἡ αἴσθηση στά αἰσθητά, ἔτσι καί ὁ νοῦς ἐπιβάλλεται στά νοητά"(Ἐπιστολή ἀπολογητική πρός Καισαρεῖς). Γιατί ὅπως ἀπό αὐτά τά αἰσθητήρια, τά ὁποῖα ἀγκιστρώθηκαν κατά κάποιο τρόπο στίς αἰσθητές ἡδονές, ὄχι μόνο τά πρῶτα ἐκεῖνα χρόνια τῆς παιδικῆς ἡλικίας (ὅπως ἀπέδειξε ὅλη ἡ προαναφερθεῖσα θεωρία), ἀλλά καί στά μετέπειτα χρόνια, ἀγκιστρώθηκε τόσο ο νοῦς ὁ δικός μας, ὅσο καί ὅλου τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, στό δόλωμα αὐτῶν τῶν αἰσθητῶν ἡδονῶν, καί ἀπό τότε, ἀλλοίμονο! στερηθήκαμε καί χάσαμε ὅλοι ἐκείνη τή μακαρία κάι ἀληθινή ἡδονή μας. Ἔτσι πάλι, ἄν δέν ἀπαγκιστρωθοῦν τά ἴδια τά αἰσθητήρια ἀπό τίς αἰσθητές ἡδονές, οὔτε κι ὁ νοῦς μας μπορεῖ ν' ἀπαγκιστρωθῆ ἀπό αὐτές καί νά ἐπιστρέψει στή φυσική του ἡδονή· καί αὐτό εἶναι ἀδύνατο, ἀδύνατο νά γίνει μέ ἄλλον τρόπο.